2022 թվականի նոյեմբերին Առաջնորդության զարգացման ղեկավար Տաթև Կարապետյանը և շրջանավարտ-դեսպան Լիլիթ Պետրոսյանը մեկնեցին ճամփորդության՝ այցելելու Սյունիքի մարզի «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» երեք դպրոցական համայնքներ: Երեք բլոգներից բաղկացած շարքում Տաթևը ներկայացնում է Սյունիքի սահմանամերձ համայնքների մարդկանց մտքերն ու զգացմունքները:

Նրանց շրջագայությունը տեղի է ունեցել սեպտեմբերի 13-14-ը Հայաստանի արևելյան սահմանի վրա Ադրբեջանի հարձակման հետևանքով տուժած համայնքներում։ Հայաստանի Գեղարքունիքի, Վայոց Ձորի և Սյունիքի մարզերի առնվազն 23 բնակավայր խոցվել է ադրբեջանական հրթիռակոծության հետևանքով։ Արդյունքում սպանվել է մոտ 200 հայ զինծառայող, իսկ 7600 խաղաղ բնակիչ՝ տեղահանվել։ Սրանք Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ամենասարսափելի ռազմական գործողություններն էին 2020 թվականի Արցախյան 44-օրյա պատերազմից հետո։

Աղիտու գյուղը Տաթևի և Լիլիթի ճանապարհի առաջին կանգառն էր։

ԱՂԻՏՈՒ ԳՅՈՒՂԸ ՏԱԹԵՒԻ ԵՒ ԼԻԼԻԹԻ ԵՐԿԱՐ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻ ԱՌԱՋԻՆ ԿԱՆԳԱՌՆ ԷՐ։

Երկար ճանապարհ ունենք։ Մի բաժակ սուրճը հաստատ չի խանգարի։ Կանգնում ենք։ Սուրճի շուրջ լռում ենք, ճանապարհին էլ հաճախ լռում էինք. էնքան բան կար խոսելու, որ լավ է լռեինք։ Հասել ենք Վայք, առաջին գյուղի ճանապարհը կարելի է ասել կիսել ենք։
-Ոնց հասկացա ուշանում ենք, զանգեմ զգուշացնեմ, - բարձրաձայն մտածում եմ ու կիսվում գործընկերուհուս հետ։
-Ռուբիկ ջան, ողջույն, ո՞նց ես։ Չես հավատա, բայց Վայքում խցանման մեջ ենք, կարծես մեքենա է շուռ եկել, աչքիս դեռ մի երկու ժամ կկանգնենք, ասեցի զգուշացնեմ։ Երեխեքը թող գնան, հաց ուտեն, գան, որ չսովածանան։
-Լավ Տաթև ջան, Զանգերն անցնեք, ասա։ Հանգիստ եկեք, էստեղ ենք։
«Էստեղ ենք», սիրտ ջերմացնող է լսել դա էս օրերին, երբ «էստեղ» էնքան էլ անվտանգ չէ, մեղմ ասած, ու շատերը «էստեղ չեն»։ Բայց կանք, մենք ենք, էստեղ ենք։ 

-Անհամբեր սպասում են, գիտեմ, - շրջվում եմ գործընկերուհուս՝ Լիլիթին, ում հետ առաջին անգամ ենք էսքան երկար ճանապարհ գնում։ Դեռ չի էլ հասցրել «փորձել ինձ» որպես վարորդ, ու միանգամից գնում ենք Կապան. համարձակ է, ինչ խոսք։ Ճանապարհը հետաքրքիր փորձություն է։
Թեքվում եմ Նորավանի ճանապարհով, մտքումս անընդհատ պտտվում է էն լուրը, որ գյուղում «հրադադարի ժամանակ» 32-ամյա քաղաքացիական անձ էր զոհվել։ Հետո հիշում եմ Ռուբիկի «էստեղ ենք»-ը։ Պատերազմի հետքերը տեղ-տեղ ճանապարհի ու դաշտերի դիմագիծը փոխել են։ Խցանման մեջ խստորեն հերթ պահելու տիպիկ հայկական վարքի «շնորհիվ» մենք դասերից հետո հասանք միայն, երեխեքն արդեն գնացել էին տուն։ Դպրոցի մոտ մեզ դիմավորեց Վազգենը։ Հետաքրքրված աչքերով մոտեցավ մեքենային ու միանգամից խոսակցության մեջ մտավ, էնքան տարվեցինք, մոռացանք Ռուբիկին զգուշացնել, որ հասել ենք Աղիտու։ Հոսպիտալի դիմաց ենք։ Հոսպիտալը դպրոցի դիմաց է։ Առաջ, երբ դպրոցն ավելի քանի 800 աշակերտ ուներ, հենց հոսպիտալի շենքն է եղել դպրոցի շենքը, հետո դպրոցը տեղափոխվել է դիմացի ավելի փոքր շինություն՝ ներկայումս 40-ից պակաս աշակերտներով, իսկ դպրոցի նախկին շենքը սկսել է ծառայել որպես զինվորական հոսպիտալ։ Միակն է էս տարածքում։

-Բա չծանոթացանք է Վազգեն, ես Տաթևն եմ։ Դու որտեղից ե՞ս, էստե՞ղ ես ծնվել (դեմքն ինձ անծանոթ է)։ 
-Ստե՞ղ, երանի չէր։ 
-Բա որտե՞ղից ես։
-Մեր գյուղից։
-Ձեր գյուղը ո՞րն ա։
-Ղարաբաղը:
-Ամբողջ Ղարաբա՞ղը,- ծիծաղում ենք։
-Երիցվանք, Քաշաթաղի շրջան։ 

Շունչս ծանրանում է, փորձում եմ թաքցնել։
-Բա ո՞նց ա, որ տեղափոխվել ես Աղիտու։ Ինչի՞ ես էստեղ եկել քո գյուղից։
-Ի, չգիտե՞ք որ կռիվ ա եղել։
-Բա հիմա ձեր գյուղը ուր ա՞։
-Թուրքերի ձեռքում ա։
-Բա ի՞նչ պիտի անենք։
-Ա դե կգնանք, կասենք մեր գյուղը կտան մեզ, ինչ էլ քանդել են, կսարքեն, դուրս կգան։
-Էդ ե՞րբ կլինի։
-Երանի չէր իմանայի։
-Ու՞մ հետ ես տեղափոխվել էստեղ։
-Պապաս, ըը- փորձում է թվարկել,- երկու ընտանիք ոփշմ։
-Էստե՞ղ եք մնալու, թե՞ տեղափոխվելու եք նորից։
-Չեմ իմանում։
-Ուզու՞մ ես էստեղ մնալ։
-Չէ։
-Բա ե՞րբ կգնաս քո գյուղ։
-Էդ էլ չեմ իմանում։
-Իսկ դու ի՞նչ կարող ես անել դրա համար։
-Դե չե՞մ մեծանալու,- ավազակաբար ժպտում է։

Խոսակցության ընթացքում Ռուբիկն ու երեխեքը աստիճանաբար հավաքվեցին մեր շուրջը։ Գյուղի հուշարձանի դիմաց ենք։ Երեխեքը իրար հերթ չտալով կիսալեգենդ պատմություններ են պատմում հուշարձանի մասին։ Քիչ բան է հայտնի, միայն, որ նվիրված է ինչ-որ հաղթանակի։
-Երեխեք, եթե դուք կառուցած լինեիք ո՞ր հաղթանակին կնվիրեիք։
-Արցախի։
-Մայիսյան։
-Նոր հաղթանակի,- հնչում են երեխեքի տարբերակները։ 

Հենց խոսում ենք վերջին օրերից, երեխեքի դեմքը խոժոռվում է։ 
-Հաջորդ անգամ չեմ թողնելու ինձ տանեն գյուղից,- Բողոքում է Տաթևը, ես չէ, մի ուրիշ Տաթև, խորը աչքերով, հասուն հայացքով, բայց ընդամենը 11 տարեկան։
-Էստեղ գյուղում ձեզ ապահով ե՞ք զգում։
-Հա, էս իմ տունն ա, ես իմ տան մեջ չեմ վախենում ոչ մի բանից,- վստահ ասում է Դավիթը։
-Երեխեք, բա ի՞նչ անենք, որ պատերազմ չլինի։
-Լավ սովորենք։
-Միասնական լինենք։
-Երկրին պիտանի մարդ դառնանք, կարենանք հարց լուծենք,- Վալերիի,  նելլիի ու Դավիթի խաղաղության բանաձևն է։
-Ի՞նչ ա պատերազմը։
-Մարդիկ զոհվում են, ոչ մի լավ բանի չի բերում,- Դավիթը կիսվում է։ Օլգան ուզում է պատասխանել, աչքերը լցվում են, լռում է։
-Երեխեք եկեք մեզ ձեր գյուղը ցույց տվեք։ Ի՞նչ հետաքրքիր բաներ կան գյուղում տեսնելու,-փորձում եմ փոխել ծանրացած մթնոլորտը։
-Պուշկեքը։
-Հյուրատունը։
-Քարանձավը։

Հնչում են տարբերակները։ Բոլորն ընդունում ենք։ Քայլում ենք գյուղում, որի տեսարժան վայրերի ցանկում դեպքերի բերումով ավելացել են «պուշկաները»։

Երեխեքն իրենց սիրելի գյուղի մասին խոսելիս մեկ-մեկ գյուղի թուրքական անվանումն են օգտագործում, հետո նայում Ռուբիկի դեմքին ու արագ ուղղում սխալը։
-Երեխեք, սիրու՞մ եք ձեր գյուղը։ Բոլորը միաբերան՝ հա։ -Իսկ ի՞նչ եք անում, ինչպե՞ս եք էդ սերը դրսևորում։
-Օրինակ աղբ չենք թափում, ընկեր Գևորգյանի հետ (նույն ինքը՝ Ռուբիկը) մեր հուշարձանի տարածքն ենք մաքրել։

Մի քիչ էլ առաջանում ենք, աղբ է թափված ճանապարհի մի անկյունում։ Շրջվում եմ երեխեքին՝
-Բա ասում էիք աղբ չենք թափում։
-Էդ զինվորներն են, իրենց կարելի ա։
Ճաշի թիթեղյա տարաներ են, հավանաբար իրոք զինվորներն են թողել։ Խոստանում են մաքրել։

Միացավ մեզ ամենապստիկը։
-Մարատ, բա որ մեծանաս ի՞նչ ես անելու գյուղում։
-Մինչև ես մեծանամ, մեր գյուղը չի լինի։

Պապանձվում եմ պատասխանից։ Միանգամից ուզում եմ հակադարձել, հիշում եմ Վազգենին Երիցվանքից, ում գյուղը հիմա «չկա»։ Հասկանում եմ՝  ինչու է Մարատը էդպես մտածում։ Դժվարանում եմ հակադարձել. վախենում եմ որևէ բան խոստանալ։ Հետո հիշում եմ, որ «էստեղ ենք»։ Գրկում եմ ձագին, ցածրաձայն ասում, որ «գյուղը անպայման լինելու է»։ Այնպես եմ ասում, որ միայն ես ու ինքը լսենք։ Հետո գյուղում հանդիպում ենք զինվորների, ու ես ավելի վստահ եմ ինձ զգում «խոստմանս» մեջ։

Արդեն մթնում է։ Հրաժեշտ ենք տալիս։
-Շուշուտ եկեք հա՞ մեզ մոտ։

Գրկում են երեխեքը, որ «էստեղ են», կան, որ մենք լինենք։

Շարունակելի…

In November 2022, Leadership Development Manager Tatev Karapetyan and Alumni-Ambassador Lilit Petrossian set out on a road trip to visit three Teach For Armenia school communities in the Syunik region of southern Armenia. In a series of three blogs, Tatev captures the thoughts and feelings of people in Syunik’s borderline communities.
Their trip took place in the aftermath of Azerbaijan’s attack on Armenia’s eastern border from September 13-14th. At least 23 localities in the Gegharkunik, Vayots Dzor, and Syunik regions of Armenia were hit by Azerbaijani missiles and shelling. As a result, nearly 200 Armenian service members were killed and 7,600 civilians displaced. These were the worst hostilities between Armenia and Azerbaijan since the 44-day Artsakh war in 2020.

Aghitu village was the first stop on Tatev and Lilit’s road trip.

AGHITU VILLAGE

The drive from Yerevan to Aghitu village in the Syunik region is about four hours. As a Leadership Development Manager, I support Teach For Armenia Teacher-Leaders in our southern region with coaching and site visits. This time, I was accompanied by Lilit. Both of our hearts were heavy in the aftermath of Azerbaijan’s attacks on Armenian border communities. As I turned onto the Noravan highway, we saw remnants of the recent shelling and our minds drifted to news of a 32-year old civilian killed in the hostilities. Along the way, Teach For Armenia Teacher-Leader Rubik Gevorgyan called to check on us. He is in the second year of our Teacher Leadership Program and teaches chemistry and military studies. “Take your time and drive safely. We are waiting for you here,” said Rubik. It was comforting to hear those words when here is no longer safe and many people are no longer here.

Aghitu Secondary School is situated in front of the village hospital. When the village had over 800 students, the large hospital building was actually a school. As the number of students shrunk to 40, the school was repurposed as a military hospital and a new, smaller building was designated as the village school.  When we arrived, we were greeted by Ruben and a group of students who were eager to give us a tour. They showed us the village’s victory memorial, guesthouse, and cave. They also took us to a part of the village that was damaged in September’s attack. Among the students was Vazgen, a displaced student from Yeritsvank village in Artsakh. His home village was seized by Azerbaijan in 2020. “My home no longer exists,” he said. 

Lilit, Ruben, and I engaged the students in conversation. We discussed the importance of caring for the environment and the prospect of regional peace. “How can we prevent another war?” I asked the group. “By being united, studying well, and becoming people who can solve problems,” they answered. Another student named Olga also wanted to share, but her eyes filled up with tears and she remained silent. 

During the September attack, many students and their families fled the village for safety. Rubik stayed behind. “I was afraid, but as long as I am fit for something here, how could I leave? I talk about these situations with my students all the time. If I left, I couldn’t face them. I consider Aghitu my homeland, too,” he said. 

Before saying goodbye to the group, I asked them about their vision for the future. “By the time I grow up, our village won’t exist,” answered 13-year-old Marat. His answer echoed Vazgen’s earlier comment about Artsakh. Despite the tremendous challenges we face, I drew on my reservoir of hope, hugged Marat, and said, "the village will definitely be here." 

---

Դեկտեմբերի 12-ից Ադրբեջանը երկկողմ ուղղությամբ արգելափակել է Արցախը Հայաստանի և արտաքին աշխարհի հետ կապող միակ ճանապարհը, ինչի հետևանքով 120.000 մարդ հայտնվել է մեկուսացման մեջ։ Արցախ Հանրապետություն չեն մատակարարվում սնունդ, դեղորայք և առաջին անհրաժեշտության իրեր։ 

Շրջափակման պատճառով խախտվում են Արցախի ժողովրդի միջազգայնորեն երաշխավորված հիմնարար իրավունքները։ Լրջորեն վտանգված են մարդկանց կյանքը և անվտանգությունը, նրանք զրկված են  ազատ տեղաշարժի, պատշաճ բուժօգնություն ստանալու և այլ իրավունքներից, չի իրականացվում տրանսպորտային միջոցների, այդ թվում՝ շտապօգնության մեքենաների տեղաշարժ, արգելափակված է կենսական անհրաժեշտության ապրանքների մատակարարումը։ Այս իրավիճակի տևական շարունակականությունը արդեն իսկ անխուսափելիորեն հանգեցրել է հումանիտար ճգնաժամի, որի հետևանքը մարդկային նոր կորուստներն են, նոր պատերազմն ու տարածաշրջանում լարվածության աճը։ 

Ադրբեջանական կողմն այս և պարբերաբար իրականացվող այլ գործողություններով կոպտորեն խախտում է իր իսկ կողմից վավերացված ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը, որով սահմանվում է նաև յուրաքանչյուր անհատի կրթություն ստանալու իրավունքը։  Փաստացի, պարբերաբար խաթարվում է 30.000 երեխայի կրթության իրավունքը, որը երաշխավորված է նաև ՄԱԿ-ի Երեխայի իրավունքների մասին կոնվենցիայով։ Արցախն արտաքին աշխարհի հետ կապող միակ ճանապարհի արգելափակման արդյունքում մի շարք հայաստանյան և միջազգային կրթական կազմակերպություններ չեն կարողանում պատշաճ ձևով կատարել իրենց աշխատանքները։ Վերջիններիս բազմաթիվ աշխատակիցներ կա՛մ չեն կարողանում վերադառնալ իրենց համայնքներ, կա՛մ գտնվում են շրջափակման մեջ՝ հենց Արցախում։

Ընդ որում, Արցախն ամբողջական շրջափակման մեջ է. չկա որևէ տեսակի հաղորդակցություն՝ ցամաքային կամ օդային:

Այս ամենի հետ միասին, պետք է հաշվի առնել նաև, որ ճանապարհն արգելափակելուն զուգահեռ, Ադրբեջանը ձեռնարկում է այնպիսի քայլեր, որոնք ուղղված են լրացուցիչ զրկանքներ պատճառելուն և 120,000-ից ավելի մարդկանց բնականոն կյանքը անհնարին դարձնելուն: Խոսքը վերաբերում է ձմռան ամիսներին պարբերաբար գազի մատակարարումն Արցախ դիտավորությամբ դադարեցնելուն, որի պատճառով տասնյակ հազարավոր երեխաներ մի քանի օր բացարձակ զրկվել էին ջեռուցումից, տաք ջրից, անհրաժեշտ սննդամթերքից, ինչպես նաև դադարեցվել էր բոլոր կրթական հաստատությունների աշխատանքը: Ադրբեջանական կողմը չի խորշում կիրառել իր ունեցած ողջ գործիքակազմը՝ սահմանային գյուղերի դպրոցների դասընթացները խափանելուց մինչև քաղաքացիների կյանքը վտանգող գործողություններ։ Մանկապարտեզներում, դպրոցներում և համալսարաններում  դասերի հաճախակի ընդհատումները խոչընդոտում են միջազգայնորեն երաշխավորված որակյալ կրթության ու անվտանգ կրթական միջավայրի ապահովումը։ 

Ներքոստորագրյալ կազմակերպությունները խստորեն դատապարտում են Ադրբեջանի իշխանությունների հակամարդասիրական և անմարդկային այս տևական քաղաքականությունը, որն ունի էթնիկ խտրականության հիմքեր՝ ազգությամբ հայերի նկատմամբ (Արմենոֆոբիա) և խախտում է  ՄԱԿ-ի Կրթության բնագավառում խտրականության դեմ կոնվենցիան։

Շրջափակման ամեն հաջորդ օրն էլ ավելի է բարդացնում իրավիճակն արցախահայության համար և ևս մեկ քայլով խորացնում մարդասիրական աղետը։ Միջազգային կազմակերպությունները և օտարերկրյա դիվանագիտական առաքելությունները պետք է գործեն առավել ակտիվ՝ իրենց միջազգային պատասխանատվությանը համապատասխան, և կանխեն խտրական վերաբերմունքը։ Այլևս ակնհայտ է, որ միայն միանշանակ և հասցեական քննադատությունը, պատասխանատվության միջոցներն ու գործողությունները կարող են երաշխավորել Արցախում բնակվող 30,000 երեխաների կյանքն ու անվտանգությունը, նրանց կրթության իրավունքը։ Անպատժելիությունը միայն խրախուսում է իրավունքների առավել կոպիտ ոտնահարումներն ու հանցանքները խաղաղ բնակչության նկատմամբ: Քաղաքակիրթ աշխարհը չպետք է հանդուրժի մարդու հիմնարար իրավունքների նմանօրինակ խախտումները։ 

Այս համատեքստում կրթության և գիտության ոլորտի մի շարք կազմակերպությունների կողմից ձևավորված խումբը, պարբերաբար բախվելով Արցախի հայ աշակերտների կրթության շարունակականության պահպանման և հասանելիության ապահովման  դեմ ադրբեջանական գործողություններին, միջազգային կառույցներից ու օտարերկրյա դիվանագիտական առաքելություններից պահանջում է իրենց մանդատի շրջանակներում վերականգնել Արցախի երեխաների կրթության իրավունքը, ապահովել անվտանգ կրթական միջավայր և կանխել խտրական վերաբերմունքը։ Ստեղծված իրավիճակում անհրաժեշտ է հրատապ կերպով վերականգնել Արցախը Հայաստանին կապող ցամաքային միակ ճանապարհով անվտանգ հաղորդակցությունը, որ գործել է մինչև 2022թ. դեկտեմբերի 12-ին Ադրբեջանի կողմից ճանապարհի արգելափակումը: Որպես լրացուցիչ միջոց՝ անհրաժեշտ է ապահովել օդային մարդասիրական հաղորդակցություն այն դեպքերի համար, երբ այդ ճանապարհի օգտագործումն անհրաժեշտ է հրատապ մարդասիրական նպատակներով: 

Այս պահանջների կյանքի կոչման համար պատրաստ ենք աջակցել և մեր ունեցած փորձով կիսվել կարճաժամկետ և երկարաժամկետ գործողությունների ծրագրի մշակման համար։ 

Հարգանքով՝

• «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» կրթական հիմնադրամ

• «Առաջատար տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միություն» ՀԿ 

• Թումո ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոն

• «Այբ» կրթական հիմնադրամ

• Հայ Կրթական Հիմնարկություն

• Հայ բարեգործական ընդհանուր միություն (ՀԲԸՄ)

• «Հայաստանի մանուկներ» բարեգործական հիմնադրամ 

• «Շիրակացու ճեմարան» միջազգային գիտակրթական համալիր» ՓԲԸ

• ««ռեԱրմենիա» համագործակցության հարթակ»

• Ամերիկայի Հայ Ավետարանչական ընկերակցության (AMAA) Հայաստանի մասնաճյուղ 

• «ԿԱԶԱ» շվեյցարական մարդասիրական հիմնադրամ

• Հայաստանի գիտության և տեխնոլոգիաների հիմնադրամ (FAST)

• «Ես» կրթական հիմնադրամ

• «Մեկ ձայն» անկախ դպրոցների հայկական ասոցիացիա ՀԿ 

• «Հայաստանի տեխնոլոգիական ապագա» նախաձեռնություն

• Արդյունավետ Կառավարություն Հիմնադրամ   

---

Since December 12th, 2022, Azerbaijan has blocked the Goris-Stepanakert road, which is the only road connecting Artsakh to Armenia. As a result, 120,000 people have been isolated from the rest of the world. Due to the blockade, essential supplies such as food, medicine, and other necessities have been unable to reach the Artsakh Republic for the past weeks. Currently, Artsakh has no means of communication available by land or air. 

The blockade is having severe consequences on the well-being of people who live in Artsakh, violating their internationally guaranteed rights and threatening their lives and safety. People in Artsakh have been unable to receive proper medical care and have been deprived of the ability to move freely between Artsakh and the internationally recognized borders of Armenia. The restriction of movement has been exacerbated by the denied access to emergency vehicles and other modes of vital transportation. The continuation of the blockade is causing a humanitarian crisis, including the loss of life and the potential for further conflict and increased tension in the region.

With this and other regular actions, the Azerbaijani side grossly violates the UN Universal Declaration of Human Rights, which defines the right of every individual to receive an education. These actions have had a detrimental effect on the right to education of around 30,000 children, guaranteed by the UN Convention on the Rights of the Child. The blocking of the Goris-Stepanakert road has hindered the ability of Armenian and international educational organizations to operate properly. Many of their employees are unable to return to their communities or are under siege in Artsakh. 

In addition to blocking the road, Azerbaijan has taken actions designed to make life impossible for the 120,000 people in Artsakh. This includes the deliberate suspension of Artsakh’s gas supply in winter conditions, which left tens of thousands of children without heating and hot water for several days. As a result, most educational institutions closed. Frequent interruptions of classes in kindergartens, schools, and universities hinder students from learning and doing so in a safe environment, as guaranteed by international standards. 

The blockade of Artsakh is creating a humanitarian crisis for the residents of Artsakh. The undersigned organizations strongly condemn the prolonged and inhumane policies of the Azerbaijani authorities, motivated by ethnic discrimination and hatred of Armenians, thereby violating the UN Convention against Discrimination in Education. International organizations and foreign diplomatic missions are responsible for acting decisively and preventing discriminatory treatment. It is clear that only strong and targeted criticism and action can ensure the safety, well-being, and right to education of the 30,000 children living in Artsakh. Allowing these human rights violations to continue with total impunity only encourages further crimes and atrocities against civilians. The international community cannot stand by and tolerate such human rights violations.

A group of organizations working in the field of education and science call on international actors, institutions, and foreign diplomatic missions to fulfill their responsibilities and take strong and targeted action to restore the right to education for the children of Artsakh, ensure a safe, educational environment and prevent discrimination against the entire population. It is essential to promptly reestablish safe communication via Goris-Stepanakert highway, which is the only land route connecting Artsakh to Armenia. As an additional measure, it is necessary to provide air transportation in cases where the use of this route is necessary for urgent humanitarian purposes. 

We stand ready to support and share our experience in developing short-term and long-term action plans to implement these measures. 

Sincerely, 
Undersigned: 

• Teach For Armenia

• Union of Advanced Technology Enterprises

• TUMO Center for Creative Technologies

• Ayb Educational Foundation

• Armenian Educational Foundation

• Armenian General Benevolent Union (AGBU)

• Children of Armenia Charitable Fund

• “Shirakatsy Lyceum” International Scientific-Educational Complex” CJSC

• reArmenia Collaboration Platform

• Armenian Missionary Association of America (AMAA) Armenia

• KASA Swiss Humanitarian Foundation

• Foundation for Armenian Science and Technology (FAST)

• "I" education fund

• “Armenia’s Technology Future” Initiative

• "One Voice" Armenian Association of Independent Schools

• Effective Government Foundation

On October 24th, Armenia's Promise Forum took place at the UCLA Meyer and Renee Luskin Conference Center in Los Angeles, California! Hosted by Teach For Armenia, the UCLA School of Education and Information Studies, and the Promise Armenian Institute, the day-long conference explored the question, "How can we prepare students in Armenia and Artsakh to shape the nation's future?"

The conference gathered stakeholders in education to crystallize a promise to students — delivering on an education that prepares them to tackle local and global challenges. Participants include the TUMO Center for Creative Technologies, Children of Armenia Fund (COAF), Hidden Road Initiative, UWC Dilijan, Armenian Educational Foundation, AGBU Armenian Virtual College, Teach For All, Yerevan State University, the Armenian Ministry of Education, Science, Culture and Sports. During the forum, our most important stakeholders — students and teachers from Armenia and Artsakh — shared their experiences living, studying, and working in rural communities at what is a very difficult time for Armenia and Artsakh. Currently, our school communities are facing challenges posed by educational inequity and war along the border with Azerbaijan.
_________________

 I am here to tell you that education is one of the most important things that you need to continue supporting, especially today, as Armenia goes through these challenging times. The reason why Teach For Armenia is able to work across these regions, reach so many students, and create response efforts when times are difficult — whether it’s war or a pandemic, and now war again — is because of our generous supporters who believe in this mission. They have continuously stood by us as we build a movement for educational equity. 

Larisa Hovannisian
Founder and CEO of Teach For Armenia
 

 We have moved from knowledge-based educational standards and curriculum to a competency-based approach. This shift stresses the importance of providing not only knowledge — but also skills, values, and attitudes that will make school graduates active citizens of our nation. I'd also like to emphasize the importance of project-based learning, which is becoming mandatory. Through project-based learning, we will motivate students to not only learn about specific problems — doing research and presenting the results — but also to analyze the issues in their communities, propose solutions, and to do this through teamwork. 

Zhanna Andreasyan
Minister of Education,
Science, Culture and Sports of Armenia
 

 I’ve learned that leadership is not about controlling people. Instead, it’s about what you represent — your ideas, your worldview, and how you want to contribute to other people’s lives. It’s about how you take charge and the responsibility to make your vision come true. And finally, I understand the function of leadership as producing more leaders and not more followers. 

Lucha Papikyan
Teach For Armenia student and member
of the Teach For All Student Leader Advisory Council
 

When I shared my dream about school transformation with my colleagues, students, their parents, it became our collective vision. And now, thanks to collaborative learning, we are all focusing our efforts on making this vision a reality — step by step. One day, we are going to look back and see tremendous progress. 

Ani Khachatryan
Teach For Armenia Instructional-Leader
 

 At Teach For All, we asked ourselves, 25 years from now what do we want to accomplish together? We came together around a vision where we would have whole communities showing what is possible in every part of the world — showing that all kids can have the education, support, and opportunities to shape a better future for themselves and all of us. I am just sure that Teach For Armenia is going to produce not one, but several whole communities in collaboration with everyone else. Thanks to the collective energy represented by this forum, and way beyond this room, I am looking forward to the journey ahead, learning with you and alongside you, and inspiring the whole world to follow in your footsteps. 

Wendy Kopp
Founder and CEO of Teach For All
 

 Our promise is to make sure that we fan out across the nation and to create thousands of bright spots where we are demonstrating that you can achieve change in rural Armenia through education. 

Ruiz Clark
Deputy CEO of Teach For Armenia

_________________
 

Through Armenia's Promise Forum, we have learned that it is only through collective leadership that our students can shape a better future for Armenia, Artsakh, and us all. Join us in making a promise to the students of Armenia and Artsakh — that we will deliver on an education that prepares them to lead in a rapidly changing world. Donate to Teach For Armenia today:

ՖՈՐՈՒՄ405-ի հիմնահարցը՝

Ինչպե՞ս կարող է կրթությունը նորարարության եւ առաջնորդության միջոցով սկիզբ տալ հայկական վերածննդին։

---

Ամփոփելով խմբային քննարկումները՝

• 21-րդ դարում աշակերտներին անհրաժեշտ են այնպիսի հմտություններ, որոնք հնարավոր չէ մեխանիկացնել։ Այդ հմտություններից են ստեղծարար և քննադական մտածողությունը, հուզական բանականությունը և առաջնորդությունը։ Մենք պետք է համոզվենք, որ ժամանակակից կրթական համակարգը համապատասխանում է այս դարի պահանջներին և հնարավորություն է ընձեռում աշակերտներին ձևավորելու և զարգացնելու այդ հմտությունները։

• Մարդկությունը թևակոխել է չորրորդ արդյունաբերական հեղափոխության ժամանակաշրջան, բայց կրթության ոլորտն իր առաջընթացով զիջում է արդյունաբերական առաջընթացին։ Հայաստանում առ այսօր երիտասարդության շրջանում դեռ նորաձև ու ցանկալի են «մեռնող» մասնագիտությունները։ Ուսումնական հաստատությունների և տնտեսության միջև անհրաժեշտ է ստեղծել փոխգործակցություն։ 

• Առաջնորդ դառնում են այն աշակերտները, որոնք դպրոցական տարիներին հնարավորություն են ունենում սխալվելու և սեփական սխալներից սովորելու։ Կրթական համակարգը կնպաստի ապագայի առաջնորդներ ունենալուն, եթե կրթությունն ընկալվի հասարակության կողմից, որպես բացարձակ արժեք և կրթության բոլոր շահագրգիռ կողմերը՝ պետությունը, ծնողներ, ուսուցիչներ, աշակերտներ և այլ, հավասարապես պատասխանատվություն կրեն դրա իրականացման համար։ 

  • Դպրոցական համայքները և ծնողները պետք է ստեղծեն գործընկերային հարաբերություններ՝ երկուստեք ուժեղ կողմերը ծառայեցնելով ի նպաստ կրթության արդյունավետության բարձրացման։  

  • Դպրոցները պետք է ստեղծեն աշակերտի ինքնադրսևորման, ազատ ինքանարտահայտման բարենպաստ պայմաններ, որպեսզի աշակերտը գիտակցի իր պատասխանատվությունը իր արդյունավետ ուսումնառության հարցում։ 

  • Ակադեմիական առաջընթացից, գիտելիքի ձևավորումից զատ, դպրոցը պետք է նաև նպաստի աշակերտների կյանքի հմտությունների զարգացմանը, նրանց իրավունքների ու պարտականությունների լիարժեք գիտակցմանը։

• Ուսուցիչներին աշխատանքի մեջ ճկունության հնարավորություն տալով, խթանում ենք նաև աշակերտների մոտ ճկունության և ինքնուրունության ձևավորմանը։ Երեխաների կրթության գործում ներգրավելով բոլոր շահագրգիռ կողմերին, հիմք է դրվում հավաքական առաջնորդության համար, ինչը տանում է դեպի առողջ և միասնական համայնքի կերտմանը։ Կրթության մեջ շատ կարևոր է ցրել ցածր սպասելիքների մշուշը և կրթական հավասար պայմանների փոխարեն ապահովել կրթական արդարություն։ Միայն նորարարությունը խթանելը բավարար չէ. պետք է ավելի մեծ հնարավորություն տալ դրա շարունակականությանը։ Խոչընդոտները և մարտահրավերները կարող են նաև առաջընթացի խթան հանդիսանալ և դա անելու համար, կարևոր է տվյալների ուսումնասիրությունը՝ ոչ միայն ակադեմիական արդյունքների վերաբերյալ, այլ նաև միջավայրի և համայնքի վերաբերյալ։ Երկարաժամկետ փոփոխությունների համար պետք է, այն գա համայնքից, բխի համայնքի կարիքներից, ոչ թե դրսից «ներմուծվի» համայնք։ Մեր համայնքները լի են հնարավորություններով, և այդ հնարավորությունները անսահմանափակ և անսահման են։ Մեր աշակերտները ոչ թե ապագայի առաջնորդներն են, այլ արդեն ներկայի։ Մենք պետք է հավատանք նրանց ներուժին։ Որևէ տեսլական չի կարող իրականություն դառնալ, քանի դեռ այն համաստեղծված չէ դրա անմիջական շահառուների հետ։ 

• Հարկավոր է պահպանել ազգային և մշակութային իրական արժեքները, ազգային ինքնությունը և հարգանքը կրթության նկատմամբ։ Կարևոր է պահպանել մեր պետականությունը, ազատասիրությունն ու նախաձեռնողականությունը, դրականը նկատել և աշխատել բարելավման ուղղությունների վրա։ Հարկավոր է ստեղծել ճկուն և ժամանակի պահանջին համահունչ կրթական համակարգ, որի հիմքում ազգային և համամարդկային արժեքներն են։

---

Առաջարկված լուծումները՝ 

Բացել այլընտրանքային դպրոցներ, իրականացնել նախագծային ուսումնառություն, խթանել առաջնորդական հմտությունները, ուսուցիչների ապահովել անհրաժեշտ գիտելիքներով և միջոցներով, համախմբել կրթության շահառումներին և համատեղ լուծումներ գտնել

• Ստեղծել հարթակներ՝ համայնքի խնդիրները կառուցողական քննարկելու համար, դպրոցը և համայնքը դարձնել սովորելու կենտրոններ, ձևավորել և դպրոցը, և լանդշաֆտը՝ սովորելու և ուսումնառությունը խթանելու համար։

• Կրթական նորարար մոտեցումների միջոցով կրթության զարգացման մակարդակը համահունչ դարձնել արդյունաբերական զարգացմանը։

• Դպրոցում մասնագիտական կողմնորոշումը դարձնել առավել իմաստավորված։ Սովորողներին իրազեկել, ուղղորդել ու աջակցել, որպեսզի կարողանան ընտրել ապագայի մասնագիտություններ։ Ուսումնական հաստատությունների և տնտեսության միջև ստեղծել փոխգործակցություն։

• Պետական մակարդակով ավելացնել ՏՏ ոլորտի ֆինանսավորումը, որպեսզի ամբողջ երկրում մեծ թափով տարածվեն ու զարգանան տարբեր ֆորմատի ՏՏ ուսումնական կենտրոնները։

• Հիմնել ռեսուրսների անընդհատ կատարելագործման ցիկլեր, դրանով նպաստելով ինքնակրթվող ուսուցչական համայնքի ձևավորմանը, կառուցողական և կառուցվածքային անդրադարձ անելով ռեսուրսին, հետադարձ կապով։ 

• Ուղղորդել ուսուցչական համայնքին դեպի հետազոտահեն ուսումնառություն, ներգրավող առաջադրանքների մշակում, Հարցադրումներ, ակտիվ ուսումնառության դասերի պլանավորում, համագործակցային առաջադրանքներ խմբային աշխատանքների համար։ 

• Ազատություն տալ աշակերտներին կազմակերպելու սեփական ընտրությունը։ Թույլ տալ նրանց ազատորեն արտահայտել իրենց կարծիքը և չդատել սխալների համար։ Ստեղծել հնարավորություններ փոխահամագործակցության և միմյանցից սովորելու համար։

• Հանրակրթության ոլորտում առկա խնդիրները վերհանելու և կառուցողական լուծումներ գտնելու համար կրթության գործընթացի բոլոր մասնակիցների միջև հաճախ կազմակերպել հանրային քննարկումներ։

• Ստեղծել յուրաքանչյուր դպրոցի համար ծնողների ներգրավման հստակ ռազմավարություն, մշակված գործունեության պլան ու դրանց իրականացման ճանապարհային քարտեզ։

• Դպրոցներում գործող աշակերտական խորհուրդները վերաիմաստավորել։

• Ինքնապաշտպանական գիտելիքների , հմտությունների զարգացում երեխաների մոտ

• Ամբողջ երկրում (բոլոր համայնքներում) ստեղծել այնպիսի միջավայր, որտեղ յուրաքանչյուրը կունենա ինքնադրսևորման հնարավորություն:

• Կրթության հիմքում դնել ազգային և համամարդկային արժեքները:

• Համայնքներում զարգացնել հավաքական առաջնորդությունը և այդ եղանակով ապահովել զարգացումը ներսից,

• Քաղաքականություն/ռազմավարություն մշակելիս ներգրավել բոլոր շահառուներին:

Big Question:

How do we spark an Armenian renaissance through educational innovation and leadership?

---

Discussion Summary:

• In the 21st century, students need skills that cannot be mechanized. Among those skills are critical thinking, creativity, emotional intelligence, and leadership. We need to make sure that the modern education system meets this century’s requirements and provides opportunities for students to form and develop these skills.

• Humanity has entered its fourth industrial revolution, but the field of education lags behind industrial progress. Dying professions are still fashionable and desirable among the youth in Armenia today. It is necessary to create interaction between educational institutions and the economy. 

• Students who have the opportunity to make mistakes and learn from their mistakes during their school years become leaders. The education system will mold the future generation of leaders if education is seen as an absolute value and all stakeholders of education - state, parents, teachers, students, and others - are equally responsible for its implementation:

• School communities and parents should build partnerships that leverage the strengths of both sides to improve education.

• Schools should create an environment that enables student self-expression so that students realize their responsibility for effective learning.

• In addition to academic progress and the formation of knowledge, schools should also contribute to the development of students' life skills and the full realization of their rights and responsibilities.

• By giving teachers the opportunity to be flexible in their work, we also promote the formation of flexibility and independence among students. By involving all stakeholders in children's education, the foundation is laid for collective leadership, which leads to building a healthy and united community. In education, it is very important to dispel the fog of low expectations and ensure educational justice instead of equal educational conditions. Only promoting innovation is not enough as there should also be a focus on sustainability. Obstacles and challenges can also be a catalyst for progress. To leverage these, it is important to examine data, not only pertaining to academic outcomes, but also the environment and community. For long-term changes, the change should stem from the needs of the community, and not be administered to the community from the outside. Our communities are full of boundless and limitless possibilities. Our students are not the leaders of the future; they are the leaders of the present. We must believe in their potential. No vision can become a reality unless it is co-created with its immediate beneficiaries.

 It is necessary to preserve the national identity, cultural values, and respect for education. It is important to preserve our statesmanship, liberalism, and initiative to notice the positive work and identify directions for improvement. A flexible and timely educational system based on national and universal values should be created.

---

Proposed Solutions:

• Open alternative schools, implement Project-Based Learning, promote leadership skills, provide teachers with the necessary knowledge and resources, unite education stakeholders, and find joint solutions

• Create platforms to constructively discuss community issues, make school and community centers of learning, and design both schools and landscapes to promote learning processes

• Bring the level of education development in line with industrial development through innovative educational approaches

• Make professional orientations in school more meaningful to inform, guide, and support students to choose future professions and create interactions between educational institutions and the economy

• Increase the financing of the IT sector at the state level, so that IT training centers of various formats spread and develop with great momentum throughout the country

• Establish cycles of continual improvement of resources, thus contributing to the formation of a self-learning pedagogical community, making a constructive and structured reference to the resource, with feedback

• Lead the teachers’ community toward Inquiry-Based learning, developing engaging activities, quizzes, planning active learning lessons, and collaborative group work assignments

• Give students freedom of choice and let them express their opinions freely without judging them for their mistakes while creating opportunities for mutual cooperation and learning from each other

• Raise the existing problems in the field of public education and find constructive solutions and organize frequent public discussions among all participants in the education process

• Create a clear parent involvement strategy, developed an activity plan, and a road map for their implementation for each school

• Rethink student councils operating in schools

• Development of self-defense knowledge and skills among children

• Create an environment in all communities throughout the country where everyone will have the opportunity to express themselves

•  Base national and universal values​​ on education

•  Develop collective leadership and ensure development from within communities

•  Involve all stakeholders in policy and strategic development

«Ես Ռիմա Սուքիասյանն եմ, մասնագիտությամբ կենսաբան, աշխատում եմ Մելիքգյուղի միջնակարգ դպրոցում, որտեղ համայնքրի հրաշքներին կենսաբանություն եմ դասավանդում։ Եթե չես ճանաչում քո հայրենիքը, քո սերը դեպի հայրենիք չի կարող լինել իրական ու անկեղծ։ Հարկավոր է ճանաչելով սիրել»։ 

Ահա այս գաղափարախոսությամբ է մեր Ուսուցիչ-առաջնորդ Ռիմա Սուքիասյանը միացել «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի երկամյա Առաջնոդության զարգացման ծրագրին և ծրագրի ընթացքում էլ շարունակում է նույն ոգևորությամբ ճանաչել հայրենիքը, հետևաբար ավելի շատ սիրել այն։

Ֆեյսբուքում պատահաբար հանդիպելով «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի արդեն իսկ Ուսուցիչ-առաջնորդների գործունեության մասին պատմող հրապարակումներին`Ռիմային գրավեցին ոչ ֆորմալ մեթոդներով անցկացվող դասերը, Ուսուցիչ-առաջնորդների դասապրոցեսի կազմակերպման հանդեպ ունեցած յուրատեսակ մոտեցումները։ Ահա թե ինչպես նա առանց երկար-բարակ մտածելու անմիջապես լրացրեց ծրագրին միանալու հայտադիմումը։

Արշավասեր և արկածասեր Ռիմայի համար, ով Հայաստանի գյուղերը տեսել ու միշտ պատկերացրել է կանաչ բուսականությամբ ծածկված, Մելիքգյուղի անծառ պատկերը փոքր-ինչ խորթ էր։ Նա չէր տեսել գյուղի բնությունը պահպանելու և զարգացնելու շահագրգռված աշխատանք։ Գյուղին և մարդկանց ինտեգրվելն ու սիրելը շատ արագ է ստացվել։ Դրան նպաստել են գյուղի բնակիչները և աշակերտները։

Իր երկամյա գործունեության ընթացքում Ռիման հասցրել է համայնքի ու դպրոցի համար մի շարք ներազդեցության ծրագրեր իրականացնել։ Սեփականատիրոջ սրտացավությամբ ու նոր աչքով խնդիրներն ուսումնասիրելուց հետո նա որոշեց վերականգնել գյուղի գրադարանը։ Ռիման համախմբեց պատրաստակամ ընկերների և ծանոթների ուժերն ու հավաքեց հարյուրից ավել գիրք։ 

Ահա այսպիսով դպրոցում կրկին գրքերով լի գրադարանը իր դռները բացեց աշակերտների առջև։ Բնության սիրով վարակված Ուսուցիչ-առաջնորդը չէր կարող պարզապես աչք փակել համայնքի և դպրոցի կանաչապատման խնդրի վրա։ «Բարեկարգ դպրոց» ծրագրի շրջանակներում Ռիման և իր աշակերտները ձեռք են բերել սերմեր, որոնք ցանել և աճեցրել են դպրոցի և համայնքի տարածքում։ Ծրագրի շրջանակներում հասցրել են նաև դպրոցը համալրել հարմարավետ աղբամաններով։

Դպրոցի ուսմասվար ընկեր Ասատրյանը նշում է, որ ընկեր Սուքիասյանից շատ գոհ ու շնորհակալ են, քանի որ նա ամեն հարցով օգնում է դպրոցին, և նրա իրականացրած նախաձեռնությունները՝ գեղարվեստական գրքերի հավաքագրումը, սպորտային գույքի համալրումը և ծառատունկերը, դպրոցի համար նորություն էին։

Ինչպես Ռիմային են սիրում դպրոցում, այնպես էլ Ռիման է սիրում դպրոցն ու աշակերտներին։ Թեև երբեմն կենցաղային խնդիրներին առճակատվելու արդյունքում ուսուցիչը ունենում է հուսահատության փոքրիկ պահեր, բայց երբեք չի ընկճվում և կանգ չի առնում, որովհետև ինչպես նա է ասում,- «Երբ մտնում ես դասարան ու նվիրում ես քեզ քո աշխատանքին՝ դասավանդմանը, այդ ամեն ինչը անցնում է, երբ ստանում ես փոխադարձ սեր, հարգանք, վստահություն, ապա ոչ մի սոցիալական կամ կենցաղային խնդիր չի կարող խոչնդոտել քո աշխատանքին և հաջողությանը»։ 

Երկու տարի շարունակ աշխատելով ու ջանք ու եռանդ չխնայելով Մելիքգյուղի աշակերտների զարգացման ու մասնագիտական կողմնորոշման համար` Ռիման այսօր վստահաբար ասում է, որ 25 տարի անց ունենալու է կինոռեժիսոր, բժիշկ, թարգմանիչ, քաղաքագետ և կառավարման մասնագետներ, ովքեր դառնալու են համայնքի առաջնորդներ։

Երբ երկու Ուսուցիչ-առաջնորդներ միավորում են իրենց ուժերը և համախմբում են իրենց աշակերտներին մեկ գեղեցիկ նպատակի և նախագծի իրականացման համար, ապա արդյունքը լինում է այնքան տպավորիչ և հիասքանչ, ինչքան Լոռու մարզի Թումանյան քաղաքում իրականացված համայնքային ծրագիրն է՝ ուղղված էկո իրազեկվածության բարձրացմանը։ 

Մայիսի 30-ին Թումանյան քաղաքի ավագ դպրոցում տեղի ունեցավ էկո դասասենյակի բացման արարողությունը։ Այս նախագծի իրականացման համար իրենց ուժերը համախմբել էին «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» կրթական հիմնադրամի երկու Ուսուցիչ-առաջնորդներ՝ կենսաբանության ուսուցչուհի Վարդ Խաչատրյանը և մաթեմատիկայի ուսուցչուհի Սուսան Օրդինյանը, ովքեր մեծ սիրով ու ջերմությամբ աշխատում են իրենց աշակերտների հետ ու նրանց սովորեցնում հոգ տանել շրջակա միջավայրի և իրենց համայնքի մասին։

Անհանգիստ լինելով իրենց գեղեցիկ համայնքի աղտոտվածության խնդրով՝ ուսուցչուհիներն իրենց աշակերտների հետ փորձում են բարձրացնել շրջակա միջավայրի մաքրության և պահպանության մասին իրազեկվածությունը։ Նրանք միասին ունեցան գաղափար ստեղծել մի միջավայր, որը կնպաստի և՛ տեղեկացվածության բարձրացմանը, և՛ ստեղծել միջավայր, որը կբարձրացնի աշակերտների տրամադրվածությունն ու մոտիվացիան իրենց աշխատանքներն ու խմբակները կազմակերպելու համար։ 

Դպրոցի տնօրենը աջակցեց մտահղացման իրականացմանը և տրամադրեց դասասենյակ, իսկ Դիակոնիա հիմնադրամը ապահովեց մտքի իրականացման ֆինանսավորումը՝ հիմնանորոգելով դասասենյակը։ Դիոկոնիա բարեգործական հիմնադրամը արդեն երկար ժամանակ գործունեություն է ծավալում Թումանյան համայնքում և իմանալով «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի այս նախաձեռնության մասին, որոշում է աջակցել՝ օգտագործելով իրենց համայնքի ռեսուրսները։ Հիմնադրամի փոխտնօրեն Աննա Ջանբազյանը պատմում է, որ Դիակոնիա հիմնադրամը  Թումանյան համայնքում գործող կարի արտադրամասին տեքստիլ արտադրանքի պատվեր էր տվել, բայց պայմանով, որ ստացված շահույթը տրամադրվելու է ծրագրի իրականացմանը։ Այդպես էլ եղավ։ 

Իսկ ATP հիմնադրամի համագործակցության շրջանակներում դպրոցում ձևավորվեց էկո ակումբ, որը սկսեց մասնակցել էկո սեմինարների և հետազոտություններ իրականացնել համայնքի հիմնախնդիրների բացահայտման համար։ Համայնքապետարանի հետ աշխատելով՝ ակումբի անդամները վիճակագրություն կազմեցին համայնքի էկոլոգիական վիճակի և աղբահանման մասին։ Ակումբի աշակերտներն այնուհետև սկսեցին սածիլներ տնկել, սովորել դրանց խնամքի մասին և կիսվել իրենց գիտելիքներով համայնքի բնակիչների հետ՝ նպատակ ունենալով նրանց նորից մոտեցնել հողին ու զարկ տալ գյուղատնտեսական աշխատանքներին։ Ակումբի անդամներին սակայն անհրաժեշտ էր ֆինանսավորում, և այս հարցը նրանց լուծեցին ինքնաֆինանսավորվելու միջոցով և ստեղծեցին Step to Green փոքրիկ ձեռնարկատիրություն։ Սրա շրջանակներում աշակերտները ստեղծում են կավե փոքրիկ ծաղկամաններ, որում տնկում են շատ խնամք չպահանջող բույսեր, ծաղկամանին կցում փոքրիկ «անձնագիր» բույսերի համար, որը ներառում է տեղեկություն բույսի և դրա խնամքի մասին, և վաճառում են։ Նրանք ունեն իրենց էջերը սոցիալական հարթակներում և անգամ ընդունում են պատվերներ։ 

Այս հրաշք ակումբի անդամները նաև դրամաշնորհային փոքրիկ ծրագիր են շահել համայնքում թափոնների վերամշակման համար։ Այս փորձը նրանք կիրառել են նաև իրենց էկո լսարանը ստեղծելու մեջ և սեփական փորձով ցուց տալու, թե ինչպես կարելի է վերամշակել իրերը՝ աղբամանը նետելու փոխարեն։ Էկո լսարանի գույքի մեծ մասը և ծաղկամաննեի կեսից ավելին աշակերտները ստեղծել են հենց թափոններից։ 

Ուսուցիչ-առաջնորդից Վարդը նշում է, որ աշակերտների մեջ այս նախաձեռնության մասնակցությունը բազմաթիվ հմտություններ է զարգացնում՝ ժամանակակից աշխարհին պատրաստ մարդուն հատուկ ճկունություն, արագաշարժություն, համակարգված, ինտենսիվ ու արդյունավետ աշխատելու ունակություն, առաջնորդական հմտություններ։ 
Ուսուցիչ-առաջնորդը ձգտել է ճանաչել աշակերտներին, նրանց մոտիվացնել ու հավատ ներշնչել սեփական ուժերի հանդեպ, իսկ աշակերտները շատ մեծ ոգևորվածությամբ են մասնակցում աշխատանքներին և ներկայացնում իրենց նախաձեռնությունը, պատմում բույսերի մասին, ցույց տալիս իրենց դպրոցը ու դասասենյակի գեղեցիկ կահավորումը։

Ծրագրի երկրորդ հատվածը իրականացվել է Ուսուցիչ-առաջնորդ Սուսանի օգնությամբ։ Աշակերտների վառ երևակայության ու գեղեցիկ մտահղացումների շնորհիվ թափոններին երկրորդ կյանք տրվեց դասասենյակը կահավորելու համար։ Մաթեմատիկա առարկայից ստացած գիտելիքները նրանք օգտագործել են հաշվարկներ իրականացնելու թափոնների վերափոխման ընթացքում՝ սկսած բյուջեի հաշվարկներից, մինչև առարկաների մակերեսի հաշվարկում։ Աշակերտները ստեղծել են մի հիանալի սենյակ, որում առկա են վերափոխված հին կարի մեքնենաներ, խողովակներ, անիվներ, փայտյա պահարաններ․․․Աշակերտների երևակայությունն ու մանրակրկիտ աշխատանքը երևում է սենյակի ամեն մանրուքի ու դեկորացիաների մեջ։ Աշակերտները նաև դասասենյակում պահում են ձկնիկներ, կրիա, խամյակներ՞, թութակներ։ Կանաչ դասասենյակում բազմաթիվ բույսեր կան, և այն իսկապես բնության մի մասնիկ է դպրոցի ներսում։ Ուսուցիչները նշեցին, որ էկո սենյակը դարձել է բոլորի սիրելի անկյունը դպրոցում,և բոլորը սիրում են այդ դասասենյակում անց կացնել իրենց դասերը։ Այնտեղ նաև սեմինարներ, քննարկումներ, դասընթացներ և ակումբներ են կազմակերպվում։ 

Երկու ուսուցիչ-առաջնորդները և իրենց աշակերտները նշում են, որ ծրագիրը շարունակական է լինելու, և նրանք դեռ բազմաթիվ մտքեր ունեն կյանքի կոչելու։

ՀՈՒՆԻՍԻ 21-22-Ը ՄԵՆՔ ՄԻԱՍԻՆ ՀՌՉԱԿԵՑԻՆՔ ՏԱՐՎԱ ԱՄԵՆԱԿՐԹԱԿԱՆ ՕՐԵՐԸ 

ՖՈՐՈՒՄ405-ը Հայաստանում և Արցախում նոր ավանդույթի սկիզբ է. այն մեկ հարկի տակ էր համախմբել ոլորտի շահագրգիռ կողմերին, այդ թվում՝ պետական, մասնավոր և հասարակական սեկտորների ներկայացուցիչներին, հանրակրթական դպրոցների տնօրեններին, ուսուցիչներին, աշակերտներին և ծնողներին՝ միասին ամփոփելու մեր կրթական անցյալը, սահմանելու մեր կրթական ներկան և գծելու մեր երկրի կրթական ապագան։

«Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի ողջ թիմի անունից ցանկանում ենք շնորհակալություն հայտնել այս երկու օրերի ընթացքում մեզ հետ լինելու և ՖՈՐՈՒՄ405-ի աշխատանքներին սոցիալական հարթակներում հետևելու համար։ 

Ձեր ջանքերի և նվիրվածություն շնորհիվ մենք յուրաքանչյուր տարի միասին հետահայաց գնահատելու ենք մեր իրականացրած քայլերն ու նախանշելու ենք նորերը։ 

ՖՈՐՈՒՄ 405-ը նաև այն հարթակն է, որը կրթության ոլորտի փորձագետների ու ջատագովների համար հնարավորություն է ստեղծում անմիջականորեն  ներգրավվել մարզային դպրոցների առօրյայում։ Մեծ ուրախությամբ ցանկանում ենք փաստել, որ հունիսի 21-ին ՖՈՐՈՒՄ405-ի մոտ 100 մասնակից հնարավորություն ունեցավ այցելելու Կիրանցի, Մեդովկայի, Թախտայի և Բագարանի մեր գործընկեր դպրոցական համայնքներ. չորս տարբեր ուղղություններ, պատմություններ և համայնքային իրականություններ, որոնց միավորում են կրթական առաջնորդությունը և նորարարությունը։ Այցելելով մեր գործընկեր դպրոցական համայնքներ՝ մասնակիցները ծանոթանացան համայնքային կյանքին, դպրոցական առօրյային և աշակերտների նորարարական ծրագրերի արդյունքներին։

Մինչ մեր հաջորդ համաժողովը մենք պարբերաբար անդրադառնալու ենք ՖՈՐՈՒՄ405-ի ընթացքում բարձրաձայնված խնդիրներին, առաջարկություններին ու եզրահանգումներին։ Մինչ այդ, սիրով կիսվում ենք ՖՈՐՈՒՄ405-ի խմբակային քննարկումների բանախոսների մի քանի մեջբերումներով.

«Երեխաները պետք է լինեն բացարձակ արժեք։ Մեր կրթությունը ժառանգել ենք այն ժամանակներից, երբ մարդիկ եղել են գործիքներ՝ ինչ-որ խնդիրներ լուծելու համար։ Այդ ժամանակները անցել են։ Մենք վերստին ապրում ենք վերածնունդ»։

- Արամ Փախչանյան
«Այբ» կրթական հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ

«Այսօրվա 20 աշակերտից 12-ն աշխատելու են «ապագայի մասնագիտություններով», որոնք այժմ չկան։ Իսկ սա մեծ մարտահրավեր է կրթության, մասնավորապես՝ հանրակրթության համար։ Կրթության բնագավառում մենք կարիք ունենք ոչ թե փոփոխության, այլև՝ հեղափոխության»։

- Հայկ Չոբանյան 
Առաջատար տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միության (ԱՏՁՄ) գործադիր տնօրեն

«Կամավոր ատեստավորման նպատակը ինքնակրթության խթանումն է, դասավանդվող առարկայի նկատմամբ պատասխանատվության մեծացումը և ուսուցիչների ֆինանսական խրախուսումը»։

- Արսեն Բաղդասարյան 
ՀՀ ԿԳՄՍՆ Հանրակրթության վարչության պետ

««Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ն իր գործունեությամբ ցանկանում է նպաստել մեր երեխաների ներուժի բացահայտմանը՝ հավատալով, որ նրանցից յուրաքանչյուրն օժտված է յուրօրինակ տաղանդով։ Ներուժի առարկայացումը անձի կայացման, պետության ամրապնդման և, ընդհանրապես, պետանականաշինության կորիզն է»։

- Լարիսա Հովհաննիսյան 
«Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի հիմնադիր և գործադիր տնօրեն

«Մենք պետք է ձգտենք ունենալ վերջնաարդյունքի վրա հիմնված և սովորողակենտրոն կրթություն՝ իր իրական բովանդակությամբ»։

- Ժաննա Անդրեասյան 
ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարի տեղակալ

«Ես նոր աշխարհ չեմ ցանկանում, ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ դպրոցում նորամուծություններ եմ ցանկանում տեսնել, կրթվել տրամադրող միջավայր եմ   ցանկանում,   մնացածը ես   ունեմ։ Մենք՝ նորամուծություններով կրթված սերնդի ներկայացուցիչներս, խոստանում ենք ստեղծել մեր ուզած աշխարհը։ Նաև խոստանում ենք, որ դուք էլ կսիրեք մեր բոլորի աշխարհը»։

- Գայանե Ադամյան
Աշակերտ | Տավուշի մարզի Այգեպար համայնք

---

Համաժողովի երկրորդ օրն ամփոփվեց «Երազանք» մրցանակի շնորհմամբ՝ սկիզբ դնելով ևս մեկ ավանդույթի ձևավորմանը. այսուհետ ամեն տարի «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը կշնորհի «Երազանք» մրցանակը կրթության ոլորտի այն ջատագովներին, որոնք ջանք ու եռանդ չեն խանյում մեր երեխաների, պատանիների և երիտասարդների համար հավասար և արդար կրթական հնարավորություններ ապահովելու գործում։

Տասը տարի առաջ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի գաղափարն ընդամենը երազանք էր։ Երբ մեր հիմնադիր և գործադիր տնօրեն Լարիսա Հովհաննիսյանն իր գաղափարը ներկայացրեց Սեմ և Սիլվա Սիմոնյաններին, վերջիններս պարզապես մեկ հարց ուղղեցին Լարիսային. «Ո՞րն է «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի երազանքը»։ Այս հարցը «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի հետագա կազմավորման համար բեկումնային դարձավ։

Նրանք հավատացին Լարիսա Հովհաննիսյանի երազանքին և աջակցեցին, որպեսզի այլ մադրիկ ևս այդ երազանքով վարակվեն։ Սիմոնյանների ներդրումն ու նվիրվածությունը տոնելու համար, մենք որոշել ենք ամեն տարի «Երազանք» պարգևել կրթության ոլորտի նվիրյալներին։

Այս տարի մրցանակը պատիվ ունեինք հանձնելու Հայ կրթական հիմնարկության գործադիր տնօրեն Արմինե Հարոյանին։ Կազմակերպությունն արդեն 72 տարի է աջակցում է տարբեր հայկական կրթական կառույցների և ուսանողների՝ Հայաստանում, Արցախում և սփյուռքում։ Նրանց աշխատանքը անեզր է, և համոզված ենք, որ միայն աճելու է գալիք տարիների ընթացքում։

---

Քչերը գիտեին,որ համաժողովի շրջանակներում, հունիսի 23-ին մենք նաև հյուրընկալեցինք նախաճաշ-քննարկում, որը բացառապես նվիրված էր «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի «Սերունդ» ծրագրին։ Լինելով կրթական միջավայրի բարեփոխման մոդել՝ «Սերունդ»-ը ՀՀ ԿԳՄՍՆ կողմից երաշխավորված է ներդրվելու հանրակրթական ուսումնական հաստատություններում և միտված է աշակերտի, ուսուցչի և դպրոցի առաջնորդության ներդաշնակ  էկոհամակարգի ստեղծմանը։ Որպես հաջողված մոդել՝ այն կարող է օրինակ հանդիսանալ գյուղական այլ դպրոցական համայնքներում բարեփոխումների իրականացման և կրթական գործընթացի բարելավման համար։

Կրկին անգամ շնորհակալ ենք ՖՈՐՈՒՄ405-ի բոլոր մասնակիցներին և այցելուներին։ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ն այլևս պարտավորվում է նմանատիպ քննարկումների հարթակներ ստեղծել ամենամյա պարբերականությամբ։ 

Ի գործ և մինչ հաջորդ հանդիպում։

FORUM405 is the start of a new tradition in Armenia and Artsakh! Every year, we will bring together stakeholders in education, such as school communities and representatives of the public and private sectors, to reflect on our past, define our present, and shape the educational future of our nation. On behalf of the entire Teach For Armenia team, we would like to thank you for joining FORUM405 on June 21st and 22nd, as well as following the event on social media. With your participation and support, we plan to meet every year in order to assess the progress towards our goals and set new ones. 

FORUM405 is an opportunity for educational experts and advocates to get directly involved with public schools in the regions. On June 21st, about 100 Forum participants visited one of the following Teach For Armenia school communities: Kirants, Medovka, Takhta, and Bagaran. While each community has a different story, they are united by educational leadership and innovation. During the visits, Forum goers learned about everyday life in a rural school community and the results of Student-Led Innovation Projects. 

Moving forward, we are excited to create more opportunities for us to connect and collaborate around the ideas discussed during FORUM405. In the meantime, here are some quotes from the FORUM405 Breakout Discussions.

"Children must be our greatest priority. We have inherited our education system from an era in which people were tools for solving problems. That era is over. We are experiencing a renaissance again.”

- Aram Pakhchanyan
Chairman of the Board of Trustees Ayb Educational Foundation

“Currently, 12 out of every 20 students will work in ‘future professions’ that do not exist today. This is a huge challenge for our education system. We don’t need a change in the field, we need a revolution.” 

- Hayk Chobanyan
Executive Director Union of Advanced Technology Enterprises (UATE)

"The purpose of voluntary attestation is to promote self-education, increase responsibility for the subject being taught, and financial incentives for teachers."

- Arsen Baghdasaryan
Head of the Department of General Education | Ministry of Education, Science, Culture and Sports of Armenia

“At Teach For Armenia, we believe that every child has the right to unlock their potential through an excellent education. The objective of an education system is to discover and cultivate that potential, and subsequently, to promote self-development and the development of the entire nation.”  

- Larisa Hovannisian
Founder & CEO | Teach For Armenia

"We must strive to provide a real student-centered and outcomes-based education.”

- Zhanna Andreasyan
Deputy Minister of Education, Science, Culture, and Sports of Armenia

“I do not want a new world, it would be more accurate to say that I want to see innovation and an environment conducive to learning. Everything else I have. We, a generation raised with the promise of innovation, will create the world that we want. In return, please promise us that you will support us and our vision.” 

- Gayane Adamyan
Student | Aygepar village, Tavush region

---

The FORUM405 conference on education was followed by the first annual Dream Award Dinner. The award is a celebration of individuals and organizations expanding educational opportunities for children in Armenia and Artsakh. Every year, we will recognize the courage, passion, and grit that it takes to dream and enable systemic transformation in our communities and nationwide.

Ten years ago, Teach For Armenia was just a dream. Teach For Armenia Founder and CEO Larisa Hovannisian was in Texas sharing her idea with Sam and Sylva Simonian. They responded with one question, "What is your biggest dream for Teach For Armenia?” This question was a turning point in the founding of Teach For Armenia. They believed in our dream and helped others believe in it, too. To celebrate Sam and Silva Simonyan’s contribution, we have created the Dream Award. 

This year, the Teach For Armenia Dream Award winner is Executive Director of the Armenian Educational Foundation (AEF) Armine Haroyan. For 72 years, AEF has supported Armenian students and educational institutions in Armenia, Artsakh, and the Diaspora. At Teach For Armenia, we deeply value our partnership with AEF and are grateful for all of their work advancing education.

---

Lastly, on June 23rd, we held a special closed-door breakfast discussion for Teach For Armenia’s Seroond program. Seroond is a whole-school transformation program and leadership development pipeline for the Armenian public school system. The model has been certified for system-wide dissemination by the Ministry of Education, Science, Culture, and Sports of Armenia. Seroond seeks to promote leadership at every level of a school community and demonstrate that, together, we can implement reform and improve educational outcomes in rural communities. 

Again, we are grateful to all of our supporters and participants who made the FORUM405 conference on education a success! Teach For Armenia is committed to creating even more opportunities for us to dream and collaborate for the future of education in Armenia and Artsakh. 

We look forward to connecting with you soon!

Արմավիրի մարզը յուրահատուկ է իր գեղեցկությամբ և բնությամբ։  «Դասավանդի՛ր,  Հայաստան»-ի Ուսուցիչ-առաջնորդները իրենց առաքելությունն են իրականացնում այս մարզի շատ համայնքներում, իսկ Բաղրամյան խոշորացված համայնքի Վանանդ գյուղի միջնակարգ դպրոցում աշխատում է երեք Ուսուցիչ-առաջնորդ։

Դպրոցը հիմնադրվել է 1986թ.։ Ներկայումս այստեղ սովորում է  205 աշակերտ։ 

«Դպրոցը «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի հետ հաջողված համագործակցության վեց տարվա պատմություն ունի։ Երկու շրջան հյուրընկալել ենք անգլերեն լեզվի ուսուցչի և հոգեբանի։ 2021թ. մեզ միացավ նաև մաթեմատիկայի ուսուցիչ։ Այժմ մեր դպրոցում իր Առաջնորդության զարգացման ծրագիրն է իրականացնում երեք Ուսուցիչ-առաջնորդ»,- նշում է դպրոցի տնօրեն Հայկ Խաչիկյան։ 

Երեք տարբեր անհատ. մեկ նպատակ՝ դպրոցում ստեղծել այնպիսի միջավայր, որտեղ յուրաքանչյուր երեխա հնարավորություն կունենա բացահայտելու իր ներուժը։ Ամեն ծրագիր, գաղափար կամ նախաձեռնություն քննարկվում և իր լուծումն է գտնում երեք նվիրյալ առաջնորդների թիմային հզոր աշխատանքի շնորհիվ։ Լինդա Հեքիմյանը, ԼևոնԲեժանյանը և ՍևակՊարիկյանը, համատեղելով իրենց ջանքերը, դպրոցի հետ համագործակցությամբ փորձում են դաստիարակել Վանանդի ապագա առաջնորդների սերունդը։

Լինդա Հեքիմյան

Լինդան իր գալուստով նոր շունչ և ջերմություն է բերել դպրոց։ Նրան համայնքում բոլորն են սիրում։ Շատ խորհրդանշական է այն ժամանակաշրջանը, որում Լինդան որոշեց դառնալ Ուսուցիչ-առաջնորդ։ Լինդայի երկամյա ճամփորդությունը ուղեկցվեց համավարակով և պատերազմով։ Սակայն նրան և ոչ մի մարտահրավեր չընկճեց և չկանգնեցրեց։ 

«Ես ծնունդով Գյումրիից եմ։ Գյումրին մեծ քաղաք է, որտեղ կյանքն ավելի ակտիվ է։ Հիմա կյանքս տարբեր է։ Ամենակարևորը ես մարդկային հարաբերություններում տարբերություն չեմ տեսնում. ինձ զգում եմ ինչպես իմ հարազատ քաղաքում»,- պատմում է Լինդան համայնքում իր առաջին տպավորությունների մասին։ 

Հոգեբանի աշխատանքը շատ բարդ է, շատ քիչ դեպքերում է, երբ աշակերտներ ինքնակամ դիմում են հոգեբանի օգնությանը. երկար աշխատանքը ու իրազեկվածության բարձրացումը բերել են երիտասարդ մասնագետի համար ցանկալի արդյունքի։

Լինդան իր դասավանդման առաջին օրերից դասարաններում փակցրել էհետևյալ գրությամբ ցուցանակ՝ «Այստեղ սովորում են հանճարներ»։

«25 տարի անց իմ աշակերտները կլինեն կայուն և հաստատակամ, ես միշտ եմ հորդորում նրանց դրական տրամադրվել ապագայի նկատմամբ, քանի որ նրանք են ապագան կերտողները» ,- ասում է Լինդան։

«Դասավանդի՛ր, Հայասան»-ի հետ համագործակցության ամեն օրը մի նոր փորձառություն է:

«Ձախողումներ, հաջողված պատմություններ շատ եմ ունեցել, սակայն միշտ գիտակցել եմ, որ այդ ամենը հմտացնում  և զարգացնում են այնպիսի որակներ, որ մեկ այլ պարագայում ոչ մի տեղ չէի կարող յուրացնել»,- պատմում է Լինդան։

Կարգախոսը, որով առաջնորդվում է և խորհուրդ է տալիս Ուսուցիչ-առաջնորդ Լինդան հետևյալն է՝ քանի ապրում ենք, ժամանակ չպետք է կորցնել։ 

Սևակ Պարիկյան

Սևակը ծնունդով Լիբանանից է։ Իր դպրոց գալուն պես երեխաները անգլերեն լեզուն նորովի բացահայտեցին և սիրեցին։ 

«Ես Բեյրութից եմ։ Սովորել եմ Եղիշե Մանուկյանի անվան քոլեջում, ապա Հայկազյան համալսարան և ստացել տնտեսագետի որակավորում»: Դեռևս 2015թ. Սևակը մտադիր էր միանալ «Դասավանդի՛ր, Հայասան»-ի շարժմանը։ Ցանկությունը գործողության վերածվեց համալսարանն ավարտելուց հետո։ Դիմեց ծրագրին և վերադարձավ հայրենիք։

Այս երկու տարիները Սևակի համար ինքնաբացահայտման և ինքնաճանաչման տարիներ էին։  Երկու տարի հետո Սևակը ցանկանում է շարունակել աշխատել նույն ոլորտում։ Այդ միտքը գլխում նա իր համայնքային նորարարական ծրագիրը՝ արհեստանոցի ստեղծումը, իրականացնում է միտում ունենալով համայնքի բոլոր ներկայացուցիչներին ներգրավել արհեստանոցի աշխատանքներում։

Լևոն Բեժանյան

Լևոնը, որ վերջերս է միացել Լինդային և Սևակին, առավել հաստատակամ ու ինքնավստահ սկսեց իր ուղին համայնքում, քանի որ արդեն իսկ ներկա երկու Ուսուցիչներ-առաջնորդները ամեն կերպ աջակցեցին Լևոնին համայնքի կյանքում և դպրոցի առօրյաում ներգրավելիս ։

«Իրականում սկզբնական շրջանում շատ հարցեր էի տալիս։ Լինդայի և Սևակի հետ թիմային աշխատանքը շատ էր դուր գալիս։ Ամենակարևորն այն է, որ նույն գաղափարն ենք կիսում և նույն նպատակերն ունենք» ,- ասում է Լևոնը։ 

Ուսուցիչները աշակերտներին սովորեցնում են նախ հմտանալ թիմային աշխատանքի մեջ, որպեսզի նրանք դառնան իրենց համայնքի համար պատասխանատու քաղաքացիներ։ Մասնագիտությամբ տնտեսագետ և կառավարիչ Լևոնը մտածել չէր կարող, որ մի օր ուսուցիչ կդառնա, սակայն կյանքը իրեն հասցրեց Վանանդ՝ կատարելու իր առաքելությունը։ 

Տեսակով ինտրովերտ Լևոնը իրեն հարմարավետ է զգում իր համայնքում. քիչ շարժը, մարդկանց անցուդարձի բացակայությունը նրան չեն խանգարում վայելել իր կյանքը համայնքում։ 

«Կրթությունը ամեն ինչի հիմքն է, ներկայիս գլոբալիզացիայի ժամանակ ամբողջ աշխարհում կրթությունը ստեղծում է մարդկանց, աշակերտների, ովքեր մասնակից կդառնան այդ ընթացքին և չեն մնա իրենց տեղերում։ Ուսուցչի աշխատանքի կարևոր ուղղությունն է առարկայական գիտելիքներից բացի երեխաներին սովորեցնել հմտություններ, որոնք պետք են այս աշխարհում առաջադեմ և ստեղծարար լինելու համար»,- ասում է Լևոնը։

---

---

The nature and beauty of the Armavir region are unique. As part of our mission to increase educational opportunities nationwide, Teach For Armenia places many Teacher-Leaders in Armavir. Currently, three Teacher-Leaders are working in Vanand village, which is part of a cluster of villages called Baghramyan in the Armavir region. Vanand Secondary School was founded in 1986 and serves 205 students. 

"Our school has been partnering with Teach For Armenia for six years. Two Teacher-Leaders joined our staff — one to teach English and the other to serve as the school psychologist. In 2021, a third Teacher-Leader joined us to teach math," said the principal of Vanand Secondary School Hayk Khachatryan. The three Teacher-Leaders working together towards a common goal are Linda Hekimyan, Levon Bezhanyan, and Sevak Parikian. They work together to plan programs, solve problems, and educate our future leaders. 

Linda Hekimyan

Linda, who has brought new breath and warmth to the school, is loved by the community. Although she joined our Leadership Development Program during the pandemic and Artsakh war, she continues to do her job with a lot of love. "I’m from Gyumri. Gyumri is a big city with a lot of traffic. Now, my everyday life in the village is less active,” said Linda, who is the psychologist at Vanand Secondary School. "The most important thing is that I don’t see any differences in human interactions. I feel at home.”

Being a school psychologist is not easy. In communities like Vanand, there is stigma around seeking psychological support. By increasing awareness about the role, attitudes have started to shift. During her first days teaching, Linda sought to boost her students’ confidence and motivation by hanging a sign that says “Geniuses study here” on the door of her classroom. "In 25 years, my students will be capable and determined. I always urge them to be positive in everything that they do," said Linda.

Every day working with Teach For Armenia is a full of experience, which can be both positive and negative. Teachers are shaped by the experience they gain. "I have had many failures and successes in the classroom, and through these experiences, I have developed qualities and skills that I could not master anywhere else," she said. Linda’s motto in life and teaching is: While we live, we should not waste time.

Sevak Parikian

Sevak from Beirut inspired his students to learn English. "I am from Beirut, Lebanon. I studied at the Yeghishe Manukyan College, then at Haigazyan University, where I received a bachelor's degree in economics," said Sevak. He learned about Teach For Armenia for the first time in 2015. Upon graduating from college, he applied to the program and moved to Armenia. After two years, Sevak wants to continue working in the same field and continue building the future leaders of Armenia. With this idea in mind, he is implementing a Community Innovation Project that involves students and other members of the community.  

Levon Bezhanyan

With the help of his fellow Teacher-Leaders Linda and Sevak, Levon has integrated into the school community quickly and with confidence.``Generation five and six Teacher-Leaders helped me a lot. I asked them a lot of questions and enjoyed the teamwork. The most important thing is that we share the same ideas and goals,” said Levon. 

Educators teach their students to master teamwork, to be responsible citizens, and to do something important for their homeland like their teachers. Levon, an economist and manager by profession, could not have imagined that one day he would become a teacher. But life took him to Vanand to fulfill his mission.

Levon is an introvert who feels comfortable in a small community like Vanand. He enjoys the slow pace and spaciousness of village life. "Education is the basis of everything. Amidst rapid globalization, education creates people who will not remain in one place and will be part of that process. The most important part of a teacher's work, in addition to teaching subject knowledge, is teaching skills that they need to contribute to a creative world," said Levon.

Շիրակի մարզի Կառնուտի միջնակարգ դպրոցում դասավանդող Ուսուցիչ-առաջնորդ Աբրահամ Ավագյանի նախաձեռնությամբ ապրիլի 30-ին համայնքում իրականացավ «Կառնուտ Ձուկ Ֆեստ 2022» փառատոնը, որի նպատակը Կառնուտի և շրջակա համայնքների բնակիչներին միավորելն էր մեկ գաղափարի շուրջ՝ կրթության միջոցով Կառնուտը դարձնել զբոսաշրջային կենտրոն։ Սա մեկն է համայնքների զարգացմանը և երիտասարդների ներգրավմանն ուղղված 40 ծրագրերից, որոնք իրականացվում են Եվրոպական միության ֆինանսավորմամբ՝  «Դասավանդի՛ր, Հայաստանի» և «Մարդը կարիքի մեջ»միջազգային հասարակական կազմակերպության համագործակցությամբ։ 

Այս ծրագրի մտահղացումը ծագել է դեռևս «Դասավանդի՛ր, Հայաստանի» ամառային ակադեմիայի ընթացքում, և այն իրականություն դարձրեցին գաղափարի հեղինակ Ուսուցիչ-առաջնորդն ու  իր աշակերտները։  Փառատոնին մասնակցեցին ոչ միայն Կառնուտի դպրոցն ու շրջակա համայքները, այլ նաև Գյումրիի մի շարք կրթական հաստատություններ և ձեռագործ իրեր արտադրող տարբեր ընկերություններ։ 

Աբրահամը պատմություն առարկային զուգահեռ դպրոցում դասավանդում է նաև ձեռնարկատիրական կրթություն, փորձում է բարձրացնել համայնքի ճանաչելիությունը և այն դարձնել գրավիչ զբոսաշրջային բիզնեսի համար։ Այդ նպատակով  համայնքի  վաղ բրոնզեդարյան հնավայրը, հին հեթանոսական տաճարի հիման վրա կառուցված հնադարյան եկեղեցին և ջրամբարը դիտարկել են որպես զբոսաշրջային այցելավայրեր, բացի այդ տեղանքը հարմար է նաև լեռնագնացության համար։ Զբոսաշրջային այցելավայր ստեղծելու և  հարմարավետ, մաքուր և գրավիչ պայմաններ ապահովելուն ուղղված աշխատանքներին ակտիվորեն ներգրավված են համայնքի երեխաները։ Փառատոնի կազմակերպչական աշխատանքներին մասնակցել են թե՛ աշակերտներն, թե՛ իրենց ծնողները, թե՛ ուսուցիչները։ Բոլորը ոգևորությամբ էին պատրաստվել փառատոնին, քանի որ համաճարակի պատճառով երկար էին սպասել նմանատիպ միջոցառման։ Փառատոնը բացեցին Գյումրու ավիամոդելային խմբակի աշակերտները՝ իրենց իսկ պատրաստած փոքրիկ ինքնաթիռների և դրոնների թռիչքների ցուցադրությամբ։ Միջոցառման կազմակերպիչներն իրենց պատրաստած համեղ ուտեստներով հյուրասիրություն էին կազմակերպել դպրոցի բակում։ տեղակայված տաղավարներում՝ ստեղծելով տոնական և հաճելի միջավայր ու միաժամանակ հյուրերին ներկայացնելով իրենք համայնքին բնորոշ տեղական ուտելիքները՝ Կառնուտի ջրամբարի ձուկն, գյուղի էկոլոգիապես մաքուր մթերքները։ Ներկայացված էին նաև Կառնուտի միջնակարգ դպրոցի աշակերտների ձեռքի աշխատանքներն ու կտավները։ Այցելուների համար անցկացվեցինլ տրակտորով տուրերի դեպի Կառնուտի ջրամբար, բրոնզեդարյան հնավայր և եկեղեցի, իսկ էքսկուրսավարները դպրոցի աշակերտներն  էին, ովքեր մեծ խանդավառությամբ ներկայացնում էին հայրենի գյուղի հնավայրերի պատմությունը։ 

Փառատոնը մարդաշատ էր, ջերմ և ուրախ մթնոլորտում․ երգ, պար, պարային համույթների գեղեցիկ կատարումներ, անուշաբույր ուտելիքներ, հաճելի ժամանց և անմոռանալի հիշողություններ՝ բոլոր մասնակիցների համար։

Կարևոր է, որ աշակերտները մեծ ոգևորությամբ ներկայացնում էին իրենց հարազատ գյուղը, իրենց համայնքի պատմությունը, իրենց սիրելի ուտեստներն ու ձեռագործ աշխատանքները։ Ուսուցիչ-առաջնորդի գլխավոր նպատակը հենց դա էր՝ աշխարհի այս անկյունը իր փոքրիկ բնակիչների համար ավելի հարազատ ու կարևոր դարձնել, երեխաների մեջ արթնացնել սեփական գյուղը հոգատարությամբ սիրելու, գնահատելու և խնամելու կամք և պատասխանատվությունը։ Նկատելի էր, որ յուրաքանչյուր աշակերտ մտահոգ է գյուղի ապագայով, և ցանկանում է ինչ-որ կերպ նպաստել դրա զարգացմանը՝ լինի ջրամբարի մաքրության կազմակերպմամբ, թե լավ ուսում ստանալով ու ապագայում լավ մասնագետ դառնալով։ Ութերորդ դասարանի աշակերտուհի Գրիգորյան Սուսաննան նշեց, որ ցանկանում է արտերկրում որակյալ կրթություն ստանալ ու վերադառնալ գյուղ, նպաստել գյուղի զարգացմանը՝ հավատալով, որ, եթե յուրաքանչյուր բնակիչ մի փոքր ներդրում ունենա գյուղի զարգացման մեջ, ապա այն կդառնա Հայաստանի ամենալավ գյուղերից մեկն՝ իր սրտացավ բնակիչների շնորհիվ։ Իսկ տասնմեկերորդ դասարանի աշակերտուհի Մառլենա Աղաջանյանը նշեց, որ ճանապարհին հանդիպած ցանկացած խոչընդոտ հաղթահարելով՝ նպատակներն իրականություն դարձնելու հաստատակամությունը սովորել է իր Ուսուցիչ-առաջնորդից։

---

Հրապարակումը պատրաստվել է Եվրոպական միության ֆինանսավորմամբ «Մարդը կարիքի մեջ» ՀԿ-ի Քովիդ-19 Համերաշխության ծրագրի շրջանակում: Բովանդակության համար պատասխանատվություն է կրում «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը, և պարտադիր չէ, որ այն արտահայտի Եվրոպական միության տեսակետները։

Հայաստանում Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը (ՄՆԶԻ) 2019թ. կազմել է 0,776: Հայաստանը դիտարկվող 189 երկրների շարքում զբաղեցրել է 81-րդ հորիզոնականը, իսկ տարածաշրջանում՝ չորրորդը՝ գերազանցելով միայն Ադրբեջանին: ՄՆԶԻ-ն բաղադրյալ ինդեքս է, որը ներառում է կյանքի միջին տևողության, կրթության հասանելիության և կենսամակարդակի ցուցիչները։ Չնայած 2019թ. ՄՆԶԻ-ի արժեքը 2018թ. համեմատ բարելավվել է, այդուհանդերձ, գրանցվել է դիրքի վատթարացում ինը հորիզոնականով: Ինդեքսի աճը 2018-2019թթ. ժամանակահատվածում կապված է առողջության և կենսամակարդակի ենթաինդեքսների բարելավման հետ: Հետևաբար, կրթությունը, որպես մարդկային ներուժի զարգացման ամենակարևոր և առաջնային միջոց, Հայաստանում շարունակում է մնալ մարդկային ռեսուրսների զարգացման ուղղությամբ տարվող աշխատանքների հետին պլանում։ 

Ըստ 2020թ. ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի հրապարակած տվյալների, երկրում գործում է 1,402 հանրակրթական դպրոց, որտեղ 2020-2021թթ. ուսումնական տարում սովորել է 399,300 աշակերտ, իսկ դասավանդել՝ 31,100 ուսուցիչ։ 

2020թ. դրությամբ հանրապետության 9 մարզերի 101 դպրոցներում կան առարկաներ, որոնք չեն դասավանդվում ուսուցիչների բացակայության պատճառով։ Չդասավանդվող առարկաների թիվը 18-ն է, իսկ նախնական հաշվարկով ներկայումս երկրում առկա է շուրջ 700 ուսուցչի կարիք, որից ավելի քան 30%-ը կազմում են բնագիտամաթեմատիկական և գիտատեխնիկական (ԲՏՃՄ) առարկաների մասնագետները։

Այս խնդիրը պահանջում է երկարաժամկետ, համախմբված և  համակարգային փոփոխությունների հայեցակարգ։ Կարևորագույն մեկնարկային քայլերից մեկն արված է. փետրվարի 9-ին Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովը ընդունեց «Հանրակրթության մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին օրենքի նախագիծը: Նախագծի շրջանակներում նույնպես առանձնահատուկ շեշտադրում է արված ԲՏՃՄ առարկաներ դասավանդող մասնագետների պակասը հաղթահարելու և խնդրին լուծում տալու առաջնահերթությունը: 

ԲՏՃՄ առարկաների կարևորությունը հասկանալու համար հարկավոր է դիտարկել, թե ինչ հմտություններ են դրանք զարգացնում, կրթական բովանդակությունից բացի։ 

Այսպիսով, հանրահաշիվ ուսումնասիրելիս երեխաները, բարդ փոփոխականներով խնդիրներին լուծումներ տալով, սովորում են խնդիրներին նայել տարբեր տեսանկյուններից, որն էլ խթանում  է նրանց քննադատական մտածողությունը և զարգացնում տարբեր իրավիճակներում արագ արձագանքման հմտությունը։ Երկրաչափություն ուսումնասիրելը երեխաներին տալիս է բազմաթիվ հիմնարար գիտելիքներ և օգնում է զարգացնել տրամաբանական, դեդուկտիվ ու վերլուծական դատողություններ կատարելու և խնդիրներ լուծելու հմտություններ: Ֆիզիկան խթանում է երեխաների  ստեղծագործական ունակությունների ձևավորումը՝ միևնույն ժամանակ զարգացնելով նրանց նորարարական մտածողությունը։ Կարող ենք եզրակացնել, որ այս և այլ ԲՏՃՄ առարկաների ուսումնասիրությունը հանգեցնում է ոչ միայն բուն առարկայի տիրապետմանը, այլև՝ մի շարք անձնային հմտությունների և կարողունակությունների զարգացմանը։ 

Ինչպես  «Ուխտագնացություն դեպի ուղեղ» գրքում ներկայացնում է հեղինակ Քրիստինե Սարգսյանը․ յուրաքանչյուր նոր հմտություն զարգացնելիս, մեր ուղեղում նեյրոնների մի ամբողջ նոր ցանց է ձևավորվում։ Այսինքն, հանրահաշվական և երկրաչափական խնդիրեր լուծելիս մենք մեր ուղեղում ձևավորում ենք նեյրոնների նոր ցանց։ Սա կարող ենք վերագրել յուրաքանչյուր հանրակրթական առարկա ուսումնասիրելու և յուրացնելու գործընթացին։ Ընդ որում, որևէ նոր հմտություն սովորելիս, օրինակ՝ ֆիզիկայի խնդիր լուծելիս կամ թեկուզ օտար լեզվով խոսելիս, երեխան իր ուղեղում ձևավորված նեյրոնների նոր ցանցի շնորհիվ է կատարում համապատասխան եզրահանգումներ կամ արտաբերում նոր բառեր։ Որքան հաճախ է երեխան կրկնում համապատասխան գործողությունը կամ բառը, այնքան ավելի հաճախ են էլեկտրական ազդակներն անցնում այդ հմտությունների համար նոր ձևավորված նեյրոնային ցանցի երկայնքով, և որքան հաճախ է այդ գործընթացը կրկնվում՝ այնքան ավելի է ամրապնդվում այդ նեյրոնային շղթան՝ նոր կայուն հմտություն ձևավորելով։ 

Մինչդեռ  հանրապետության մասշտաբով մենք ունենք հարյուրավոր դեպքեր, երբ երեխաները տարիներ շարունակ չեն ուսումնասիրում մի շարք առարկաներ։ Վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ ֆիզիկան, քիմիան, մաթեմատիկան, ինֆորմատիկան, աշխարհագրությունը և կենսաբանությունը հաճախ այդ չդասավանդվող առարկաների շարքում են։ Եկեք պատկերացնենք, թե ինչպիսի կրթական բաց են ունենում երեխաները՝ հնարավորություն չունենալով ուսումնասիրել այս առարկաները։ Տվյալ պարագայում խոսքը միայն առարկայական գիտելիքների մասին չէ։ Խնդիրը պետք է դիտարկել նաև վերլուծական և տրամաբանական կարողությունների զարգացման, դրանց կիրառության և աշխարհայացքի ձևավորման համատեքստում։

Հասկանալով դպրոցի հանգուցային դերը երեխաների կրթական գործընթացում՝ հանրակրթության ոլորտում շուրջ 10 տարի է, ինչ իր ակտիվ գործունեությունն է ծավալում «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» կրթական հիմնադրամը։ Այս ընթացքում հիմնադրամը Հայաստանի և Արցախի գյուղական համայնքներ է գործուղել 400-ից ավել Ուսուցիչ-առաջնորդների, որոնցից շուրջ կեսը այս պահին էլ դասավանդում է Հայաստանի և Արցախի հեռավոր համայնքներում։ Միայն վերջին երկու տարիների ընթացքում «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը համայնքներ է գործուղել ԲՏՃՄ ոլորտի մոտ 50 մասնագետ։ 

Այս տարի հիմնադրամը հանդես եկավ ևս մի նախաձեռնությամբ՝  կոչելով այն «Tech4Armenia»։ Վերջինիս շրջանակներում հիմնադրամը համագործակցում է ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության և Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունների, ինչպես նաև ՏՏ ոլորտում առկա առաջատար ընկերությունների հետ։ Նախագծի շնորհիվ ՏՏ ոլորտի ընկերություններում աշխատող մասնագետները հնարավորություն կունենան պահպանելու իրենց ներկայիս աշխատանքը և միևնույն ժամանակ մասնակցելու «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի Առաջնորդության զարգացման ծրագրին՝ համատեղելով մանկավարժական գործունեությունը իրենց հիմնական աշխատանքի հետ և գործուղվելով մարզային դպրոցներ։ 

Այս պահին էլ ընթանում են հավաքագրման ակտիվ աշխտանքներ։ Մեծապես խրախուսվում է ՏՏ և, ընդհանրապես, բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտի ներկայացուցիչների կողմից սոցիալական պատասխանատվության նկատմամբ բարձր գիտակցությունն ու դրա ստանձնումը։ Սա երկարաժամկետ ներդրում է նաև հենց ոլորտի ընկերությունների համար, քանի որ աշխատաշուկայում արդեն իսկ առկա է կադրերի լրջագույն պակաս։ Տեխնոլոգիաների շուկան աճում է արագ, սակայն նոր կադրերի վերապատրաստումը նույն արագությամբ չի ընթանում՝ պայմանավորված կրթության որակով և հնարավորությոնների անհավասարությամբ։ Այս ֆոնին կրթության ոլորտի բարեփոխումների անհրաժեշտության մասին շարունակում են բարձրաձայնում են բազմաթիվ ընկերություններ։ Ժամանակն է նաև գործելու։ 

Այս համատեքստում կարևորագույն քայլերից մեկն արդեն իսկ արված է. ինչպես արդեն նշեցի, կառավարությունը ընդունել է ՀՀ կրթության՝ մինչև 2030 թվականը զարգացման պետական ծրագրի նախագիծը, որի շրջանակներում էլ «Հանրակրթության մասին» օրենքում բազմաթիվ բարեփոխումներ և լրացումներ են արվել։ Կարող ենք ասել, որ ներկայիս օրենսդրական տիրույթը կարող է պարարտ հող հանդիսանալ երկրում ստեղծված կրթական ճգնաժամը հաղթահարելու  համար։ Այնուամենայնիվ, այս գործընթացում հարկավոր է մասնավոր սեկտոր և ոչ պետական կառույցների ներգրավածությունը՝ խնդրին շուտափույթ լուծում տալու համար։ «Tech4Armenia»-ն կարող է լինել այն հարթակը, որին միանալով ընկերությունները կարող են իրենց ներդրումն ունենալ հանրակրթության թերևս ամենախնդրահարույց ճյուղի՝ բնագիտամաթեմատիկական առարկաներ դասավանդող մասնագետների ներգրավման գործում։

Հեղինակ ՝ ՀԵՆՐԻ ՍԱՀԱԿՅԱՆ

«Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ը,  հիմնադրումից ի վեր (2013 թ.),  հպարտորեն հայտարարում  է, որ կազմակերպության վերջնական  նպատակը կրթական անհավասարության վերացումն  է: Այդ պատճառով  անգլերենով մեր գործունեությունը նկարագրելիս հաճախ օգտագործում ենք «equity» (արդարակշռություն) տերմինը (Adams, 1963), որը հայեցակարգային տեսանկյունից տարբերվում է անգլերեն «equality» (հավասարություն) տերմինից:

Կրթական հավասարությունը ենթադրում է, որ աշակերտներն  ունեն միևնույն կրթությունը ստանալու հավասար հնարավորություն: Այսինքն՝ Երևանում ապրող  երեխան ունի նույն գրքերը և սովորում է նույն պայմաններով դպրոցում, ինչ  գյուղական համայնքի աշակերտը։ Այնուամենայնիվ, նույնիսկ այս պարագայում,   կրթական վերջնարդյունքները տարբերվում են, քանի որ  քաղաքային համայնքում աշակերտները բազմաթիվ այլ՝ ոչ ֆորմալ  կրթական հնարավորություններ ունեն: Հետևաբար, եթե չեն կիրառվում այլ միջոցներ, «հավասար կրթությունը»  չի հանգեցնում  «հավասար արդյունքների»: Դժբախտաբար, համակարգում առկա անարդարությունները նկարագրելիս  հայաստանյան կազմակերպություններից շատերը հաճախ գործածում են «կրթական հավասարություն» տերմինը, մասամբ նաև ընդհանուր լեզվի բացակայության պատճառով։  

Երկարատև  քննարկումներից հետո «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ը  որոշել է   հրաժարվել «հավասարություն» տերմինից, երբ նկարագրում է իր գործունեությունը, քանի որ այն  չի արտահայտում մեր իրական մտադրությունները: Փոխարենը,  որոշել ենք հայերենով գործածել մի հասկացություն, որը համարժեք է  անգլերեն «educational equilibrium» տերմինին՝ «կրթական արդարակշռություն» ։ Այս տերմինը լիովին արտահայտում է մեր նպատակները՝  այն է՝  շտկել   համակարգում առկա անհավասարակշռությունը ռազմավարական աշխատանքի  միջոցով, որը, մասնավորապես, ուղղված է  Հայաստանի և Արցախի այն  գյուղական և սահմանամերձ  համայնքներին, որտեղ ուսուցիչների կարիք կա։ Ավելին, միայն  հավասարակշռությունը  վերականգնելը  բավական  չէ։ Ի վերջո, ինչու՞ չձգտել խնդրի սկզբնաղբյուրը շտկելուն` ամբողջությամբ վերաիմաստավորելով կրթությունը: Այդ պատճառով, մեր  վերջնական նպատակը հստակ  սահմանելու  համար  որոշել ենք նաև գործածել  «educational justice»՝ «կրթական արդարություն» տերմինը։ 

Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում բազմաթիվ առցանց նկարներ են շրջանառվում, որոնք ցույց են տալիս անգլերեն «արդարություն» և «հավասարություն» տերմինների իմաստային տարբերությունները: «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ում ևս որոշվեց ստեղծել հասկացությունները լուսաբանող հայերեն նկարներ՝ մեզ համար այդքան խորհրդանշական ծիրանի ծառի տեսքով (մանրամասները՝ կից տեսանյութում)։ 

Առաջին նկարում ծիրանի ծառը թեքված է և անարդարացիորեն հակված է դեպի սանդուղքի վրա կանգնած  տղան, մինչդեռ ծառի մյուս կողմում կանգնած  փոքրիկ աղջկանից, ով սանդուղք չունի, այն շատ բարձր է: Առաջին նկարը պատկերում է «անհավասարությունը»։ 

Երկրորդ նկարում և՛ տղային, և՛ աղջկան տրված է նույն սանդուղքը։ Այսինքն՝ նրանց տրվել  է «հավասար» հնարավորություն։ Սակայն, ինչպես բացատրվեց ավելի վաղ, սա ևս անարդար է , քանի որ աղջիկը նույնիսկ այս պարագայում չի  կարողանում հասնել ծուռ ծառին: 

Երրորդ նկարում, մենք տեսնում ենք, որ և՛ տղային, և՛ աղջկան տրվել են սադուղքներ,  բայց  այս անգամ դրանք  համապատասխանեցվել են  երեխաների կարիքներին, ինչի արդյունքում նրանք երկուսն էլ հասնում են  ծիրանին: Այստեղ  պատկերված է «արդարությունը»։

Չորրորդ նկարում մենք տեսնում ենք մի խումբ երեխաների, որոնք միասին  ուղղում են թեքված ծառը՝ «հավաքական առաջնորդության» միջոցով: Այս նկարում պատկերված է «արդարակշռություն»-ը՝  համակարգի շտկման արդյունքում, ինչի շնորհիվ բոլոր երեխաները կարող են հասնել պտղին։

Այս հասկացությունները  առանցքային են՝ ըմբռնելու  համար «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ի կրթության և առաջնորդության վերաբերյալ մոտեցումները:  «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ում  հավատում ենք այնպիսի առաջնորդների շարժմանը, որոնք կձգտեն վերափոխել ազգը կրթության միջոցով: Մենք այս նպատակին հասնում  ենք՝ հավաքագրելով   ամենանվիրված անհատներին և գործուղելով նրանց գյուղական համայնքներում դասավանդելու: Առաջնորդության զարգացման երկամյա ծրագրի ընթացքում մեր Ուսուցիչ-առաջնորդները (կամ ծրագրի մասնակիցները) օգտագործում են Փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումնառությունը, որպեսզի խթանեն իրենց աշակերտների  նորարարական միտքը և ձևավորեն առաջնորդական հմտություններ: Ուսուցիչ-առաջնորդները իրենց աշակերտների հետ՝  հավաքական առաջնորդությամբ  բազմաթիվ լուսավոր կետեր, կայծեր են վառում տարբեր համայնքներում։Այդ կայծը օրինակն է այն բանի, թե ինչպես կարելի է  համայնքներում փոփոխություններ բերել  և հասնել արդարակշռության՝ շտկելով համակարգի ներսում առկա անարդարությունները:

Փոփոխության կառավարումը (Kotter, 1996) և համակարգային մտածողությունը (Forrester, 1956)  հնարավոր չէ ուսուցանել որպես առանձին առարկաներ: Ավելի շուտ, այն խթանվում է պարուրաձև (Bruner, 1961) և փորձառական ուսումնառության   հաջորդականությամբ՝ (Kolb, 1984) ուսումնառությունը համապատասխանեցնելով աշակերտների զարգացման առանձնահատկություններին (Vygotsky, 1978): Հետևաբար մենք  պետք է  աշակերտներին լայն հնարավորություններ տանք՝ փորձարկելու իրենց առաջնորդական հմտությունները դպրոցական կյանքի  յուրաքանչյուր փուլում: «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ում դա արվում է  Փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումնառության միջոցով։ Այն  հետազոտահեն ուսումնառության մեր մոտեցումն է, որով  խրախուսում  ենք աշակերտներին   ուսումնական ծրագրի սահմաններից դուրս գալ և լուծել համայնքների առջև ծառացած իրական խնդիրները՝ աշակերտական նորարարական նախագծերի միջոցով: Ընդհանուր առումով  Փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումնառությունը  օգնում է աշակերտներին սահմանել  նպատակներ (Kegan, 1982) և դրանց հասնելով՝   ստեղծել ավելի արդարակշիռ  հասարակություն (Freire, 1970):

Մինչ հիմա մեր ծրագրի շրջանակներում ներգարվվել են ավելի քան 30,000  աշակերտներ և ստացել ենք մոտ 500  առաջարկներ այնպիսի  նախագծերի համար, որոնք ուղղված են տեղացիների  հնարամտության, քաղաքացիական պատասխանատվության և համաշխարհային տեղեկացվածության խթանմանը: Աջակցել ենք Հայաստանի և Արցախի շուրջ 50 համայնքներում աշակերտական նախագծերի իրականացմանը: Անցյալ ամիս մեր ուսուցիչներն անցկացրին դրամահավաքային արշավ, որի միջոցով նրանց աշակերտները հաջողությամբ հավաքեցին ավելի քան 40,000 ԱՄՆ դոլար՝ աշակերտական  նորարարական նախագծերի իրականացման համար: Այս ուսումնական տարվա ավարտին հաջողությամբ իրականացված ծրագրերի թիվը կեռապատկվի։

Փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումնառության և նորարարական նախագծերի միջոցով աշակերտներին  հնարավորություն տալով փոփոխություններ իրականացնել,  մենք նպատակ ունենք զարգացնել ապագա այնպիսի առաջնորդների, որոնք 1) հուզականորեն կայուն են, 2) ունեն տեսլական (Goleman, 2002), և  մարդակենտրոն են (Simon, 1969);  3) համաստեղծում են (Brandsen et al., 2018) և միևնույն ժամանակ ունեն ռազմավարական մտածողություն (Ansoff, 1965); 4) հավաքական մտածողություն ունեն և (Kania & Kramer, 2011) և միտված են գործելու  (Torbert, 2004),և 5), ինչպես նաև հիմնվում են տվյալների վրա (Argyris & Schön, 1978): 

Այս ամենը ամրագրված է «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ի առաջնորդության հայեցակարգում։ Մենք առանձնացրել ենք  առաջնորդության 25 կարողունակություններ, որոնք առանցքային են մեր աշակերտներին որպես    արդյունավետ և համայնքային փոփոխություններ իրականացնող առաջնորդներ զարգացնելու գործում: 

 Առաջնորդության հայեցակարգի միջոցով Ուսուցիչ-առաջնորդները ոչ միայն կկարողանան զարգացնել իրենց աշակերտների առաջնորդական հմտությունները, այլև չափել նրանց առաջընթացը՝ կիրառելով դիտարկման գործիքը և ինքնագնահատման հարցումը: 

Ավելին, մենք կարող ենք օգտագործել նույն դիտարկման գործիքը  մեր ուսուցիչներին,   ծրագրի նախկին  մասնակիցներին (այսինքն՝ շրջանավարտ-դեսպաններին), ինչպես նաև  անձնակազմը վերապատրաստելու և զարգացնելու համար: Իրականում, այս տարվանից մենք կսկսենք գործիքի փորձարկումը  կազմակերպության կատարողականի գնահատման պաշտոնական գործընթացի շրջանակում:

2019-ին, մինչ համաճարակը կհանգեցներ դպրոցների փակմանը ամբողջ  աշխարհում, «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ն ավարտեց  Քոչարիի ստեղծման գործընթացը։  Քոչարին  համաստեղծելու նպատակով մենք քննարկումներ ունեցանք 285 շահագրգիռ կողմերի հետ՝ ներառելով աշակերտներին և նրանց ծնողներին: «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ի Քոչարին  միասնական   հայեցակարգերի համադրություն է, որ մեր շարժումը դարձնում է համաժամանակյա՝  Հայաստանում և Արցախում հաստատելով  կրթական արդարակշռություն: «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ի Քոչարիի  հիմքում աշակերտական առաջնորդությունն է, որն  ամրագրված է «Մեր 2050-ի խոստման» մեջ՝ հասնել համակարգային վերափոխման (Bass, 1985)՝ դաստիարակելով առաջնորդների նոր սերունդ, որը  հավաքական  աշխատանքով փոփոխություններ կիրականացնի:

2019 թվականից հետո շատ բան է տեղի ունեցել։ Այնուամենայնիվ,  «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ում մեկ դաս անհավանականորեն պարզ դարձավ: Համակարգում անհամաչափությունները շտկելու միջոցով արդարակշռություն  ստեղծելը վերջնականորեն չի լուծի Հայաստանի ամենամեծ մարտահրավերները։ Անհրաժեշտ է ամբողջությամբ վերաիմաստավորել  կրթության նպատակը: Մենք պետք է դադարենք դիտարկել մեր համայնքները որպես խնդիրներ, որոնք պետք  է լուծել,  այլ ընդունենք դրանք որպես անսահման հնարավորությունների աղբյուրներ (Block): Տարիների ընթացքում «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ը սովորել է, որ ամենակարևոր բանը,  երեխաներին սեփական ներուժը գտնել  սովորեցնելն է և դրա միջոցով մեր հավաքականը ներուժը բացահայտելը։

Ահա թե ինչու ենք այսքան հաստատակամորեն ձևավորում արդարակշռության, արդարության և հավաքական առաջնորդության արժեքները  մեր աշակերտների, նրանց ուսուցիչների և մեր մեջ։  

Կարդացեք ավելին «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ի երկարաժամկետ ռազմավարությունների և ներկայիս կրթական ճգնաժամի մոտեցումների մասին:

Համահեղինակներ՝ ԱԼԲԵՐՏԱ ՊԻՐՈԵՎԱ և ՌՈՒԻԶ ՔԼԱՐՔ
———————
Մասնակցություն՝ ԱՆԻ ՄԿՐՏՉՅԱՆ, ԱՐՄԻՆԵ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ, ԷՍՄԱՐԻԴԱ ՊՈՂՈՍՅԱՆ, ՔՐԻՍՏԻՆԱ ԾԱՏՈՒՐՅԱՆ, ԼԻԼԻԹ ԱՍԼԱՆՅԱՆ, ԼՈՒՍԻՆԵ ՎԱՐԴՈՒՄՅԱՆ, ՄԱՐԳԱՐԻՏԱ ԽԱՄՈՅԱՆ, ՏԱԹԵՎ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
ԶԻՆԱ ՂՈՒԿԱՍՅԱՆ, ՆԱՌԱ ՄԱԳԹԱՂՅԱՆ

Since its founding in 2013, Teach For Armenia has proudly proclaimed in Armenian that the organization’s ultimate purpose is to end educational inequality. However, when describing our work in English we use the term “equity” (Adams, 1963), which is conceptually different from the English word “equality.” 

Educational equality infers that students receive equal access to the same education. Meaning, a child growing up in Yerevan may receive the same books and lessons as a student in a rural community, but the outcomes may not be the same due to other advantages available in an urban context outside of the formal education being provided. In this sense, an “equal education” will not likely result with “equal outcomes” without the help of other interventions. Unfortunately, the challenge in the Armenian context is that most organizations across the nation often use the term “educational equality” due to a lack of common language to describe the imbalances within the system. 

For that reason, after months of internal debate, Teach For Armenia has decided to part from the term “equality” to describe our work. In short, the term “equality” does not go far enough to relay our true intent. Instead, we have decided to adopt a term in Armenian which is an approximation to the English equivalent: “educational equilibrium.” As the term indicates, our program aims to correct the imbalances within the system by strategically working with communities that need teachers the most, particularly focusing on border and rural communities across Armenia and Artsakh. Moreover, we also decided that simply correcting the imbalance is also not enough. After all, why not strive to fix the problem at the source by reinventing education altogether? For that reason, we have also decided to use the term “educational justice” to explain our end goal. 

Over the past few years, there have been many online depictions that show the subtleties between the English terms for “equity” and “equality.” So, Teach For Armenia thought it would be helpful to create an Armenian version with the locally cherished apricot tree (see the video posted with this article). In the first image, there is a crooked apricot tree that is unfairly leaning towards a boy standing on a ladder while a little girl is left out of arm’s reach. This first image depicts “inequality.” In the second picture, both the boy and girl are given the same ladder. Meaning, they are given “equal” opportunity. However, as explained earlier, there is still an imbalance because the girl remains unable to reach the crooked tree. Thirdly, we see that both the boy and girl have been given ladders to meet their individual needs so that they can both reach the apricots, therefore depicting “equity.” Through the fourth scene, we see a group of children working together to fix the crooked tree through “collective leadership.” Lastly, we now see that both the boy and girl can both reach the fruit because the system is now “just.”

These concepts are critical in order to understand Teach For Armenia’s approach to education and leadership. At Teach For Armenia, we believe in creating a movement of leaders who will strive to transform the nation through education. We do this by recruiting the nation’s most committed individuals to teach in rural communities. During the two-year Leadership Development Program, our Teacher-Leaders (or program participants) leverage Change-Based Learning in order to foster innovation and leadership within their students. The idea is that our Teacher-Leaders, in partnership with their students, work together through collective leadership to create hundreds of bright spots across the nation. These bright spots can serve as examples of how to spark change, achieve greater equilibrium between our communities, and fix the injustices within the system.

However, change management (Kotter, 1996) and systemic thinking (Forrester, 1956) cannot be taught in isolation as a stand-alone subject. Rather, it is fostered through a cycle of spiraled (Bruner, 1961) experiential learning (Kolb, 1984) at a level that is developmentally appropriate (Vygotsky, 1978). Meaning, we need to give our students ample opportunities to test their leadership skills at every step of their schooling. At Teach For Armenia, we do this through Change-Based Learning, our signature approach to inquiry-oriented teaching through which we support our students to draw learning from the national syllabus in order to solve real-world issues facing their communities through Student-Led Innovation Projects. In short, Change-Based Learning helps our students to find their purpose (Kegan, 1982) in creating a more equitable society (Freire, 1970).  

To date, we are reaching over 30,000 students through our core program, and we have received nearly 500 pitches from student groups for projects that focus on boosting local ingenuity, civic responsibility, and global connectivity. At present, we have supported our students to implement projects in nearly 50 communities across Armenia and Artsakh. Just last month, our teachers ran a crowdfunding campaign, through which their students successfully raised more than $40,000 towards the implementation of Student-Led Innovation Projects. By the end of this school year, the number of successfully implemented projects will have tripled.

By giving our students the opportunity to drive change through Student-Led Innovation Projects, supported by Change-Based Learning, we aim to cultivate future leaders who are: 1) Emotionally Intelligent (Salovey & Mayer, 1990); 2) Visionary (Goleman, 2002) as well as Human-Centered (Simon, 1969); 3) Co-creative (Brandsen et al., 2018) yet strategic (Ansoff, 1965); 4) Collective (Kania & Kramer, 2011) and Action-Oriented (Torbert, 2004); and 5) Data-Driven (Argyris & Schön, 1978). All of this is enshrined in Teach For Armenia’s Leadership Framework, which details 25 leadership competencies we believe are essential in order for our students to grow up to be effective and community-oriented change-makers. Through our Leadership Framework, we will not only be able to guide our Teacher-Leaders to cultivate leadership skills within their students, we even be able to measure growth over time through an observation tool in addition to a self-inventory. Additionally, we are able to use this same framework to coach and develop our teachers, our former program participants (i.e. Alumni-Ambassadors) as well as our staff. In fact, starting this year, we will be piloting the tool through the organization’s official performance review process.  

In 2019, before the global pandemic led to worldwide school closures, Teach For Armenia completed the process of creating its Kochari. In order to co-create our Kochari with our broader community, we facilitated a design sprint with 285 stakeholders – include students and their parents. Teach For Armenia’s Kochari is a collection of unifying concepts that help to synchronize our movement to end educational inequity in Armenia and Artsakh. At the heart of Teach For Armenia’s Kochari is student leadership as enshrined in Our 2050 Promise – a pledge to achieve system-wide transformation (Bass, 1985) by raising a new generation of leaders who work collectively to achieve change.

A lot has happened since 2019, to say the least. However, one lesson has become incredibly clear to us as Teach For Armenia. Creating equilibrium in the system by correcting for imbalances will not ultimately solve Armenia’s greatest challenges. Rather, we need to completely reimagine the purpose of education. We must stop viewing our communities as problems to be solved, but rather see them as full of infinite possibilities (Block). Over the years, Teach For Armenia has learned that the most important thing we can do for the nation is to unlock our collective potential by teaching our kids to wield the power within them. That is why we are so adamant about fostering the virtues of equity, justice, and collective leadership within our students, their teachers, and ourselves.

Read more about Teach For Armenia’s long-term strategies and approach to the current education crisis.

---

REFERENCES

• Adams, J. (1963). Towards an understanding of inequity. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 67(5), 422–436.

• Ansoff, I. (1965). Corporate Strategy. New York, New York: McGraw-Hill.

• Argyris, C., & Schon, D. (1978). Organizational learning: A theory of action perspective. Reading, Mass: Addison Wesley.

• Bass, B. (1985). Leadership and Performance. New York, New York:  N.Y. Free Press.

• Brandsen, T., Steen, T., & Verschuere, B. (2018). Co-Production and Co-Creation: Engaging Citizens in Public Services. New York, New York: Routledge. 

• Bruner, J. (1961). The Act of Discovery. Harvard Educational Review, 31(1), 21-32. 

• Kotter, J. (1996). Leading Change. Cambridge, Massachusetts: Harvard University.

• Forrester, J. (1956). Dynamic Models of Economic Systems and Industrial Organizations. Note to the Faculty Research Seminar, MIT System Dynamics Group Memo (5 November). Reprinted as Forrester, J. W. 2003. System Dynamics Review, 19(4), 331-345. 

• Freire, P. (1970). Pedagogy of the Oppressed. New York, New York: Herder and Herder.

• Goleman, D., Boyatzis, R., & McKee, A. (2002). Primal Leadership: Realizing the Power of Emotional Intelligence. Harvard Business School Press.

• Kania, J. & Kramer, M. (2011). Collective Impact. Palo Verde, California: Stanford Social Innovation Review.  

• Kegan, R. (1982). The Evolving Self: Problem and Process in Human Development. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. 

• Kolb, D. (1984). Experiential Learning: Experience as the Source of Learning. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice Hall. 

• Salovey, P., & Mayer, J. (1989-1990). Emotional intelligence. Imagination, Cognition and Personality, 9(3), 185–211.

• Simon, H. (1969). The sciences of the artificial. Cambridge, Massachusetts: Massachusetts Institute of Technology Press. 

• Torbert, B. (2004). Action Inquiry: The Secret of Timely and Transforming Leadership. San Francisco, California: Berrett-Koehler Publishers, Inc. 

• Vygotsky, L. (1978). Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.

Co-Authored by Alberta Piroeva & Ruiz Clark
———————
Contributions by Ani Mkrtchian, Armine Gevorgyan, Dianna Torosyan, Esmarida Poghosyan, Kristina Tsaturyan, Lilit Aslanyan, Lusine Vardumyan, Margarita Khamoyan, Nara Magtaghyan,
Tatev Karapetyan, & Zina Ghukasyan

Արցախի հանրապետության Քոլատակ համայնքի դպրոցում երեք տարիների ընթացքում ֆիզիկա չի դասավանդվել՝ մասնագետի բացակայության պատճառով։ Այսօր, մեր Առաջնորդության զարգացման ծրագրի շնորհիվ Քոլատակի միջնակարգ դպոցը ֆիզիկայի նոր ուսուցիչ ունի. «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի Ուսուցիչ-առաջնորդ Պողոս Գալստյանը իր երկամյա ճանապահրը սկսել է հենց այս համայնքում։ Ահա թե ինչպես է պատմում Պողոսը համայնքում իրեն հանդիպած խնդիրների և դրանց լուծումների մասին.

«Գաղտնիք չէ, որ բնագիտական առարկաները դժվար են տրվում աշակերտներին և ոչ բոլորն են հետաքրքրված դրանցով: Այս «մեծ համակրանքին» գումարենք այն փաստը, որ երեք տարի շարունակ դպրոցում չի իրականացվել դասավանդում, ինչի պատճառով աշակերտների մտքում չի ձևավորվել «ֆիզիկական» մտածելակերպ: Ստեղծված ոչ երանելի իրավիճակին պակասում էին համաճարակն ու պատերազմը. վերջիններս մեծ անդունդ ստեղծեցին աշակերտի և ուսումնառության միջև: Ինչ վերաբերում է բնագիտական առարկաներին, այս ամենից հետո, դրանք կարծես թե հայտնվեցին աշակերտների դպրոցական առարկաների սև ցուցակում:    

Անկախ դասարանից յուրաքանչյուր նյութ բացատրելիս դու պետք է սկսես 7-րդ դասարանի թեմաներից՝ աշակերտների մտքում ֆիզիկական մարմին, նյութ և ֆիզիկական երևույթ հասկացությունները տարանջատելու համար։ Այն փաստի շնորհիվ, որ ֆիզիկա առարկան անմիջականորեն կապված է բնության մեջ տեղի ունեցող երևույթների, մեր կյանքի և առօրյայի հետ, նյութի մատուցումը հեշտ տրվեց: Կիրառելով տարբեր փորձեր, դիդակտիկ նյութեր, տեսանյութեր և սրանցում ներգրավելով նաև երեխաներին՝ հասանք այն արդյունքին, որ նրանց վարքագծում առարկայի նկատմամբ նկատվեց հետաքրքրասիրության նշաններ։ Սակայն չպետք է մոռանալ, որ աշխատանքի կեսը տալն է, իսկ մյուս կեսը վերցնելը. ուստի ամեն բան ապարդյուն կլինի, եթե աշակերտն ինքը չփորձի ջանք թափել մատուցված թեմայի ընկալման համար: Իսկ ջանքը ներկայիս՝ համացանցային դարում, ցավոք սրտի, բացակայում է, ինչի հետևանքով աշակերտների մոտ զգացվում է բաց՝ առաջին հերթին ստեղծագործական և վերլուծական մտածողության տեսանկյունից։ 

Ֆիզիկան այն գիտությունն է, որի բանալին «ի՞նչ», «ինչո՞ւ», «ինչպե՞ս» հարցերն են. ի՞նչ է տեղի ունենում, ինչո՞ւ է տեղի ունենում այս կամ այն երևույթը, և ինչպե՞ս է այն ազդում շրջապատի վրա։ Եթե կարողանանք այս հարցերին պատասխանել, կսկսենք բոլոր երևույթները օգտագործել ի օգուտ մեզ, ինչպես օրինակ՝ արեգակից, քամուց և ջրից ստացվող էներգիան։ Եվ հենց այստեղ է, որ աշակերտը սկսում է մտածել և զարգացնել իր վերլուծական գիտելիքները։ Դե իսկ հետո, բնականաբար, այն պրոեկտում է իր կյանքի վրա. ի՞նչ է տեղի ունենում իմ կյանքում, ինչո՞ւ է տեղի ունենում, և ինչպե՞ս է այն ազդում իմ շրջապատի վրա։ Այս հարցերին պատասխանելու դեպքում աշակերտը կսկսի իր կյանքում կատարվող ցանկացած իրադարձություն օգտագործել ի օգուտ իրեն. խնդիրներին նայելով որպես խոչընդոտներ, որոնք պետք է հաղթահարել, սխալներին՝ որպես փորձառություն, իսկ դժվարություններին՝ որպես հնարավորություններ։

Էներգիան ոչ մի տեղից չի առաջանում և ոչ մի տեղ չի անհետանում, այն մի ձևից փոխակերպվում է մեկ այլ ձևի։ Ինչպես գիտենք, երբ մարմինը բարձրությունից բաց թողնենք, տվյալ կետում ունեցած պոտենցյալ էներգիան կփոխակերպվի հարվածի պահին ունեցած կինետիկ էներգիայի, որը շարժման էներգիա է։ Եթե փորձենք այս երևույթը ալիգորիկ կերպով բացատրել, ապա մեր պոտենցիալը` մեր միտքն է, մեր գիտելիքը և երբ այն մեր գլխից իջնում է դեպի սիրտ, այն չի կարող մեզ չստիպել շարժվել և գործել»։

Լոռվա մարզին բնորոշ բնության հրաշք Ձորագյուղը Հայաստանի հին համայնքներից է, որը հայտնի է իր պատմամշակութային կարևոր նշանակություն ունեցող շինություններով։ Բնակիչներն այստեղ ուրիշ են՝ համախմբված ու միասին ինչպես մեկ մարմին, որտեղ ամեն մեկի ցավն ու ուրախությունը բոլորինն է։

Այս հմայիչ, միևնույն ժամանակ փոքրիկ, բայց անառիկ համայնքում էլ հինգ տարի ապրել ու գործունեություն է ծավալել Նարեկը կամ պարզապես ընկեր Արզումանյանը։ 

Սովորաբար, երբ մարդիկ խոսում կամ կիսվում են այս կամ այն համայնքի մասին պատմություններով, շեշտում են բնակիչների հյուրասեր և գրկաբաց վերաբերմունքը, Նարեկը նշում է համայնքի բնակիչներին իրար կապող թափանցիկ, բայց ամուր կապը։ 

Ինչպես ինքն է ասում․

«Այստեղ արժեքային համակարգը ամուր հիմքի վրա է։ Այստեղ տարեցի խոսքը մնայուն ու կարևոր է և իր ժամանակին համահունչ կերպով առանց «բախումների» անցնում է հաջորդ սերնդին՝ ապահովելով մշտականությունը»։

Մինչ Ձորագյուղում հայտնվելը Նարեկը երազում էր մասնագիտանալ  միջազգային հարաբերություններում, ցանկանում էր իր եռանդն ու ուժը օգտագործել հայկական հարցին լուծում տալու համար։ Սրանով էլ պայմանավորված էր և՛ մասնագիտության, և՛ մասնագիտական լեզվի՝ թուրքերենի ընտրությունը։ Սակայն Նարեկի առաքելությունը բնավ դիվանագիտությունը չէր։ Նրան սպասում էր մեկ այլ, շատ ավելի բարդ և միաժամանակ շատ ավելի հաճելի ճանապարհ։ Այդ ճանապարհը Նարեկին բերելու էր Ձորագյուղ։ Համայնքում Նարեկի յուրօրինակությունը բազմաֆունկցիոնալ ուսուցիչ լինելու մեջ է։ Բացի ուսուցչից, հարկ եղած դեպքում, դառնում է հոգեբան, ընկեր և խորհրդատու։ Համոզված է, որ աշակերտը կամայական գիտելքիների կրողը չէ, նա ունի արժեքային հիմք, որը կազմավորվում ու ամրապնդվում է դպրոցում, իսկ այդ գործընթացում ամենամեծ ներդրումն ունի հենց ուսուցիչը։ Նշում է, որ կարևոր պայման է ընդունել աշակերտների յուրօրինակությունը, բացահայտել յուրաքանչյուրին՝ իրենց մտքերով, նախասիրություններով ու բնավորությամբ։ 

Նարեկն իր ամենամեծ բացահայտումը համարում է իր աշակերտներին, հատկապես՝ նրանց տաղանդավոր լինելը։ Այս բացահայտումն էլ սկիզբ է դրել յուրօրինակ թատերական խմբակի ստեղծմանը, որը նաև միմյանց ճանաչելու ու բացահայտելու հարթակ էր։ 

Թատերական խմբակը բացկացած էր 15 աշակերտներից։ Առաջին ներկայացումը բեմադրվել է Թումանյանի հեքիաթների հիման վրա։ Ձորագյուղում հաջողություններից հետո թատերախումբը հյուրընկալվել է ևս մի քանի համայնքներում, ինչպես նաև Էջմիածնի «Մաչանենց» թատրոնում։ Խմբակի գործունեության ամենամեծ հաղթանակը «Նռան հատիկ» փառատոնին մասնակցելն ու խորհրդանշական պատվոգիրն ու արձան ստանալն էր։ 

Նարեկի պնդմամբ հենց  «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը տվեց իրեն ամուր հիմքեր կայանալու և՛ որպես ուսուցիչ, և՛ որպես մասնագետ։

Ներկայումս Նարեկը աշխատում է «Հայաստանի մանուկներ» բարեգործական հիմնադրամում` որպես կրթական խորհրդատու։ 

Նարեկի երազանքներից մեկը կրթության հասանելիությունն է, քանի որ Հայաստանը լի է համայնքներով, որտեղ հասնելը ֆիզիկական մեծ չարչարանք է, հատկապես այն գյուղերի դեպքում, որտեղ հասարակ ճանապարհ ու պայմաններ չկան։ Առավել քան երբևէ համոզված է, որ պետք է զորացնել մեր համայնքերը և  թռիչքային նոր թափ հաղորդել մեր կրթական համակարգին։ Ինչպես ասում է.

«Պետք է վերցնել մի մեծ ուսապարկ, լցնել նպատակներն ու երազանքները և գալ համայնք»։

Նարեկը համոզված է, եթե մենք բոլորս մեր եռանդն ու ջանքերը կենտրոնացնենք կրթության հզորացման շուրջ, վերջինիս հանդեպ փոխենք մեր վերաբերմունքը և հասկանանք կարևորությունը, ապա պատրաստ կլինենք և կհաղթենք ցանկացած պատերազմում։  
Ամփոփելով ասում է․ «Առաջ միայն կար անուն և ազգանուն, այժմ Նարեկ Արզումանյանի մեջ ավելացավ նաև բովանդակություն»։

Dzoragyugh village, a natural wonder typical of the Lori region, is one of the oldest communities in Armenia, famous for its buildings of great historical and cultural importance. The inhabitants are different here – they are very united. Sorrow or joy, they share every moment together. 

Narek, also known among his students as Mr. Arzumanyan, lived and worked in this small, fascinating, tiny, but vigorous community for five years.

Usually, when people speak about this community or share stories, they emphasize the resident's hospitality, while Narek pointed out the transparent, but strong, bond that ties them together.

As he puts it: "The value system here has a solid foundation; the wise words of an elderly play an important role and have a lasting impact. They are passed onto the next generation without objection hence, ensuring their permanence."

Before appearing in Dzoragyugh village, Narek dreamed of specializing in international relations. He wanted to use his enthusiasm and strength to solve Armenian issues. This was the reason he chose his career and chose Turkish as his working language. However, Narek's mission was not diplomacy at all. Another, far more complex and enjoyable path was waiting for him. That road would bring Narek to Dzoragyugh village.

Being a multifunctional teacher is Narek's uniqueness in the community. Aside from being a teacher, he is a therapist, friend, and great adviser if needed. He believes that the students are not the bearers of arbitrary knowledge – they have a value system shaped and strengthened at school in which the teacher plays a fundamental role. Acceptance of each student's individuality is crucial for him. He wants to discover every student, to learn about their interests, thoughts, and personas. 

For Narek, his talented students are his biggest discovery which inspired the creation of the drama club: a platform to get to know and discover each other. Beginning with 15 students, their first performance was based on Tumanyan's tales. After its success in Dzoragyugh village, the drama club traveled to several communities, such as the Machanents Theater in Etchmiadzin. Still, participation in the Seed of Pomegranate Festival is their most significant achievement so far. They even received a diploma and participation award.

Narek notes that Teach For Armenia provided him a solid foundation to establish himself as a teacher and specialist. That led him to his current work as an educational counselor at the Children of Armenia Fund. Narek dreams that everyone can have equal access to education. Many communities in Armenia do not have roads and getting to school can be extremely tiring, especially when there are some villages without basic elementary schools. Now, more than ever, he is convinced that we need to strengthen our communities and boost our education system. As he puts it: "You have to grab a big backpack, fill it with your goals and dreams, and come to the community."

He is convinced that if we direct our energy and efforts towards strengthening education, changing our attitude towards it, and understanding its potential, we will win in any war.

To conclude he says, "Formerly, Narek Arzumanyan was merely a first and last name, but now it has gained meaning and purpose."

---

«ԴԱՍԱՎԱՆԴԻ՛Ր, ՀԱՅԱՍՏԱՆ»-Ը ԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱՄԵՐԻԿՅԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԸ ԿՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑԵՆ ՀԱՆՈՒՆ ԿՐԹԱԿԱՆ ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԸՆԴԼԱՅՆՄԱՆ   

«Դասավանդի՛ր, Հայաստան» կրթական հիմնադրամի և Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի (ՀԱՀ) միջև կնքվեց ուսումնական գործընթացի կազմակերպման մասին համաձայնագիր, ըստ որի, հիմնադրամի աշխատակիցներին հնարավորություն է ընձեռվում  ուսանել ՀԱՀ-ի մագիստրոսական կրթական ծրագրերում՝ տրամադրելով կրթաթոշակ ուսումնառության հետ կապված ծախսերը հոգալու համար։ 

«Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի և առհասարակ մեր երկրի կարևորագույն ռեսուրսը մարդիկ են, և մենք  մեր պարտքն ենք համարում հնարավորությունների սահմանում ներդրում կատարել կարողությունների զարգացման մեջ՝ մասնագիտական և անձնային աճի նոր հնարավորություններ ընձեռնելով մեր  քաղաքականության շրջանակում։ Լինելով կրթական հիմնադրամ՝ մենք կրկնակի ենք արժևորում կրթության և կրթության շարունակականության դերը՝ քաջ գիտակցելով, որ կրթությունն առանցքային գործիքն է՝ բացահայտելու յուրաքանչյուրիս անհուն ներուժը»,- ասաց «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի հիմնադիր և գործադիր տնօրեն Լարիսա Հովհաննիսյանը։ 

Իր գործունեության շուրջ տասը տարիների ընթացքում «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը հավաքագրում է մասնագետների, վերապատրաստում,  անհրաժեշտության դեպքում նրանց ապահովում մանկավարժական կրթությամբ։ Այդ մասնագետները երկամյա ժամկետով գործուղվում են Հայաստանի Հանրապետության և Արցախի Հանրապետության համայնքներ, որտեղ, ուսուցիչների պակասի պատճառով, երեխաները զրկված են հավասար կրթական հնարավորություններից: Բացի այդ, հիմնադրամը կրթաթոշակ է տրամադրում հարյուրավոր երիտասարդների, ովքեր ցանկանում են իրենց հետագա գործունեությունը կազմակերպել հենց դասավանդման ոլորտում՝ համագործակցելով պրոֆեսիոնալ մանկավարժական որակավորում տրամադրող բուհերի հետ։

Լինելով Հայաստանի առաջատար բուհերից մեկը` ՀԱՀ-ը մեծ ուրախութամբ միացավ նախաձեռնությանը՝ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի աշխատակիցներին առաջարկելով ուսանել իրենց տասը մագիստրոսական կրթական ծրագրերից յուրաքանչյուրում՝ գործարարությունից և տնտեսագիտությունից մինչև հումանիտար և հասարակական գիտություններ, առողջապահական գիտություններից մինչև բնագիտություն և ճարտարագիտություն։ 

«Մենք ուրախ ենք այս նախաձեռնության շրջանակներում համագործակցել «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի հետ»,- ասում է ՀԱՀ նախագահ, դոկտոր  Կարին Մարկիդեսը։ «Տալով իր աշխատակիցներին հնարավորություն շարունակելու իրենց բարձրագույն կրթությունը՝ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը ողջունելի քայլ է անում»։

Ավելացնենք նաև, որ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի և Երևանի պետական համալսարանի (ԵՊՀ) համատեղ ջանքերով 2022 թվականիսեպտեմբերից ԵՊՀ Մանկավարժության և կրթության զարգացման կենտրոնում ընդունեություն կսկսվի նաև «Ուսուցչական առաջնորդություն» մագիստրոսական ծրագրով՝ նպատակ ունենալով մասնագետներին փոխանցել մանկավարժության ոլորտում առկա ժամանակակից և նորարարական մոտեցումներն, ինչպես նաև  բարձրացնել մանկավարժի մասնագիտության գրավչությունն երիտասարդների շրջանում։ 

TEACH FOR ARMENIA AND THE AMERICAN UNIVERSITY OF ARMENIA PARTNER TO EXPAND EDUCATIONAL OPPORTUNITIES

Teach For Armenia and the American University of Armenia (AUA) launched their partnership to expand educational opportunities for Teach For Armenia staff. Teach For Armenia will provide its employees tuition scholarships to pursue graduate degrees and certificate programs at AUA. As one of Armenia’s leading universities, AUA is thrilled to support this initiative by offering TFA staff the opportunity to pursue one of its graduate programs in business, economics, the humanities, social sciences, health sciences, and engineering. 

“At Teach For Armenia, we believe that people are our greatest resource and that there is no greater investment than our people. As an organization, it is our responsibility to provide our staff with opportunities to grow professionally and personally,” said Larisa Hovannisian, Founder and CEO of Teach For Armenia. 

Founded in 2013, Teach For Armenia recruits and trains recent college graduates and professionals to teach in rural communities in Armenia and Artsakh for a period of two years. In this way, the organization works to alleviate Armenia’s critical teacher shortage and increase the quality of education nationwide. For nearly a decade, Teach For Armenia has partnered with local universities to allow program participants to earn a Master’s Degree in Education in parallel with their teaching placements.

“We are pleased to partner with Teach For Armenia on this initiative,” said AUA President Dr. Karin Markides. “By offering its members the opportunity to benefit from higher education, Teach For Armenia is doing something which should be very much celebrated.”

By collaborating with institutions of higher education in Armenia, Teach For Armenia seeks to create educational opportunities for its staff and program participants. In September 2022, Teach For Armenia and Yerevan State University’s Center for Pedagogy and Education Development will launch a Master’s Program in Teacher Leadership for Educational Equity. By offering high-quality instruction online, we will lower the barrier to pursuing a graduate degree in education and increase the number of people entering the profession. The program emphasizes the need for system-wide transformation through innovative teaching practices and leadership in the classroom. 

ԿՐԹԱԿԱՆ ՃԳՆԱԺԱՄԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ

Հայաստանը կանգնած է կրթական ճգնաժամի առջև, ինչի մասին է վկայակոչվում նաև նոր մշակված «Հայաստանի Հանրապետության կրթության՝ մինչև 2030 թվականը զարգացման պետական ծրագրի» նախագծում (այսուհետև՝ Ծրագիր)։ Ըստ Հայաստանի Հանրապետության կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության (ԿԳՄՍՆ)՝ գործող ուսուցիչների գրեթե 50%-ը հաջորդ տասնամյակի ընթացքում թոշակի կանցնի, իսկ յուրաքանչյուր տասն ուսուցչից ինը գտնվում են 30-ից բարձր տարիքային խմբում (Ծրագիր, կետ՝ 43): Արդեն այսօր, տարեց տարի կրթական համակարգը բախվում է մոտ 600-700 ուսուցչի պակասի հետ հետ, և այս թիվը մեծանալու միտում ունի՝ պայմանավորված մասնագետների՝ զանգվածային կերպով կենսաթոշակի անցման հեռանկարով  (Ծրագիր, կետ՝ 43): Օրինակ՝ Գեղարքունիքի մարզի Կալավան համայնքում մեր գործընկեր դպրոցներից մեկում անգլերենի ուսուցչի թափուր հաստիքը տասը տարի շարունակ չէր համալրվել։ Լոռու մարզի Ծաղկաշատ և Սյունիքի մարզի Շվանիձորի համայնքների դպրոցների աշակերտները երկու տարի հնարավորության չունեին ուսումնասիրելու համապատասխանաբար մաթեմատիկա և կենսաբանություն առարկաները, մինչև մեզ հաջողվեց համալրել այդ թափուր հաստիքները։

Թերևս ուշադրության է արժանի Հայաստանում բուհն ավարտող ուսանողների թվի կտրուկ անկումը։ 2008թ. մենք ունեինք մոտ 26,000 շրջանավարտ: Ըստ ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի տվյալների՝ անցյալ տարվա դրությամբ այդ ցուցանիշը նվազել է 40%-ով։ Այդ շրջանավարտների շրջանում տասից ընդամենը մեկն ունի ԲՏՃՄ (բնագիտություն, տեղեկատվական հաղորդակցական տեխնոլոգիաներ, ճարտարագիտություն, մաթեմատիկա) առարկաների դասավանդման որակավորում: Անցյալ տարի ողջ հանրապետությունում փաստացի եղել է բարձրագույն կրթական համակարգում քիմիա մասնագիտությամբ սովորող ընդամենը 27 ուսանող (ՀՀ վիճակագրական կոմիտե, 2021թ.): Ավելին, ԲՏՃՄ որակավորում ունեցողներից շատ քչերն են որոշում դասավանդել հանրակրթական դպրոցներում: Ըստ այդմ՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ համակարգում սպասվում է ուսուցիչների քանակի զանգվածային նվազում, որակավորում ունեցողների թիվը հազիվ թե բավականացնի համակարգի կայունությունը պահպանելու համար՝ հատկապես ԲՏՃՄ առարկաների գծով:

Բուհերի շրջանավարտների ցածր ցուցանիշների վրա ուղղակի ազդեցություն ունի այն հանգամանքը, որ Հայաստանում աշակերտների միայն մի մասն է իր ուսումը շարունակում ավագ դպրոցում (Ծրագիր, կետ՝ 6): Այս միտումը, հավանաբար, պայմանավորված է հիմնական առարկաների իմացության ցածր մակարդակով: Ըստ ԿԳՄՍ նախարարության՝ տարրական դպրոցի ավարտին սովորողների շուրջ 35 %-ը չի կարողանում կարդալ և հասկանալ պարզ տեքստը։ (Ծրագիր, կետ՝ 21): 2019թ․ Հայաստանը մասնակցել է «Մաթեմատիկակական և գիտական բնագավառներում միջազգային հետազոտական միտումների» (TIMSS) միջազգային մակարդակի գնահատմանը։ Թեև Հայաստանը վերջին տվյալներով գրանցել է 2003 թվականից ի վեր ամենաբարձր արդյունքը, երկիրը դեռևս մնում է գնահատման սանդղակի միջինից ցածր մակարդակում (Mullis և այլք, 2020թ․, էջ. 9): Տարածաշրջանային մակարդակում Հայաստանը մաթեմատիկայի բնագավառում չորս աստիճանով առաջ է գտնվում Վրաստանից՝ միաժամանակ զգալիորեն զիջելով Թուրքիային և Ադրբեջանին  (Mullis և այլք, 2020թ․, էջ. 10):

Արցախյան 44-օրյա պատերազմից հետո Հայաստանի ապագան կախված է առաջնորդների և նորարարության ջատագովների նոր սերունդ դաստիարակելու մեր կարողությունից։ Ինչպես նշված է Ծրագրում. «Հարափոփոխ աշխարհում գիտելիքն ու ստեղծարարությունը դարձել են մարդկային կապիտալի զարգացման, տնտեսական և մշակութային կայուն առաջընթացի գրավական» (Ծրագիր, ներածություն): «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը ավելի քան համաձայն է այս պնդման հետ:

«ԴԱՍԱՎԱՆԴԻ՛Ր, ՀԱՅԱՍՏԱՆ»-Ի ՊԱՏԱՍԽԱՆ ՔԱՅԼԵՐԸ

2019թ․ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը Երևանում հյուրընկալեց «Teach For All» միջազգային ցանցի ամենամյա համաժողովը։ Դա COVID-19 համավարակից առաջ կազմակերպության միջազգային ցանցի վերջին հավաքն էր` ավանդական ձևաչափով: Համաժողովի շրջանակներում ավելի քան 500 կրթության ոլորտի մասնագետներ և առաջնորդներ աշխարհի տարբեր ծայրերից հավաքվեցին Հայաստանում՝ տալու հետևյալ հարցի պատասխանը. ինչպե՞ս նախապատրաստել աշակերտներին հարափոփոխ աշխարհի համատեքստում:

Այդ ժամանակից ի վեր՝ մեր կյանքում ճգնաժամերը հաջորդեցին մեկը մյուսին։ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի գնահատմամբ՝ համավարակի ընթացքում մեր երկրում ամեն չորրորդ աշակերտը զրկված էր կրթության լիարժեք հնարավորությունից դպրոցների փակման և համացանցային հասանելիության բացակայության պատճառով։ 2020թ. պատերազմով պայմանավորված Արցախից տեղահանվել էր մոտ 24,000 աշակերտ (MoESCS, 2020)։ Այս ամենից զատ՝ աշխարհում գնալով ավելի նկատելի են դառնում կլիմայական փոփոխությունները։ Միայն անցյալ տարվա ընթացքում Հունաստանը մեծ վնասներ կրեց հսկայական անտառային հրդեհներից (Mier & Becatoros, 2021) և աննախադեպ ձմեռային փոթորիկներից (Samenow & Patel, 2022): Մյուս կողմից, աշխարհում գրանցվում են գնաճի ռեկորդային ցուցանիշներ, որոնք պայմանավորված են համաշխարհային մատակարարման շղթաներում  համավարակի հետևանքով ստեղծված սահմանափակումներով (Dodd, 2022): Վերոնշյալն ավելի է սրում կրթության բնագավառում փոփոխությունների անհրաժեշտությունը:

2019թ. վերոնշյալ միջազգային համաժողովից հետո «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը ձեռնարկեց մի գործընթաց, որում ներգրավեց 285 շահագրգիռ կողմերի, այդ թվում՝ աշակերտների  և ծնողների, և ստեղծեց կազմակերպության գաղափարախոսությունը՝ «Քոչարի»-ն. բացի ազգային պար լինելուց, «Քոչարի»-ն «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի համար մեկ այլ մեծ խորհուրդ ունի. այն միասնականությանը միտված հայեցակարգերի ամբողջություն է, որի օգնությամբ մենք ներդաշնակում ենք Հայաստանում և Արցախում կրթական հնարավորությունների անհավասարության հաղթահարման մեր շարժումը: «Քոչարի»-ի հիմքում աշակերտական առաջնորդության գաղափարն է, որն ամրագրված է «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի «2050թ. խոստման» մեջ։ Վերջինս համակարգային վերափոխումների հասնելու մեր հանձնառությունն է այնպիսի նոր առաջնորդների սերունդ ձևավորելու միջոցով, որոնք կտիրապետեն փոփոխությունների կառավարման հմտություններին։ Մենք հավատում ենք, որ մեր աշակերտները կդառնան 25 տարեկան նրանց համայնքն ու երկիրը վերափոխված կլինի հենց իրենց իսկ ջանքերով։ Նրանք կլինեն փոփոխություն և նորարարություն ստեղծողները։

Երբ համավարակով պայմանավորված աշխարհն ստիպված եղավ անցնել առցանց ռեժիմի, մենք որոշեցինք ստեղծված ճգնաժամն օգտագործել որպես կրթությունը վերաիմաստավորելու հնարավորություն: Հանրակրթական համակարգում աշակերտական առաջնորդության ներառման համար անհրաժեշտ կլինի հիմնովին փոփոխել կրթության ոլորտում առկա ստատուս քվոն, ինչն էլ իր հերթին առաջացնում  է մանկավարժության մեջ արմատական փոփոխություններ բերելու անհրաժեշտությունը:  Այդ պատճառով մենք վերանայեցինք ուսուցիչների վերապատրաստման մեր ծրագիրը՝ այն կենտրոնացնելով «Փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումնառության» գաղափարի շուրջ: Փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումնառությունը «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի հեղինակային մոտեցումն է դասավանդման գործընթացին, որի նպատակն է մեր աշակերտների մոտ խթանել նախաձեռնողականությունը՝ զարգացնելով նրանց նորարարական մտածողությունն և հավաքական առաջնորդության ունակությունը: 2020թ. ամռանը «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը մեկնարկերց  Աշակերտական առաջնորդության առցանց ճամբարը՝ ներգրավելով ավելի քան 300 աշակերտների։ Ճամբարի շրջանակում մեր Ուսուցիչ-առաջնորդները հանրակրթության պետական ուսումնական ծրագրում առկա դպրոցական առարկայական բովանդակությունը ներառեցին աշակերտական նորարարական նախագծերում:

Մինչ օրս մեր հիմնական ծրագրում ներգրավել ենք ավելի քան 30,000 աշակերտի և աշակերտական խմբերի կողմից ստացել մոտ 500 նախագծային առաջարկներ, որոնք միտված են խթանել պատանիների և երիտասարդների շրջանում քաղաքացիական պատասխանատվության ձևավորումը և նախաձեռնողականությունը: Մինչ օրս «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի աջակցությամբ Հայաստանի մարզերում և Արցախում իրականացվել են ավելի քան 50 աշակերտական նախագծեր: Հենց անցյալ ամիս մեր Ուսուցիչ-առաջնորդներին հաջողվեց հանգանակել մոտ 40,000 ԱՄՆ դոլար իրենց աշակերտների նորարարական մոտ 100 նախագծերը կյանքի կոչելու համար։ Մինչև ներկա ուսումնական տարվա վերջ աշակերտական նորարարական նախագծերի քանակը եռապատկվելու է։

Մենք մեր գալիք սերունդներին ենք ժառանգում մարտահրավերներով և դժվարություններով լի աշխարհ, որին դիմակայելու և հաջողելու համար մեր պարտքն ենք համարում առավելագույնս նախապատրաստել նրանց։ Փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումնառությունը, ինչպես նաև նշված նորարարական նախագծերը օգնում են մեր աշակերտներին գործնականորեն կիրառել իրենց տեսական գիտելիքները, որպեսզի կարողանան լուծում տալ իրենց համայնքում առկա խնդիրներին: Տարիներ անց արդեն չափահաս դարձած մեր աշակերտների համար ամենակարևորը հենց այս կարողությունն է լինելու. միասնական ջանքերով նվազեցնել պետական մասշտաբով ամենահրատապ մարտահրավերների ակտուալությունը։

«ԴԱՍԱՎԱՆԴԻ՛Ր, ՀԱՅԱՍՏԱՆ»-Ի ԵՐԿԱՐԱԺԱՄԿԵՏ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ 

«Քոչարի»-ին ուրվագծելուց կարճ ժամանակ անց «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ն իր թիմերի ներգրավմամբ մշակեց երկարաժամկետ ռազմավարական ծրագիր, որն այժմ հայտնի է որպես մեր «Առագաստ»: «Առագաստում» ուրվագծված են ներազդեցության երեք ուղղություններ. 1) ներգրավել փոփոխության ջատագովների լայն զանգված 2) կամուրջ հանդիսանալ երկրի տարբեր ծայրերում գտնվող «լուսավոր կետերի» համար, և 3) հասնել կառուցվածքային բարեփոխումների:

Ռազմավարական երկարաժամկետ պլանավորման մեր մոտեցումը ոգեշնչված է Մալքոլմ Գլադուելի 2000թ․ «Բեկումնային պահը․ ինչպես են փոքր փոփոխությունները բերում մեծ շրջադարձեր» գրքից։ Իր գործում Գլադուելը քննում է, թե ինչպես են գաղափարները դառնում «վարակիչ» և ինչպես կարող են հանգեցնել զանգվածային տեղաշարժերի հասարակական կյանքում: Հենց այս գաղափարն է, որ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը փորձում է կյանքի կոչել իր Առաջնորդության զարգացման ծրագրի միջոցով: Այսկերպ՝ մենք նպատակ ունենք հավաքագրել նպատակասլաց և նվիրյալ անհատների, որոնք պատրաստ կլինեն որպես Ուսուցիչ-առաջնորդներ դասավանդել և առաջնորդել՝ տեղակայվելով Հայաստանի և Արցախի այն համայնքներում, որտեղ նրանց կարիքն ամենաշատն է զգացվում (վերը նշված ներազդեցության 1-ին ուղղությունը): 

Մեր երկամյա ծրագրի շրջանակում վերապատրաստված անհատներն այնուհետև աշխատում են իրենց աշակերտների հետ՝ ստեղծելու հարյուրավոր և հազարավոր «լուսավոր կետեր», որոնք վկայում են ամբողջ կրթական համակարգում մեր ունեցած ներազդեցության մասին (մեր ներազդեցության 2-րդ ուղղությունը): Երկարաժամկետ հեռանկարում ծրագիրն ավարտած մեր Ուսուցիչ-առաջնորդներն ու աշակերտները դառնում են մեր առաքելության «դեսպաններ»՝ մեր համայնքների և կառավարության հետ համատեղ աշխատանքի միջոցով իրականացնելով կառուցակարգային փոփոխություններ, որոնք անհրաժեշտ են երկրի ներուժն առավելագույնս բացահայտելու համար (մեր ներազդեցության 3-րդ ուղղությունը): Ահա սա է այն «շարժումը», որի մասին հաճախ խոսում է հիմնադրամը։

Ըստ սոցիոլոգ Դեյմոն Սենտոլայի (2018թ․)՝ սոցիալական նորմերը կարող են փոփոխություն կրել հասարակության մեջ այն ժամանակ, երբ որոշակի վարքագիծ է դրսևորում տվյալ բնակչության 25%-ը: Ըստ այդմ, մեր նպատակն է գործուներություն ծավալել գյուղական համայնքների հանրակրթական դպրոցների մեկ քառորդում: Ներկայություն ապահովելով երկրի յուրաքանչյուր չորս գյուղական համայնքներից մեկում՝ մենք հավատում ենք, որ կարող ենք ստեղծել բավականաչափ «լուսավոր կետեր»՝ համակարգային փոփոխություններ իրականացնելոււ համար:

«Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ն այժմ գործում է Հայաստանի և Արցախի բոլոր հանրակրթական դպրոցների ավելի քան 10%-ում և հասանելի է գյուղական համայնքների բոլոր աշակերտների մոտ 20%-ին (Հայաստանի Հանրապետության վիճակագրական կոմիտե, 2018): Միայն այս տարի մենք օգնեցինք ԿԳՄՍ նախարությանը կրթական համակարգում համալրել յուրաքանչյուր տասը թափուր աշխատատեղից մեկը՝ շեշտադրելով սահմանամերձ գյուղական համայնքներում առկայությունը: Մինչև 2025 թվականը «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը նպատակ ունի իր Ուսուցիչ-առաջնորդների թիվը հասցնել 360-ի: Այսկերպ մենք հասանելի կդառնանք գյուղական համայնքներում ապրող աշակերտների մեկ քառորդի համար՝ լրացնելով համակարգում ներկայումս առկա թափուր աշխատատեղերի մոտավորապես կեսը:

Մինչ օրս մեր երկամյա Առաջնորդության զարգացման ծրագիրն ավարտել է մոտ 200 Ուսուցիչ-առաջնորդ, որոնցից ավելի քան 80%ը շարունակում է իր գործուներությունը ծավալել կրթական համակարգում՝ արդեն որպես Կրթության հավասարության շրջանավարտ-դեսպաններ: Ընդ որում՝ նրանց շուրջ 50%-ը դեռևս դասավանդում է, իսկ 20%-ը աշխատում է դպրոցական ղեկավար օղակներում կամ կրթության կառավարման ոլորտում: Հետաքրքիր է այն փաստը, որ Շրջանավարտ-դեսպաններ մեծամասնությունը կամ ունի մասնագիտական որակավորման բարձր աստիճան, կամ  ներկա պահին ուսանում է աստիճանի ձեռք բերման համար: Անցկացվող հարցումներում նրանց 95%-ը նշել է, որ դեռևս կապ են պահպանում իրենց նախկին աշակերտների հետ, իսկ 98%-ը հավատում է աշակերտական առաջնորդության միջոցով համակարգային վերափոխումների հասնելու մեր տեսլականին:

«Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի ողջ ռազմավարությունն ուղղած է մարդկային կապիտալի զարգացմանը: Մենք չենք կառուցում շքեղ շենքեր, մենք կենտրոնացնում ենք մեր ուժերը առաջնորդության զարգացման վրա՝ այն համարելով միակ ամենաառանցքային բաղադրիչը, որը հիմնասյուն է հանդիսանում մնացածի համար: Այլ կերպ ասած՝ մենք ներդրում ենք կատարում մարդկանց մեջ։ Ինչպես ձևակերպված է Ծրագրում. «Հայաստանում մարդկային կապիտալը դիտվում է որպես երկրի զարգացման հիմնական ռեսուրս, իսկ կրթությունը՝ մարդկային կապիտալի զարգացման որոշիչ գործոն։ Լինելով մարդկային կապիտալի առումով փոքր պետություն՝ Հայաստանի Հանրապետությունը բարձր է գնահատում յուրաքանչյուր քաղաքացուն, հասարակության յուրաքանչյուր անդամին՝ որպես մարդկային ընդհանուր կապիտալի մի մաս» (Ծրագիր, կետ՝ 72-73):

«ԴԱՍԱՎԱՆԴԻ՛Ր, ՀԱՅԱՍՏԱՆ»-Ի ԱՌԱՋԱՐԿՆԵՐԸ ՀՀ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ, ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ, ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԵՎ ՍՊՈՐՏԻ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆԸ

Փետրվարի 22-ին «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը հնարավորություն ունեցավ վարելու հանրային քննարկում ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության հետ, որն անցկացվեց Երևանի «ԹՈՒՄՈ» ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոնում: Քննարկման ընթացքում պարզ դարձավ, որ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի երկարաժամկետ ռազմավարությունը մեծապես համընկնում է կառավարության կողմից պլանավորվող աշխատանքի հետ, հատկապես այն մասով, որը վերաբերում է հանրակրթական դպրոցներում «ներառական և աշակերտակենտրոն կրթական միջավայրի» և ամբողջ համակարգում արդյունավետության և նորարարության խթանմանը (Ծրագիր, կետ՝ 76):

«Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի ղեկավար կազմն ուսումնասիրել է  ռազմավարական առաջնահերթությունների նախագիծը, ինչպես նաև «Հանրակրթության մասին» օրենքում (ԿԳՄՍՆ, 2022թ.) վերջերս կատարված փոփոխությունները։ Արդյունքում մշակված վեց առանցքային առաջարկները կներկայացվեն ՀՀ կառավարություն՝  ի նպաստ վերջինիս կողմից 2030թ. ընդառաջ տարվող աշխատանքներին.

1) ուսուցիչներին տալ առավել ճկուն գործելու հնարավորություն, որպեսզի նրանք կարողանան որդեգրել դասավանդման նորարարական մոտեցումներ։

2) ընդլայնել դպրոցների ղեկավարության, ուսուցիչների, ծնողների և համայնքի անդամների հնարավորությունները դպրոցում և նախակրթական ուսումնական ծրագրերում՝ առավել մեծ որակական փոփոխություններ բերելու նպատակով։

3) հանրակրթական դպրոցի բոլոր աշակերտների համար հասանելի դարձնել  առցանց և համակցված ուսումնառությունը։

4) ամրապնդել տվյալների համակարգերը՝ առաջադիմությունն առավել չափելի դարձնելու համար, ինչպես նաև հատկացնել անհրաժեշտ ռեսուրսներ՝ աշակերտական առաջադիմության արդյունքների բարելավման նպատակով։

5) բուհերի շրջանավարտների և մասնագետների համար ստեղծել ավելի շատ ուղիներ և խթաններ՝ ուսուցչությամբ զբաղվելու նպատակով։

6) ստեղծել «նորարարությունների գոտիներ», որոնք կնպաստեն կրթության ոլորտի համագործակցությանը մասնավոր և պետական ​​հատվածների հետ:

ԱՌԱՋԱՐԿ #1․ ուսուցիչներին տալ առավել ճկուն գործելու հնարավորություն, որպեսզի նրանք կարողանան որդեգրել դասավանդման նորարարական մոտեցումներ. 

«Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ն իր ուսուցիչների համար տարեցտարի անցկացնում է նորարարական ուսուցմանն ուղղված վերապատրաստումներ, ինչպիսին է «Փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումնառությունը»: Այդուհանդերձ, մենք դեռ հնարավորություն չունենք կիրառելու այդ հմտությունները դպրոցական դասաժամերին (բացառությամբ որոշ առարկաների, որոշ դասարաններում և միայն Տավուշի մարզում): Մեր ուսուցիչներին թույլատրված է «Փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումնառությունն» իրականացնել միայն որպես արտադպրոցական գործունեություն:

Անցյալ ամռանը Տավուշի մարզի ուսուցիչներն անցան վերապատրաստման ծրագիր՝ որդեգրելու համար կրթության նոր չափորոշիչներ։ Դրանց կազմում է նաև «նախագծային ուսումնառության» մեթոդաբանությունը: Այնուամենայնիվ, օրենքը ուսուցչին թույլ չի տալիս Ծրագրից շեղում, ինչը խոչընդոտում է դասավանդման մեջ նորարարության ներմուծմանը։

«Փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումնառությունը» դասավանդման նորարարական մոտեցում է, որում միահյուսված են պետական ուսումնական ծրագիրը և դպրոցական առարկաների յուրացման հետազատական մոտեցումները: Ուսումնական նյութի բովանդակությունը դիդակտիկ և գծային եղանակով դասավանդելու փոխարեն՝ «Փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումնառություն» ուսումնական ծրագիրը մատուցում է ճիշտ հակառակ ուղղությամբ՝ խրախուսելով աշակերտներին նախևառաջ ինքնուրույն ուսումնասիրել թեմաները: Այս մոտեցումը աշակերտներին հնարավորություն է տալիս ինքնուրույն կառուցել իրենց գիտելիքը՝ այդ կերպ ձևավորելով թեմայի ավելի խոր և բազմակողմանի ընկալում (PBLWorks, 2022թ․): Այլ կերպ ասած՝ «Փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումնառությունը» ոչ միայն չի շեղվում ուսումնական ծրագրից, այլև ավելի է ամրապնդում դրա յուրացումը:

Բարեբախտաբար, վերջերս ԿԳՄՍ նախարարությունը հանդես է եկել նոր նախաձեռնություններով, որոնք ուսուցիչներին կարող են տալ պետական ուսումնական ծրագրի դասավանդմանը ստեղծագործաբար մոտենալու ավելի ճկուն հնարավորություններ: Ֆինլանդիայում, որը մշտապես զբաղեցնում է առաջին տեղը միջազգային գնահատման համակարգերում (ինչպիսիք են TIMSS-ը և PISA-ն), ուսուցիչներն ունեն պետական ուսումնական ծրագրի մատուցման վերաբերյալ  որոշումներ կայացնելու ինքնավարություն (Saavedraև այլք, 2018թ․): «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը լիահույս է, որ մոտ ապագայում մեր ուսուցիչները նույնպես օժտված կլինեն նման ինքնուրույնությամբ:

ԱՌԱՋԱՐԿ #2․ ընդլայնել դպրոցների ղեկավարության, ուսուցիչների, ծնողների և համայնքի անդամների հնարավորությունները դպրոցում և նախակրթական ուսումնական ծրագրերում՝ առավել մեծ որակական փոփոխություններ բերելու նպատակով

Պետական ուսումնական ծրագիրը մատուցելու մոտեցումներում ուսուցիչներին ստեղծագործական ազատություն տալուց բացի, Ֆինլանդիան նաև իր դպրոցներին է օժտում զգալի ինքնավարությամբ (Համաշխարհային բանկ, 2012): Համաշխարհային բանկը մեկնաբանում է «համակարգը կառուցված է վստահության վրա» բնորոշմամբ։ Ոգևորիչ է տեսնել, որ ԿԳՄՍ նախարարությունը ևս նմանատիպ ձևակերպումներ է օգտագործում Ծրագրում՝ այդ սկզբունքը շարադրելով որպես «կրթական գործընթացի կազմակերպման մեջ բոլոր շահակիցների և շահառուների պատասխանատվության առկայություն, նրանց հանդեպ վստահության հաստատում» (Ծրագիր, կետ՝ 77)։

Այնուամենայնիվ, հասկանալի է նաև, որ նման վստահությունը անհրաժեշտ է վաստակել: Հենց սա է պատճառը, որ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը մեկնարկեց «Սերունդ» դպրոցների նախագիծը։ Այն դպրոցների վերափոխմանն ուղղված նախաձեռնություն է, որը միաժամանակ ծառայում է որպես մասնագիտական ռեսուրսի զարգացման խողովակ։  «Սերունդ»-ի միջոցով  մենք նպատակ ունենք զարգացնելու մեր դպրոցների կարողությունները՝ առաջնորդության, նորարարության, ծնողների և համայնքների հետ նշանակալից ներգրավվածության միջոցով։ Անցյալ ուսումնական տարվա ընթացքում մեր փորձնական ծրագրում ներառված առաջին դպրոցը ցուցաբերեց հսկայական առաջընթաց: Մեկ ուսումնական տարվա ընթացքում կրկնապատկվել է աշակերտների թիվը և մաթեմատիկայի բնագավառում գրանցված ցուցանիշը: Մինչև տարեվերջ ուսուցիչների և ծնողների 100%-ն արդեն շեշտում էին, որ խորհուրդ կտան այդ ծրագիրը այլ դպրոցներին ևս: Նախագիծն ունեցավ այնպիսի մեծ հաջողություն, որ «Սերունդ»-ը «Teach For All» կազմակերպության կողմից ընտրվեց իր ամենամյա հեղինակավոր «Ցանցային նվաճում» հանդեսում ներկայացվելու համար:

Հաշվի առնելով «Սերունդ»-ի հետ տարրական դպրոցում ունեցած հաջող փորձը՝ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ն այժմ ուսումնասիրում է նախադպրոցական կրթության վրա ուշադրությունը սևեռելու հնարավորությունը։ Համաձայն Հարվարդի բարձրագույն կրթության դպրոցում Դանա Չարլզ ՄքՔոյի կատարած հետազոտության՝  նախադպրոցական կրթության դրական փորձը հանգեցնում է երկարաժամկետ օգուտների, այդ թվում՝ ավագ դպրոցը հաջողությամբ ավարտելու ցուցանիշների աճի (Ուոլշ, 2017թ․): «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը պատրաստակամ է համագործակցել ԿԳՄՍ նախարարության հետ՝ ուսումնասիրելու համար, թե ինչպես կարող ենք օգտագործել «Սերունդ» ծրագիրը՝ տեղական մակարդակի առաջնորդներին, դպրոցի տնօրեններին, ծնողներին և համայնքի այլ անդամներին ներգրավելու նպատակով, որպեսզի բարելավվի նախադպրոցական կրթության պատկերը ողջ երկրում, ինչը որպես առաջնահերթություն նախանշված է հենց Ծրագրում (Ծրագիր, կետ՝ 81, 4-րդ ենթակետ):

Դպրոցում  իրականացվող վերափոխումները ենթադրում են մեծ մարտահրավերներ, որոնց հաղթահարման համար պահանջում է ուժերի համատեղում: Այնուամենայնիվ, մեր «Սերունդ» դպրոցների փորձը ցույց է տալիս, որ երբ դպրոցի ղեկավարներին, ուսուցիչներին, աշակերտներին, ծնողներին և համայնքի անդամներին տրամադրվում է համապատասխան աջակցություն ամենօրյա աշխատանքային ռեժիմով, նրանք կարող են իրագործել աներևակայելին: «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը նպատակ ունի ԿԳՄՍ նախարարության հետ համագործակցել «Սերունդ» ծրագրի լայն կիրարկման ուղղությամբ, ինչը հնարավորություն կտա զարգացնել տեղական մակարդակում որոշումներ կայացնելու դպրոցների կարողությունները։ Դա նաև կնպաստի Ծրագրի՝ կառավարման պրակտիկան ողջ համակարգում բարելավելու նպատակի իրագործմանը, որն էլ իր հերթին ուղղված է արդյունավետության բարձրացմանը: Ավելին, մեր «Սերունդ» ծրագրի ուսուցիչները պատրաստ են ծառայել որպես մենթորներ տարածաշրջանի դպրոցների ցանցի համար:

ԱՌԱՋԱՐԿ #3․ Հանրակրթական դպրոցի բոլոր աշակերտների համար հասանելի դարձնել  առցանց եւ համակցված ուսումնառությունը

Ամբողջ աշխարհում  համավարակային մեկուսացումները և դպրոցների փակումը հանգեցրին մի պարզ պատկերացման, որն է համացանցային հասանելիությունն այլևս չպետք է համարվի շքեղություն, այն այլևս պետք է դիտարկվի որպես անհրաժեշտ գործիք: Անչափ կարևոր է, որ մեր աշակերտներին տեխնոլոգիաներն ու համացանցի կապը լինեն նույնքան հասանելի, որքան օրինակ էլեկտրականությունը:

Երբ համավարակի պատճառով փակվեցին դպրոցները, «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ն անցկացրեց կարիքների գնահատում՝ պարզելու համար, թե մեր աշակերտների որ մասն է զրկած տեխնոլոգիաների և կապի հասանելիությունից: Ինչպես արդեն նշվեց, մեր դիտարկմամբ՝ աշակերտների մոտավորապես մեկ քառորդը, ըստ էության, զրկվել է սովորելու հնարավորությունից: Այդ իսկ պատճառով «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ն ձեռնարկեց  «Վերջ թվային մեկուսացմանը» լայնածավալ արշավը, որի միջոցով կազմակերպությունը հավաքագրեց մոտ 500,000 ԱՄՆ դոլար՝ պլանշետներ գնելու նպատակով: Այս ջանքերի շնորհիվ էր, որ մեզ հաջողվեց գործարկել «Աշակերտների վիրտուալ առաջնորդություն» նախագիծը, որի միջոցով առցանց ռեժիմում փորձարկեցինք «Փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումնառությունը»:

Omicron շտամի ներթափանցման ֆոնին Հայաստանը շարունակում էր մնալ COVID-19-ի հինգերորդ և երկրորդ ամենաբարձր ալիքի ազդեցության ներքո (Manougian, 2022): Որքան էլ որ ցանկալի է մտածել, թե ապրում ենք հետհամաճարակային աշխարհում, իրականությունը հուշում է բոլորովին այլ պատկեր: Ավելին, սա առաջին գլոբալ համաճարակը չէր, և, հավանաբար, չի լինի նաև վերջինը (Gilchrist, 2022): Եկել է ժամանակը, որ Հայաստանը արդիականացնի իր կրթական համակարգը և իր համայնքները զինի համացանցային հասանելիությամբ, որպեսզի մեկ այլ համաճարակի կամ ճգնաժամի դեպքում «ոչ մի երեխա դուրս չմնա պարտադիր կրթության համակարգից» (Ծրագիր, կետ՝ 86 (է)): 

Հավելենք, որ վերջերս «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը ձեռք է բերել լրացուցիչ ֆինանսավորում՝ մեր աշակերտներին անհրաժեշտ գործիքներով զինելու նպատակով: Հաշվի առնելով, որ Ծրագիրն ընդգծում է «արդիականացման» անհրաժեշտությունը՝ կենտրոնանալով դպրոցները «արդիական համակարգչային միջոցներով համալրելու և բարձրորակ ինտերնետի հասանելիության ապահովման» ուղղությամբ (Ծրագիր, կետ՝ 12), մենք հրավիրում ենք ԿԳՄՍ նախարարության և Հայաստանի հեռահաղորդակցության ոլորտի ընկերություններին համատեղ քննարկելու, թե ինչպես կատարել անհրաժեշտ ներդրումներ, որպեսզի բոլոր աշակերտներն ունենան իրենց կրթությունը շարունակելու համար անհրաժեշտ գործիքները:

ԱՌԱՋԱՐԿ #4․ Ամրապնդել տվյալների համակարգերը՝ առաջադիմությունն առավել չափելի դարձնելու համար, ինչպես նաև հատկացնել անհրաժեշտ ռեսուրսներ՝ աշակերտական առաջադիմության արդյունքների բարելավման նպատակով

Համակարգային փոփոխությունների հասնելու համար առանցքային կարևորություն ունի տվյալահեն մոտեցումը: Ինչպես մեկնաբանում է ԿԳՄՍ նախարարությունն իր իր Ծրագրում, «կրթության կառավարման ինստիտուցիոնալ կարողությունների զարգացման նպատակով տվյալների վրա հիմնված կառավարման համակարգի ամրապնդումը» գերակա առաջնահերթություն է (Ծրագիր, կետ՝ 81, 2-րդ ենթակետ): Տարիների ընթացքում «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը ձևավորել է տվյալների կառավարման սեփական մոտեցումը, և մենք հույս ունենք համագործակցել ԿԳՄՍ նախարարության հետ՝ մեր սեփական փորձի կիրարկմամբ աջակցելու մշտադիտարկման, գնահատման և ուսուցման (MEL) համակարգերի համապետական բարելավմանը:

«Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի ուսուցիչների վերապատրաստման ամառային ինտենսիվ ութշաբաթյա ծրագրի միջոցով, որը նաև հայտնի է որպես «Ուսուցիչների առաջնորդության ակադեմիա», ուսումնական ծրագրի զգալի մասը կենտրոնանում է տվյալների և ցուցանիշների կուռ համակարգի մշակման վրա, որով չափվում է ըստ դպրոցական առարկաների ուսումնասիրվող աճը՝ հաշվի առնելով գիտելիքների պահպանման, կիրառման, ինչպես նաև քննադատական ​​մտածողության խրախուսման ցուցանիշները: Նույն մեթոդները մենք այնուհետև կիրառում ենք ողջ ուսումնական տարվա ընթացքում: Առաջին կիսամյակի սկզբում մեր ուսուցիչներն անցկացնում են «ախտորոշիչ գնահատումներ»՝ ելակետային տվյալները պարզելու համար: Այնուհետև՝ ուսումնական տարվա ավարտին, մեր ուսուցիչներն աշակերտների հետ անցկացնում են ամփոփիչ գնահատում առարկայի յուրացման աճը որոշելու համար: Անցյալ տարվա արդյունքները ցույց տվեցին, որ մեր աշակերտները միայն քննադատական ​​մտածողության ցուցանիշով ցուցաբերել են 51% աճ:

Առարկայական հատուկ գնահատումներից բացի, մենք նաև մշակել ենք համապարփակ միջոցառումներ՝ աշակերտական առաջնորդության և իրենց ձայնը լսելի դարձնելու առաջընթացի թվային գնահատման ուղղությամբ: Մեր «Աշակերտական  առաջնորդության սեփական կարողությունների արձանագրման» («Student Leadership Self-Inventory») եղանակով մենք ականատես եղանք ինքնագիտակցության աստիճանի մոտ 20% աճի տեմպ, իսկ «Աշակերտների ձայնի լսելիության սանդղակը» ցույց տվեց 23% աճի տեմպ՝ աշակերտների կողմից սեփական կարծիքը պնդելու կարողության առումով: Առավել ուշագրավ է այն, որ 2021 թվականին «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը ուսուցիչների արդյունավետության ցուցանիշներով «Teach For All» ցանցում զբաղեցրել է 2-րդ տեղը՝ համաձայն Աշակերտների շրջանում հարցման «Պանորամա» գործիքի տվյալների:

Ծրագրում ԿԳՄՍ նախարարությունն առանձնահատուկ կերպով շեշտադրում է «քննադատական, վերլուծական, նորարարական, ինքնուրույն և ստեղծագործական մտածողության» զարգացման վրա (Ծրագիր, կետ՝ 24): Հաշվի առնելով այն գիտելիքը, որ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը մոտ տասը տարիների ընթացքում կուտակել է տվյալների ձեռք բերման իր տարբեր փորձնական ծրագրերի միջոցով, կազմակերպությունը առաջիկա ամսվա ընթացքում կներկայացնի նոր «Առաջնորդության կարողության իրացման շրջանակ»: Այն մշակված է 25 առանձնահատուկ կարողությունների հիման վրա, որոնք կազմակերպությունը համարում է անհրաժեշտ վերափոխումների միտված առաջնորդներ ձևավորելու համար: Առաջնորդության կարողության իրացման շրջանակի միջոցով մենք կատարելագործում ենք մեր աշակերտների, Ուսուցիչ-առաջնորդների, Շրջանավարտ-դեսպանների և նույնիսկ անձնակազմի շրջանում առաջնորդության զարգացումը քանակական ցուցանիշներով գնահատելու մոտեցումները: Նման շրջանակը կարող է օգնել ԿԳՄՍ նախարարությանը, քանի որ գերատեսչությունը ևս ձգտում է մշակել կարողությունների վրա հիմնված մոտեցում ինչպես աշակերտների (Ծրագիր, կետ՝ 80, 5-րդ ենթակետ (գ)), այնպես էլ վարչական օղակների համար:

Քանի որ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը ձգտում է շարունակաբար կատարելագործել իր «MEL» համակարգերը, դրանք վերջերս համատեղ վերանայվել են Դելոյթ աուդիտորական և խորհրդատվական ըներության հետ: Համագործակցության շրջանակում Դելոյթը գնահատեց «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի մոտեցումը ծրագրային արդյունքների չափման հարցում։ Ընկերության խորհրդով «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը պետք է շարունակի զարգացնել որակի ապահովման գործընթացները տվյալների վավերացման միջոցով: Միաժամանակ, «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը հույս է հայտնում, որ կկարողանա համագործակցել ԿԳՄՍ նախարարության հետ՝ մշակելով վավերացման ընթացակարգեր, որոնց շնորհիվ դպրոցներից հավաքագրված տվյալները ճշգրիտ կերպով կարտացոլեն այն, ինչ տեղի է ունենում իրականության մեջ: 

Մեր ներազդեցության չափելիության կատարելագործման նպատակով  «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը ներկայումս վարում է բանակցություններ Միացյալ Նահանգների բարձրագույն կրթության առաջատար հաստատության հետ՝ ուսումնասիրելու կազմակերպության կողմից արտաքին հետազոտություններ իրականացնելու հնարավորությունը: Հետազոտությունը նպատակ ունի գնահատել «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի մանկավարժական մոտեցումները, որպեսզի ավելի պարզ դառնա ամբողջական պատկերը, որը կներառի ուսումնական առաջադիմությունը, աշակերտական առաջնորդությունը, ինչպես նաև՝ ներգրավվածությունը համայնքների կյանքում: Բացի այդ, «Սերունդ»-ի միջոցով «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը նաև աշխատել է գնահատման գործիքների մշակման ուղղությամբ՝ հետևելու համար տառաճանաչության և թվաճանաչության պատկերին, ինչպես նաև սոցիալ-հուզական ուսումնառության մշտադիտարկման միջոցառումներին: Երկու նախագծերի դեպքում էլ մենք հրավիրում ենք ԿԳՄՍ նախարարությանը՝ միանալու գործընթացին, որպեսզի միասին համոզվենք, որ մեր դասավանդման եղանակները կարող են օգտակար լինել ուսուցիչներին և դպրոցներին ողջ երկրով մեկ:

ԱՌԱՋԱՐԿ #5․ Բուհերի շրջանավարտների և մասնագետների համար ստեղծել ավելի շատ ուղիներ և խթաններ՝ ուսուցչությամբ զբաղվելու նպատակով

Վերջերս ԿԳՄՍ նախարարության կողմից մշակված նոր օրենսդրական փոփոխությունները ցույց են տալիս, որ կառավարությունը նպատակ ունի հավաստագրման նոր ծրագրերի միջոցով ներդնել կրթության որակի հավաստման և գնահատման վստահելի և օբյեկտիվ համակարգ (Ծրագիր, կետ՝ 80, 9-րդ ենթակետ): Նախքան նոր օրենքի ընդունումը, դասավանդման իրավունքի միակ ճանապարհը մանկավարժության առվազն բակալավրի ավարտական որակավորում ունենալն էր: Մեզ համար հասկանալի է, որ գործող օրենքն, ի սկզբանե, մշակվել  է ուսուցչի մասնագիտության բարձր մակարդակի ապահովման համար: Միևնույն ժամանակ, դա նաև հանգեցրել է ուսուցիչների զանգվածային սղության։ Ինչպես նշվեց ավելի վաղ, տարեկան կտրվածքով ամբողջ երկրում կա մոտավորապես 600-700 ուսուցչական թափուր աշխատատեղ՝ հատկապես կարևորագույն ԲՏՃՄ առարկաների գծով: Մինչ օրենքի պահանջների որոշակի դյուրացումը, ըստ էության, մասնագիտական որոշակի ուղղվածություն ունեցող մասնագետներին թույլ չէր տրվում զբաղվել ուսուցչությամբ տարրական կամ միջնակարգ հանրակրթական համակարգում:

Օրինակ, պատկերացրեք, որ Դուք դեղագործական ընկերությունում որպես քիմիկոս աշխատելու տասնամյա փորձով գիտնական եք: Չնայած քիմիայի բնագավառում բարձրագույն կրթության աստիճանին՝ գործող օրենսդրության համաձայն, ըստ էության, Դուք չէիք կարող որպես մասնագետ աշխատել հանրակրթական դպրոցում: Դասավանդելու համար գիտնականը պետք է վերադառնար համալսարան և ստանար մանկավարժի բակալավրի որակավորում: Մենք ուրախ ենք փաստել, որ այս խնդրի լուծման ուղղությամբ ունենք որոշակի առաջխաղացում և մշակվել որոշակի այլընտրանք, սակայն՝ հստակ սահմանափակումներով։ Այս համատեքստում ցանկանում ենք հավելել, որ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի հիմնադիր և գործադիր տնօրեն Լարիսա Հովհաննիսյանը, ով ներառական կրթության մագիստրոսի որակավորում է ստացել Արիզոնայի պետական ​​համալսարանում (որը բարձրակարգ բուհ է ըստ QS Համաշխարհային դասակարգի, 2022թ․) և ունի ԱՄՆ-ում 11-րդ տեղը զբաղեցնող «Կրթական դպրոց» (ֆակուլտետ) (US News, 2022), գործող օրենսդրության համաձայն,  չի կարող դասավանդել Հայաստանում (չնայած ԱՄՆ-ում իր դասավանդման փորձին)։

Ուրախ ենք, որ օրենսդրական դաշտի վերանայումը դասավանդելու (սակայն դեռ սահամանափակ) հնարավորություն է ընձեռում արդեն բակալավրի կոչում ունեցող անհատներին, որոնք ընդգրկվել են 30 կրեդիտանոց մանկավարժական դասընթացում։ Ըստ այդմ, նման մասնագետները կարող են դասավանդել հանրակրթական դպրոցում, եթե տվյալ ուսուցչի հաստիքը չի համալրվել երկու անգամ, կամ՝ մեկ անգամ, եթե խոսքը վերաբերում է ԲՏՃՄ ոլորտին: Այս կապակցությամբ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը սատարում և ողջունում  է դասավանդման այլընտրանքային ուղիներ ստեղծելու ԿԳՄՍ նախարարության ջանքերը: Օրենսդրական փոփոխությունների համաձայն՝ ԿԳՄՍ նախարարությունը նաև հնարավորություն է ընձեռում ուսուցիչների վարձատրության բարձրացման համար, ինչը, կարծում ենք, կօգնի համակարգում ներգրավել բարձրակարգ շնորհալի մասնագետների:

Վերջին յոթ տարիների ընթացքում «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը ստեղծել է ուսուցիչների վերապատրաստման կայուն և արդյունավետ ծրագիր, որը կարող է նաև իրականացվել հեռավար ուսուցման միջոցով: Մեր ծրագրում հնարավոր է կիրառել նաև ինքնուսույց առցանց դասընթաց, որն ուղեկցվում է շարունակական քոուչինգով՝ երկրի հեռավոր վայրերում աշխատող նոր ուսուցիչներին գործունեության ճկունություն ապահովելու նպատակով: Այս մոտեցումը համահունչ է Սյունիքի մարզում ԿԳՄՍ նախարարության կողմից կիրառվող պիլոտային ծրագրի հետ, որն, ըստ կառավարության, կարող է «որպես մոդել ծառայել ողջ երկրի համար» (Ծրագիր, կետ՝ 9): Մեր նպատակն է աշխատել ԿԳՄՍ նախարարության, ինչպես նաև բարձրագույն կրթության փորձագետների հետ՝ բուհական որակավորում ունեցողների և մասնագետների համար ուսուցչության ոլորտ մուտք գործելու ուղիների զարգացման և կայացման առումով, ինչը կարող է մեղմել ուսուցիչների պակասի ճգնաժամը:

ԱՌԱՋԱՐԿ #6․ Ստեղծել «նորարարությունների գոտիներ», որոնք կնպաստեն կրթության ոլորտի համագործակցությանը մասնավոր և պետական ​​հատվածների հետ

Ծրագիրը նաև նախատեսում է հայկական կրթական համակարգի ամբողջական ինտեգրում և լայնորեն ճանաչում միջազգային հարթակներում, ինչպես նաև Հայաստանի վերածում կրթական ծառայություններ և արտադրանք արտահանող երկրի (Ծրագիր, կետ՝ 82): Ծրագրում որպես օրինակ է նշվում «ԹՈՒՄՈ» ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոնը։ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը մեծապես գնահատում է «ԹՈՒՄՈ» կենտրոնի գործունեությունը, որը մեզ նաև աջակցել է մեր մեկնարային տարիներին: Արժե նաև նշել, որ «ԱՐՄԱԹ» ինժեներական լաբորատորիաների հետ մենք ունենք երկարամյա համագործակցության արդյունավետ փորձ և անցյալ տարվա վերջին դարձել ենք Առաջատար տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միության ասոցիատիվ անդամ: Այդ համագործակցություններից ոգեշնչված՝ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը գործարկեց «Tech4Armenia» նախաձեռնությունը՝ ջանալով ավելի սերտորեն համագործակցել Հայաստանի տեխնոլոգիական ընկերությունների հետ՝ նպատակ հետապնդելով ուսուցիչների թափուր աշխատատեղերը լրացնել ԲՏՃՄ բնագավառի մասնագետներով: Տեխնոլոգիական ոլորտի հետ համագործակցության արդյունքում «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը նաև գործարկել է Káits ծրագիրը՝  Հայաստանում սոցիալական նորարարությունների առաջին ինկուբատորը, որի առանցքում հանրակրթությունն է։

«Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը խիստ կարևորում է «նորարարության գոտիների» զարգացումը, դրանք կարող են խրախուսել պետական-մասնավոր հատվածների համագործակցությունը: Մասնավոր հատվածի հետ ռազմավարական գործընկերության միջոցով կառավարությունը կարող է ստեղծել «նորարարության գոտիներ»՝ մասնակից ընկերություններին և կազմակերպություններին տրամադրելով արտոնություններ (օրինակ՝ հարկային)՝ խթանելու համար համագործակցությունը և նորարարությունը: «Սերունդ»-ը ակնառու օրինակ է, թե մասնավոր հատվածի հետ համագործակցության արդյունքում ինչպիսի ձեռքբերումներ կարող է ունենալ կառավարությունը: Ավելին, ինչպես արդեն ասվեց, մեր նպատակն է ստեղծել «լուսավոր կետեր»՝ ամբողջ համակարգում ուսումնառության խթանման նպատակով: «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը բոլորովին մտադիր չէ մենաշնորհել «Սերունդ»-ի նման նախաձեռնությունները։ Ընդհակառակը, մենք հուսով ենք, որ մեր կրթական համակարգը կարող է օգտակար գիտելիք և փորձառնություն քաղել նմանօրինակ ծրագրերից, որպեսզի դրանք տեղայնացվեն այն ամբողջ համակարգում: Ի վերջո, ինչպես շեշտադրված է մեր առաքելության մեջ, մենք նպատակ ունենք գերազանց կրթությունը հասանելի դարձնել ԲՈԼՈՐ երեխաների համար: 

Այնուամենայնիվ, կարևոր է նշել, որ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը այս «լուսավոր կետերը» ձգտում է ստեղծել ոչ թե արտահանման նպատակով, այլ՝ հենց երկրի ներսում համակարգային վերափոխումների հասնելու համար: Այդ իսկ պատճառով, ԿԳՄՍ նախարարությանը մենք առաջարկում ենք Կրթության ռազմավարության մեջ կատարել այնպիսի հավելումներ, որոնք հնարավորություն կտան ստեղծելու վերոնշյալ «նորարարական գոտիները» ոչ թե «արտահանման», այլ՝ ավելի շուտ Հայաստանի կրթական համակարգում գիտելիքով հարստացման և փոփոխությունների կառավարման նպատակով:

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ 

Ծրագիրը մշակված է այն տեսլականի հիման վրա, որ «յուրաքանչյուրն օժտված է որոշակի տաղանդով, և կրթության համակարգի առաքելությունն է բացահայտել յուրաքանչյուր սովորողի տաղանդները և հնարավորինս զարգացնել  դրանք՝ դրանք ուղղորդելով պետության ամրապնդմանը և տնտեսության զարգացմանը» (Ծրագիր, կետ՝ 74)։ Կրթության նոր ռազմավարության ոգին համահունչ է «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի «Քոչարի»-ին և մեր աշակերտամետ տեսլականին։

2023թ․ իր գործունեության 10-ամյակին մոտեցող «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը կուտակել է Հայաստանի մարզերի համայնքների հանրակրթական դպրոցներում աշխատանքի հսկայական փորձ: Մենք չէինք ունենա նման առաջընթաց, եթե մեր հիմնադրման օրվանից չունենայինք ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության սատարումը: Անցյալի և ներկա առաջնորդների շնորհիվ է, որ մեզ հաջողվել է ծառայել Հայաստանի երեխաներին։ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը շարունակում է իր հանձնառությունը գալիք տարիներին ևս համագործակցելու ՀՀ կառավարության հետ՝  նորարարությունների, ուսումնառության և համակարգային փոփոխությունների խթանման նպատակով: 

ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության կողմից մշակված 2030թ. նախընթաց ռազմավարությունը մատնանշում է հիրավի հանգուցային ուղղություններ, և մենք լիահույս ենք, որ կառավարությունը հաշվի կառնի մեր առաջարկություններն ու նկատառումները՝ միասին բարեփոխումներին զարկ տալու նպատակով:

Հեղինակ՝ ՌՈՒԻԶ ՔԼԱՐՔ

ARMENIA’S EDUCATION CRISIS

As highlighted through the new Republic of Armenia 2022-2030 Draft Education Development Strategy (henceforth Education Strategy), Armenia is facing an education crisis. According to the Ministry of Education, Science, Culture and Sports (MoESCS), nearly half of all existing teachers will retire within the next decade, while only one in ten teachers are under the age of 30 (MoESCS, 2022a, p. 21). In fact, each year the system faces a shortage of 600-700 teachers – and this number will only widen as the “mass retirement” approaches (MoESCS, 2022a, p. 21). In Kalavan, one of our partner schools for example, the school had an English vacancy that sat empty for an entire decade. Meanwhile, the students of Tsaghkashat and Shvanidzor went without a permanent math or biology teacher (respectively) for two years until we were able to fill the vacancies. 

What is perhaps even more concerning is Armenia’s precipitous decline in university graduation rates. In 2008, there were approximately 26,000 university graduates. As of last year, that number has now dropped by 40% according to the Statistical Committee of the Republic of Armenia (2021). Of those graduates, only one out of ten possess a degree in science, technology, engineering, or mathematics (STEM). For example, last year there were only seven individuals studying physics at the Bachelor’s level in the entire country (Andreasyan, 2022). Furthermore, there are few individuals who are registered in the science programs through the country’s teacher certification programs. Meaning, as the system braces for a mass exodus of teachers, there are hardly enough degree-holders to sustain the system, especially in critical STEM subjects.

The number of university graduates is directly impacted by the fact that only a minority of primary school students in Armenia make it to grades 10-12 (MoESCS, 2022a, p. 7). This trend is likely rooted in low proficiency levels in core subjects. According to MoESCS, more than a third of primary-aged students are functionally illiterate (MoESCS, 2022a, p. 13). In 2019, Armenia participated in Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS), an international assessment focused on mathematics and science. While the country recently saw the highest gains since 2003, Armenia’s most recent TIMSS results still put the country just below the center point of the assessment’s scale (Mullis et al., 2020, p. 9). At the regional level, Armenia ranks four spots ahead of Georgia in mathematics while significantly trailing behind Turkey and Azerbaijan (Mullis et al., 2020, p. 10).

In the aftermath of the most recent Artsakh War, Armenia’s future depends on its ability to raise a new generation of leaders and innovators. As the MoESCS has stated in its new Education Strategy: “In a changing world, knowledge and creativity have become the guarantee of the development of human capital, sustainable economic and cultural progress” (MoESCS, 2022a, p. 2). At Teach For Armenia, we could not agree more.

TEACH FOR ARMENIA’S RESPONSE

In 2019, Teach For Armenia co-hosted Teach For All’s Annual Global Conference in Yerevan. It was the international network’s last in-person gathering since the start of the COVID-19 pandemic. Through the conference, more than 500 educators and leaders from around the world convened in Armenia to answer the question: "How can we prepare students to shape a changing world?"

Since then, we have experienced crisis after crisis. During the pandemic, Teach For Armenia estimates that a quarter of our students were locked out of education due to school closures and a lack of internet connectivity. In 2020, more than 24,000 students were displaced due to the war in Artsakh (MoESCS, 2020). To make matters worse, the world continues to see a rise in irregular weather patterns as climate change accelerates; This past year alone, Greece endured massive wildfires (Mier & Becatoros, 2021) followed by unprecedented winter storms (Samenow & Patel, 2022). Meanwhile, the world is experiencing record inflation due to global supply chain constraints created by the pandemic (Dodd, 2022). These crises underscore the need for a paradigm shift in education. 

Following the Global Conference in 2019, Teach For Armenia underwent a process to engage 285 stakeholders – including students and parents – in the creation of the organization’s Kochari. Teach For Armenia’s Kochari is a collection of unifying concepts that help to synchronize our movement to end educational inequity in Armenia and Artsakh. At the heart of Teach For Armenia’s Kochari is student leadership as enshrined in Our 2050 Promise – a pledge to achieve system-wide transformation by raising a new generation of leaders who are adept in change management. 

Once the pandemic struck, and the system was forced to go online, we decided to use the crisis as an opportunity to reimagine the purpose of education. System-wide transformation through student leadership would necessitate a departure from the status quo in education, therefore requiring a radical shift in pedagogy. For that reason, we overhauled our teacher training program, centering it around Change-Based Learning. Change-Based Learning is Teach For Armenia’s signature approach to teaching which aims to foster agency in our students by cultivating innovative thinking and collective leadership. That summer, through a pilot, we launched a Virtual Student Leadership Camp with 300 students. Through the camp, our teachers integrated subject-based content from the national curriculum into Student-Led Innovation Projects. 

To date, we are reaching over 30,000 students through our core program, and we have received nearly 500 pitches from student groups for projects that focus on boosting local ingenuity, civic responsibility, and global connectivity. At present, we have supported our students to implement projects in nearly 50 communities across Armenia and Artsakh. Just last month, our teachers ran a crowdfunding campaign, through which their students successfully raised more than $40,000 towards the implementation of Student-Led Innovation Projects. By the end of this school year, the number of successfully implemented projects will have tripled.

Our children are inheriting a broken world, and it is our duty to prepare them to the best of our ability. Change-Based Learning, along with our Student-Led Innovation Projects, support our students to approach the content covered in class in order to solve real world problems. After all, when our students reach adulthood, that is what matters most: using what they know in order to collectively mitigate the nation’s most pressing issues.

TEACH FOR ARMENIA’S LONG-TERM STRATEGY

Shortly after the creation of the Kochari, Teach For Armenia worked with its team to co-create a long-term strategic plan, now known as our Aragast. The Aragast outlines three areas of impact: 1) Enlist a critical mass of change-makers to achieve a tipping point; 2) Enable bright spots across the nation; and 3) Achieve structural change. 

Our approach to long-term strategic planning draws inspiration from Malcolm Gladwell’s 2000 book titled The Tipping Point: How Little Things Can Make a Big Difference. Through his work, Gladwell explores how ideas become “viral” and can lead to massive shifts in society. That is what Teach For Armenia is trying to accomplish through its Leadership Development Program. In short, we aim to recruit passionate and dedicated individuals to serve as Teacher-Leaders, placing them to teach and lead in communities across Armenia and Artsakh that need them the most (i.e. our first area of impact). Individuals who were trained through our program then work in partnership with their students to create hundreds and thousands of “bright spots” that serve as proof points for the entire system (i.e. our second area of impact). In the long-run, our former teachers and students serve as “Ambassadors” for our mission, working in tandem with our communities and the government to implement the structural changes necessary to unlock the nation’s fullest potential (i.e. our third area of impact). This is the “movement” that we often reference as an organization.

According to sociologist Damon Centola (2018), social norms can shift in society when 25% of a given population exhibits certain behaviors. For that very reason, Teach For Armenia does not aim to be in every public school in the nation. For us, “scale” means reaching a quarter of all students in rural public schools. By having a presence in one out of every four rural communities across the nation, we believe that we can generate enough bright spots, or proof points, in order to influence systemic change.

Teach For Armenia now operates in more than 10% of all public schools in Armenia and Artsakh, reaching nearly a fifth of all students in rural communities based on internal data as well as figures from the (Statistical Committee of the Republic of Armenia), (2018). This year alone, we helped MoESCS to fill one out of every ten vacancies in the system, specifically focusing on rural and border communities. By 2025, Teach For Armenia aims to reach scale with 360 teachers. Once we achieve scale, we will reach a quarter of all students living in rural communities, filling approximately half of the current vacancies in the system. 

To date, nearly 200 Teacher-Leaders have completed our two-year Leadership Development Program, and now work across the education system as our Alumni-Ambassadors. In fact, over 80% of our Alumni-Ambassadors remained engaged in mission-driven work, with nearly half still teaching while another fifth are working in school leadership or education management. It is interesting to note that nearly every single Alumni-Ambassador either holds an advanced degree, or is in the process of completing one. When polled, 95% indicated that they are still connected with their former students, and 98% believe in our vision of achieving system-wide transformation through student leadership.

Teach For Armenia’s entire strategy focuses on the development of human capital. We do not build fancy buildings. We do not have state of the art laboratories. Rather, we focus on the single most important key ingredient upon which everything will rise or fall: leadership development. In short, we invest in people. As the Education Strategy puts it: “In Armenia, human capital is seen as the main resource of the development of the country, and education is the determining factor for the development of human capital. As a small state in terms of human capital, the Republic of Armenia values each citizen and each member of the society as part of the human capital” (2022, p. 28). 

TEACH FOR ARMENIA’S RECOMMENDATIONS TO MOESCS

On February 22nd, Teach For Armenia had the opportunity to moderate a public discussion with MoESCS, hosted at Tumo Center for Creative Technologies in Yerevan, to explore the new Education Strategy. Through the conversation, it became very clear that Teach For Armenia’s long-term strategy, or Aragast, supports the work that the government has planned, especially as it relates to the promotion of an “inclusive and learner-centered educational environment” in public schools as well as the promotion of efficiency and innovation across the system (2022, p. 31). 

Following the event, Teach For Armenia’s Senior Leadership Team examined the draft strategic priorities – along with the new amendments to the Law on General Education which were recently introduced (MoESCS, 2022b) – in order to provide six key recommendations to the government as it embarks on its plan to reach 2030: 

1. Provide greater flexibility to teachers so that they can implement innovative approaches to teaching;

2. Expand opportunities for school leaders, teachers, parents, and community members to drive school-level transformation, including pre-school programs; 

3. Ensure that all public school students have access to online and blended learning; 

4. Strengthen data systems in order to better measure progress and allocate the necessary resources to improve student outcomes; 

5. Create more pathways and incentives for university graduates and professionals to switch to the teaching profession; and

6. Create innovation zones that promote private-public partnerships in education.

RECOMMENDATION #1: Provide greater flexibility to teachers so that they can implement innovative approaches to teaching.

Year after year, Teach For Armenia trains its teachers in innovative teaching practices such as Change-Based Learning. However, the law does not yet allow them to apply those skills during official teaching hours (unless they are teaching specific subjects in Tavush). As such, our teachers are only permitted to implement Change-Based Learning as an after school extracurricular activity.

Last summer, a cohort of teachers in Tavush underwent a training program in order to adopt the new education standards, which include methodologies such as project-based learning. However, the law does not allow teachers to deviate from the regimented syllabus, which hinders instructional creativity.

Change-Based Learning is an innovative approach to teaching that weaves together the national syllabus with an inquiry-based approach to subject exploration. Rather than teaching content in a didactic and linear fashion, Change-Based Learning flips the curriculum on its head, encouraging students to first research topics on their own. This approach provides students with the space to construct meaning on their own, therefore leading to a deeper and more complex understanding of the subject (PBLWorks, 2022). In other words, Change-Based Learning does not deviate from the syllabus, rather it enhances it. 

Fortunately, MoESCS has recently introduced new initiatives that would provide teachers with more flexibility to be creative with how the national syllabus is taught. In Finland, which scored in the top 10 for Reading and Science according to the Program for International Student Assessment (PISA, 2018), teachers are provided with the autonomy to make decisions with how the national curriculum is delivered (Saavedra et al, 2018). At Teach For Armenia, our hope is that our teachers will be given this same autonomy soon.

RECOMMENDATION #2: Expand opportunities for school leaders, teachers, parents, and community members to drive school-level transformation, including pre-school programs.

In addition to providing teachers the space to approach the national curriculum with creativity, Finland also provides its schools with significant autonomy (WorldBank, 2012). As the WorldBank explains, the system is built on “trust.” We are excited to see that MoESCS is employing similar language in the new Education Strategy, naming the operating principle of establishing “​trust towards all stakeholders and beneficiaries in the organization of the education process” (2022 p. 30). 

However, we also recognize that trust must be earned. This is the very reason why Teach For Armenia launched Seroond Schools, a school transformation initiative that also serves as a principal pipeline program. Through Seroond, we aim to build the capacity of local schools to lead, innovate, and meaningfully engage with parents and the community. Through our initial pilot last school year, our first school demonstrated tremendous growth. Within one academic school year, student enrollment doubled, as did gains in mathematics. By the end of the year, 100% of teachers as well as 100% of parents indicated that they would recommend the program to other schools. The project was so successful that Seroond was selected by Teach For All for its prestigious annual “Network Breakthrough” presentations.

Given Teach For Armenia’s success at the elementary school level with Seroond, the organization is now exploring how best to establish a focus on pre-school education. According to research conducted by Dana Charles McCoy at Harvard Graduate School of Education, a strong pre-school experience leads to long-term benefits, including an increase in high school graduation rates (Walsh, 2017). As such, Teach For Armenia is eager to partner with MoESCS to explore how we can leverage the Seroond program in order to engage local leaders, principals, parents, and community members to expand pre-school services across the country as prioritized by the new Education Strategy (MoESCS, 2022a, p. 41). 

School transformation is a high challenge effort which requires a high level of support. However, our Seroond Schools are demonstrating that when school leaders, teachers, students, parents, and community members are provided with the right amount of support, they can achieve wonders. Teach For Armenia aims to work with MoESCS to leverage Seroond so that we can develop the capacity of schools to make decisions locally, therefore supporting the Education Strategy’s aspiration of improving management practices across the system in order to increase efficiency (MoESCS, 2022a, p. 19-20). Moreover, our Seroond teachers are ready to serve as mentors to a network of schools in the area (MoESCS, 2022a, p. 8-9). 

RECOMMENDATION #3: Ensure all public school students have access to online and blended learning.

The global lockdown and worldwide school closures underscored that access to the internet should no longer be considered a luxury, rather it should be viewed as a necessary utility. Just like electricity, water, and gas, it is critical that our students have access to technology and internet connectivity.

When school closures ensued due to the pandemic, Teach For Armenia launched a needs assessment to determine how many of our students were without technology and internet connectivity.  As mentioned previously, we determined that approximately a quarter of our students were essentially shut out of learning. For that reason, Teach For Armenia launched a massive campaign to “End the Digital Divide,” through which the organization secured over $500,000 in order to purchase tablets. It was through this effort that we launched our Virtual Student Leadership, through which we piloted online Change-Based Learning. 

In the face of the Omicron variant, Armenia continues to experience its fifth and second-highest wave of COVID-19 (Manougian, 2022). As much as we would like to believe that we are living in a post-pandemic world, reality paints a different picture. What is more, this was not the first global pandemic, nor will it likely be the last (Gilchrist, 2022). The time has come for Armenia to modernize its education system, and equip its communities with internet connectivity, so that “no child will be left out of the compulsory education system” in the event of another pandemic or crisis (MoESCS, 2022a, p. 42). 

Recently, Teach For Armenia secured additional funding to ensure that our students are equipped with the necessary tools. Given that the new Education Strategy emphasizes the need for “modernization” – focusing on equipping schools with “modern computer equipment, [and the] provision of high-quality Internet access” (2022, p. 32) – we invite MoESCS and Armenia’s telecommunications companies to think about how we make the necessary investments so that all students have the tools necessary to continue their education. 

RECOMMENDATION #4: Strengthen data systems in order to better measure progress and allocate the necessary resources to improve student outcomes.

In order to achieve system-wide transformation, a data-driven approach will be key. As MoESCS explains in its new Education Strategy, “Strengthening the data-driven management system to enhance the institutional capacity of education management” is a top priority (MoESCS, 2022a, p. 37). Over the years, Teach For Armenia has strengthened its own approach to data management, and it is our hope to partner with MoESCS in order to leverage our own experience to support nationwide improvement in monitoring, evaluation, and learning (MEL). 

Through Teach For Armenia’s intensive summer teacher training program, otherwise known as our Teacher Leadership Academy, a significant portion of the curriculum focuses on the development of rigorous assessments that measure subject-level growth in knowledge retention, application, as well as critical thinking. We then employ these same methods throughout the school year. At the start of the first semester, our teachers conduct diagnostic assessments in order to establish a baseline. Then, at the end of the academic year, our teachers provide students with a summative assessment in order to determine growth in subject mastery. Last year’s results indicated that our students demonstrated a growth rate of 51% in critical thinking alone.

In addition to subject-specific assessments, we have also developed holistic measures to quantify growth in student leadership as well as student voice. Through our Student Leadership Self-Inventory, we witnessed a growth rate of nearly 20% in self-awareness, while our Student Voice Rubric measured a growth rate of 23% in our students' ability to assert their opinions. More striking, in 2021, Teach For Armenia ranked #2 in teacher effectiveness across the Teach For All network according to the Panorama Student Survey.

Throughout the Education Strategy, MoESCS places special emphasis on the development of “critical, analytical, innovative, independent and creative thinking” (2022, p.15). Given the learning that Teach For Armenia accumulated through its various data pilots over the years, the organization will be unveiling a new Leadership Framework in the coming month. The Leadership Framework is built around 25 unique competencies that the organization has identified as necessary in order to cultivate transformative leaders. Through the Leadership Framework, we will refine our approach to quantifying leadership growth for our students, Teacher-Leaders, Alumni-Ambassadors, and even staff. Such a framework could help MoESCS as it strives to institute a competency-based approach for students (2022a, p. 33) as well as administrators (2022a, p. 19). 

As Teach For Armenia strives to continuously improve its MEL systems, the organization recently underwent a review with Deloitte. Through the partnership, Deloitte assessed Teach For Armenia’s approach to measuring programmatic outcomes. Through the process, Deloitte identified that Teach For Armenia must develop greater quality assurance processes through data validation. Similarly, Teach For Armenia hopes that it can partner with MoESCS to build verification processes to ensure that data collected from schools accurately reflect what is happening on the ground. 

With the goal of improving how we measure our impact, Teach For Armenia is currently in talks with the #1 Graduate School of Education in the United States in order to explore the possibility of conducting an external study of the organization. Through the study, our aim is to evaluate Teach For Armenia’s pedagogical approach in order to determine holistic outcomes, including academic achievement, student leadership, as well as community engagement. Additionally, through Seroond, Teach For Armenia has also been working to develop assessment tools in order to track basic literacy and numeracy as well as measures to monitor social-emotional learning. For both projects, we invite MoESCS to the process in order to ensure that our learning can benefit teachers and schools across the country. 

RECOMMENDATION #5: Create more pathways and incentives for university graduates and professionals to switch to the teaching profession.

Recently, the new legal amendments drafted by MoESCS indicate that the government aims to create alternative pathways into teaching through new certification programs (MoESCS, 2022b). Until this new law is passed, the only pathway into teaching is by graduating with a Bachelor’s degree in pedagogy. We recognize that the previous law was originally created in order to ensure a high standard for the teaching profession. At the same time, it has led to a massive shortage of teachers. As indicated earlier, on an annual basis, there are approximately 600-700 teaching vacancies across the country, especially for critical STEM subjects. The old law essentially barred professionals – with a specific area of specialization – from becoming a teacher in the primary or secondary public school system. 

For example, imagine that you are a scientist with a decade of experience working as a chemist for a pharmaceutical company. Despite having an advanced degree in chemistry, the previous legal framework essentially prohibited such professionals from working in the public school system. In order to teach, the scientist would have to go back to university and receive a Bachelor's degree in teaching. Let us also take into the consideration that Larisa Hovannisian, the Founder and CEO of Teach For Armenia, possesses a Master’s degree in Special Education from Arizona State University – a top-ranked university (QS World Ranking, 2022) with a School of Education that ranks #11 in the United States (US News, 2022) – would also be prohibited from teaching in Armenia.

The revised legal framework will hopefully allow individuals who already hold a Bachelor’s degree to enroll in a 30-credit teaching course, therefore providing them with the necessary qualifications to teach in an Armenian public school if a vacancy has not been filled twice. At Teach For Armenia, we support the efforts of MoESCS to create alternative pathways into teaching. According to the amendments, MoESCS is also examining an increase in teacher pay, which we believe will help the system to attract top talent. 

Over the past seven years, Teach For Armenia has built a robust and effective teacher training program that can be delivered primarily through distance learning. Our program leverages self-guided online learning, coupled with ongoing instructional coaching, in order to provide flexibility to new teachers working in remote locations across the country. This approach aligns to the strategy being used by MoESCS in the Syunik region, which the government hopes can “become a model for the whole country” (2022a, p. 8-9). Our aim is to work with MoESCS, as well as experts in higher education, in order to create formal channels for degree holders and professionals to enter the teaching profession. In doing so, we can alleviate the teacher shortage crisis. 

RECOMMENDATION #6: Create innovation zones that promote private-public partnerships in education. 

The Education Strategy also outlines a push “to have [the] Armenian education system fully integrated into and largely recognized on international platforms; thus having Armenia transition to a country that exports education services and products” (2022a, p. 39). The recent public discussion was hosted at Tumo Center for Creative Technologies, an organization which is referenced as an example in the Education Strategy for the type of innovation that MoESCS hopes to bolster. 

Teach For Armenia is appreciative of Tumo, an organization that helped us to launch in our early years. Also, through our longstanding partnership with Armath Engineering Labs, we are also a member of the Union for Advanced Technology Enterprises. It is through these partnerships that Teach For Armenia was inspired to launch Tech4Armenia, an effort to work more closely with Armenia’s leading technological companies in order to fill critical teacher vacancies in STEM. Learning from the tech sector, Teach For Armenia also launched Káits, Armenia’s first Social Innovation Incubator focused on public education. 

At Teach For Armenia, we see tremendous value in fostering “innovation zones” that encourage public-private partnerships. Through strategic partnerships with the private sector, the government can create “innovation zones” by offering participating companies and organizations with benefits (such as tax breaks) in order to promote collaboration and innovation. Seroond is an excellent example of what the government can achieve when it collaborates with the private sector. Moreover, as explained earlier, it is our intent to create “bright spots” for the purpose of system-wide learning. Teach For Armenia has no intention of monopolizing initiatives such as Seroond. Rather, it is our hope that the system can learn from these programs in order to replicate learning across the entire nation. After all, as our mission statement indicates, we aim to ensure that ALL children have access to an excellent education.

However, it is important to note that Teach For Armenia strives to create these “bright spots” not for international export. Rather, we do this work in order to achieve system-wide transformation domestically. For that reason, it is our recommendation to MoECS to adjust the Education Strategy to focus on creating these “innovation zones” not for the purpose of “export,” but rather for the purpose of system-wide learning and change management within Armenia. 

CONCLUSION

The new Education Strategy is built on the vision “that every person has certain talents, and the mission of the education system is to discover the talents of each student and to develop them as much as possible[,] directing them to the strengthening of the state and the development of the economy” (2022a, p. 28). The spirit of the new Education Strategy speaks to Teach For Armenia’s Kochari, and the vision that we hold for our students. 

As Teach For Armenia approaches its 10-year anniversary in 2023, the organization has amassed tremendous experience working in Armenia’s rural public schools. We could not have progressed without our longstanding support from MoESCS since our founding. It is because of leaders both past and present that we have the privilege of serving Armenia’s children. Teach For Armenia is committed to partnering with the government for years to come for the purpose of innovating, learning, and achieving system-wide change. 

The 2030 strategies outlined by MoESCS are a step in the right direction, and it is our hope that the government will take into consideration our recommendations so that we can quicken the pace of transformation. 

Written by RUIZ CLARK

---

REFERENCES
• Andreasyan, Z. (2022, January 25). Live broadcast of the parliamentary hearings on the amendments to the Law on General Education [Speech Video Recording]. National Assembly of the Republic of Armenia. Retrieved 27 February 2022, from: https://youtu.be/k4u0eRaxzWc?t=1357.

• Centola, D., Becker, J., Brackbill, D., Baronchelli, A. (2018). Experimental evidence for tipping points in social convention. Science, 360(6393), 1,116-1,119. Retrieved 19 February 2022, from: https://www.science.org/doi/full/10.1126/science.aas8827. 

• Dodd, D. (2022). Off the charts’ inflation dogs global recovery. Financial Times. (Online). Retrieved 19 February 2022, from https://www.ft.com/content/489e734c-a5d0-4151-a54a-4e0a3cf2f3c6. 

• Gilchrist, K. (2022). Bill Gates says Covid risks have ‘dramatically reduced’ but another pandemic is coming. CNBC. (Online). Retrieved 19 February 2022, from: https://www.cnbc.com/2022/02/18/bill-gates-covid-risks-have-reduced-but-another-pandemic-will-come.html. 

• Gladwell, M. (2000). The Tipping Point: How LIttle Things Can Make a Big Difference. New York, New York: Little, Brown and Company. 

• Mier, L. & Becatoros, E. (2021). “Unprecedented’: Massive forest fire ravages Greek island. Associated Press. (Online). Retrieved 19 February 2022, from: https://apnews.com/article/europe-middle-east-fires-greece-forests-f9a7b7f02a8fc069847d39acd18efe04. 

• MoESCS. (2022a). State Development Program for Education of the Republic of Armenia for 2030. Yerevan, Armenia: Ministry of Education, Science, Culture and Sports. Retrieved 15 February 2022, from: https://www.e-draft.am/projects/4013. 

• MoESCS. (2022b). The National Assembly adopted the draft law of the Republic of Armenia “On Making Amendments to the Law on General Education.” Yerevan, Armenia: Republic of Armenia. Retrieved 24 February 2022: https://escs.am/am/news/11542?fbclid=IwAR3eyF1qg2AyjdUDGKCHR-HmUPA0x4ETHrMY-Y9By8I61EXgqTE6knafmYM. 

• Mullis, I. Martin, M., Foy, P., Kelly, D., & Fishbein, B. (2019). TIMSS 2029: International Results in Mathematics and Science. Boston, Massachusetts: Boston College. Retrieved 19 February 2022, from: https://www.iea.nl/sites/default/files/2020-12/TIMSS%202019-International-Results-in-Mathematics-and-Science.pdf. 

• Manougian, H. (2022). Armenia’s Five COVID-19 Waves: Data and Reactions. EVN Report. (Online). Retrieved 19 February 2022, from: https://evnreport.com/raw-unfiltered/armenias-five-covid-19-waves-data-and-reactions/?fbclid=IwAR0ne-QJZM805pqnu2aldQmtZSksUdCiuZ5LfSouboGmOJ4uBUx5FIIJ9qo. 

• PBLWorks. (2022). Why PBL? PBLWorks. (Online). Retrieved 19 February 2022, from: https://www.pblworks.org/why-project-based-learning.  

• PISA. (2018). Insights and Interpretation. (Report). Programme for International Student Assessment. (Online). Retrieved 26 February 2022, from: https://www.oecd.org/pisa/PISA%202018%20Insights%20and%20Interpretations%20FINAL%20PDF.pdf. 

• QS Top Universities. (2021). Arizona State University. (Profile). London, England: QS Quacquarelli Symonds Ltd. Retrieved 19 February 2022, from: https://www.topuniversities.com/universities/arizona-state-university. 

• Saavedra, J., Alasuutari, H., Bernal, M. (2018). Teachers and trust: cornerstones of the Finnish education system. World Bank Blogs. (Online). Retrieved 19 February 2022, from: https://blogs.worldbank.org/education/teachers-and-trust-cornerstones-finnish-education-system. 

• Samenow, J. & Patel, K. (2022). Wild storm in Greece brings thundersnow to Athens, ‘snownado’ to Greek island. Washington Post. (Online). Retrieved 19 February 2022, from: https://www.washingtonpost.com/weather/2022/01/24/athens-istanbul-thunder-snow/. 

• Statistical Committee. (2018). Activities of general education institutions. Retrieved 22 February 2022, from: https://drive.google.com/file/d/1wF-L-1MrSAZ-4hLO-w9l3h4kndwknD9E/view.

• Statistical Committee. (2021). Higher education in the 2020/2021 academic year. Yerevan, Armenia: Republic of Armenia. Retrieved 22 February 2022, from: https://armstat.am/file/article/sv_03_21a_5170.pdf. 

• US News. (2021). Arizona State University. (Profile). US News & World Report. (Online). Retrieved 19 February 2022, from: https://www.usnews.com/best-graduate-schools/top-education-schools/arizona-state-university-06005#:~:text=Arizona%20State%20University%20is%20ranked,widely%20accepted%20indicators%20of%20excellence.. 

• World Bank. (2012). Finland: School Autonomy and Accountability. Saber Country Report. Washington, DC: World Bank. Retrieved 19 February 2022, from: https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/17510/799460WP0SABER0Box0379797B00PUBLIC0.pdf?sequence=1&isAllowed=y. 

Գևորգ Ղամբարյանի անսահման սերը դեպի երեխաները նրան ուղորդեցին դեպի Մովսես, որտեղ տասնյակ, հարյուրավոր պսպղուն աչքեր սպասում էին իրենց նոր ուսուցչի գալուն։  Բարձրահասակ և անսահման հայրենասեր ընկեր Գևորգը իր կյանքի ամենից շատ իրադարձություններով լի երկու տարիները անցկացրել է Տավուշի մարզի սահմանամերձ Մովսես համայնքում։ Տարիներ, որոնք երեխաների համար ինքնաբահայտման և ինքնաարտահայտման տարիներ դարձան։ 

«Գնացի համայնք՝ սպասումներով, ոգևորվածությամբ և որոշ մտավախություներով։ Համայնքի ճանապարհին տագնապի զգացումն էլ ավելի տեղի տվեց, հասկացա կայացրածս որոշման առանցքայնիութունը. սահմանամերձ գյուղում երկու տարի էի անցկացնելու՝ հեռու ընտանիքիցս և ընկերներիցս։ Ի զարմանս ինձ շատ արագ ներգրավեցի համայնքում։ Այն, ինչ առաջին հայացքից վախենալու էր թվում, դարձավ իմ առօրյան»,- պատմում է Գևորգը համայնքում իր առաջին քայլերի մասին։

Գևորգն իրեն համարում է երեխաների ընկեր-մենթորը, ոչ թե ուսուցիչը. իր համայնքում գործունեության հիմքում ընկած են եղել երեխաների առաջնորդական հմտությունների զարգացումը և համայնքի նկատմամբ սիրո ու հոգատարության արմատավորումը։ Համայնքային ազդեցության ծրագրի մասին Գևորգը շատ ոգևորվածությամբ է պատմում՝ գիտակցելով և կարևորելով երեխաների ջանքերը և նվիրվածությունը։ Մեկ տարի բնակվելով համայնքում՝ Գևորգը մտահոգված էր, որ գյուղի երիտասարդները սպորտով զբաղվելու հնարավորություններ և հարմարություններ գրեթե չունեն։ Խնդրին լուծում տալու համար անկիջապես գործի անցան թե՜ երեխաները և թե՜ Գևորգը։ Նախապատրաստական աշխատանքները համընկան Տավուշի շփման գծով հայ-ադրբեջանական հակամարտության իրադարձությունների հետ։ Մարական գործողությունները տեղի էին ունենում Մովսես համայնքի վերին հատվածում։ Չնայած երեխաների ապաստարաններում գտնվելուն, ինտերնետ կապի հասանելիության հետ կապված խնդիրներին՝ նրանք շարունակեցին իրենց ուսումնական գործընթացը և ծրագրի իրականացումը։ Իրենց ծրագրի արդյունքում Գևորգն ու իր աշակերտները նոր գույք ձեռք բերեցին՝ նպաստելով դպրոցում առկա մարզադահլիճի ֆունկցիոնալության բարձրացմանը։ Դեռ ավելին, երեխաները տեղեկատվական պաստառների պատրաստեցին անձնական հիգիենայի և վնասակար սովորությունների վերաբերյալ։ «Ցանկացել ենք  ստեղծել՝ մոտիվացնող, կոլորիտային, ստեղծարար միջավայր, որտեղ երեխաները կցանկանան մարզվել», - ասում է Գևորգը։

Գևորգն արդեն իսկ ավարտել է իր Առաջնորդության զարգացման ծրագիրը, բայց շարունակում կրթության ոլորտում իր նվիրական գործունեությունը։ Միանալով «Դասավանդի՜ր, Հայասան»-ի «Սերունդ դպրոցներ» ծրագրին՝ Գևորգն շարունակում քաջալերել տասնյակ երեխաների։

«Որպես Ուսուցիչ-առաջնորդ իմ կարորագույն ձեռքբերումը համարում եմ երեխաների՝ չհանձնվելու, պայքարելու, առաջ գնալու և անկոտրուն կամքի դրսևորումները։ Քո հերթն է մեր դպրոցական համայնքներում սեր, հույս, հավատ և տոկունություն դասավանդելու։ Մեր երեխաների ունեն ապագայի առաջնորդներ դառնալու ներուժը. մեզ միայն մնում է նրանց մի փոքր ոգեշնչել և թևեր տալ»։  

Հոդվածի հեղինակ - ԼԻԼԻԹ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ
Կրթության հավասարության շրջանավարտ-դեսպան

Gevorg Ghambaryan's boundless love for children directed him to Movses, where tens of hundreds of shining eyes waited for the arrival of their new teacher. Tall, extremely patriotic, Mr. Gevorg spent two years of his life in the border community of Movses in the Tavush region. Those were years of self-expression for himself as well as for his students. 

"I went to the community with expectations, excitement, and some fears. My anxiety deepened as I made my way to the community. The importance of this decision finally sunk in. I was about to spend two years in a border village, away from my family and friends. To my surprise, I integrated into the community with ease. What seemed scart at first glance quickly became my daily routine,” says Gevorg about his first steps in the community.

Gevorg considers himself the children's mentor, not their teacher. His activity in his community was mainly based on the development of children's leadership skills, the rooting of love, and care for the community. Gevorg talks about the Community Impact Program with great enthusiasm as he realizes the children's efforts and commitment. Having lived in the community for a year, Gevorg was concerned about the fact that the young people of the village had almost no opportunities to play sports. Both the children and Gevorg began working on the problem without losing a single moment. The preparations coincided with the events of the Armenian-Azerbaijani conflict on the Tavush border. The military actions took place in the upper part of the  Movses community. Despite the children being in shelters and problems with access to the internet, they continued their educational process and the implementation of the program. As a result of their project, Gevorg and his students acquired a new property, helping to enhance the functionality of the school gym.

Moreover, the children made informational posters about personal hygiene and harmful habits. "We wanted to create a motivating, colorful, creative environment where kids would want to train," says Gevorg.

Gevorg completed his Leadership Development Program, but continues his cherished work in the field of education. By joining Teach For Armenia’s Seroond Schools Program, Gevorg continues to encourage dozens of children.

"As a Teacher-Leader, I consider my most important achievement to be the manifestation of the unbreakable will of the children not to give up, to fight, and to move forward. #ItsYourTurn to teach love, hope, faith, and endurance in our school communities. Our children have all the potential to become future leaders. All we have to do is inspire them a little bit.”

________________
Written by LILIT PETROSYAN
Alumni-Ambassador for Education Equity

---

Հայաստանում համընդհանուր ներառման անցած կրթական համակարգը դեռևս մատչելիության խնդիր ունի։ Դասապրոցեսի և դասագրքերի մատչելիության հարցը շարունակում է բաց մնալ հանրակրթության ոլորտում։ Ներառված երեխաների մեծ մասը չի կարողանում յուրացնել դասագրքերի կրթական նյութը՝ հասանելիության խնդրի պատճառով։

«Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը, հաշվի առնելով կրթական համակարգի այս և մի շարք այլ խնդիրները, 2020 թվականին մեկնարկեց «Կայծը»՝ Հայաստանում սոցիալական նորարարության առաջին և միակ ինկուբատորն, որն ուղղված է կրթության ոլորտում  նորարական ծրագրերի խթանմանը: «Կայծը» նախորդ տարի սկիզբ դրեց թվով հինգ նորարարական ստարտափերի գործունեությանը, որոնց շարքին է դասվում «Հավասար» կրթական հավելվածը։ 

Հավելվածը պարունակում է հանրակրթական դասագրքերի նյութերը՝ հարմարեցված լսողության, տեսողության և մտավոր խնդիրներ ունեցող երեխաների համար։ Հավասարի շնորհիվ լսողության խնդիրներ ունեցող երեխաների համար այսուհետ դասագրքերի նյութերը հասանելի կլինեն ժեստերի լեզվով՝ ադապտացված տեսադասերի տեսքով։ Հավելվածը նաև պարունակում է աուդիոդասեր տեսողական խնդիրներ ունեցող երեխաների համար, ինչպես նաև գրաֆիկական լուծումներով պարզեցված դասեր՝ մտավոր խնդիրներ ունեցող երեխաների համար։

Սեպտեմբերի 24-ին տեղի ունեցավ հավելվածի շնորհանդեսը։ Ստարտափի համահիմնադիր Ամալյա Հարությունյանը, պատմելով հավելվածի ստեղծման գաղափարի մասին, նշում է իր առջև քարացած խնդիրները, որոնք ստիպված էր հաղթահարել որպես տեսողության խնդիր ունեցող անձ։ «Խնդիրը հստակ էր. դասագրքերը հարմար չեն հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար։ Արդյունքում գաղափարը, որ խնդիր էր, դարձավ լուծման ուղի»,- ասաց Ամալյան։ 

Թիմի անդամները ցանկանում են է կայուն համագործակցություն ստեղծել Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության հետ։ Իրենց առջև նպատակ են դրել հավելվածի՝ որպես ուսումնաօժանդակ նյութի ճանաչումը, որպեսզի այն ազատորեն կարողանա կիրառվել հանրակրթական դպրոցներում։ 

Շնորհանդեսին իր ողջույնի խոսքով հանդես եկավ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի Ուսումնառության և նորարարության բաժնի ղեկավար Էդիթ Սողոմոնյանը՝ նշելով նախձեռնության կարևորության և առաջնահերթության մասին,- «Եվ ոչ մի երեխա չպետք է զրկվի իր կրթության իրավունքը իրացնելու հնարավորությունից։ Հենց այս գաղափարը մտքում՝ շարժվենք առաջ՝ դեպի ավելի ներառական հնարավորություններով լի Հայաստան»։

Հավելվածում արդեն իսկ հասանելի են մայրենի լեզվի և մաթեմատիկա առարկաների առաջին դասարանի առաջին կիսամյակի նյութերը։ Առաջիկայում թիմը պատրաստվում է փորձարկել հավելվածը Երևանի Մոնթե Մելքոնյանի անվան թիվ 11 հիմնական դպրոցում և արդյունքների վերլուծության հիման վրա կատարելագործել հավելվածի բովանդակությունը՝ հարստացնելով այն էլ ավելի մեծ քանակությամբ առանձնահատուկ կարիքներ ունեցող աշակերտներին հարմարեցված նյութերով։

The education system in Armenia has a problem in regards to accessibility. The issue of access pertains to classes and textbooks for students with disabilities. Most children with disabilities are not able to master any of the material in the textbooks because it is not accessible. 

Teach For Armenia, taking into account these and other issues in the education system, launched the Káits Social Innovation Incubator in 2020. It is the first incubator of its kind in Armenia, aimed at promoting innovative programs in the field of education. Last year, Káits launched five innovative startups, among which was the "Havasar" educational application. 

“Havasar”, which means ‘equal’ in Armenian, is an application which contains the materials of general education textbooks, adapted for children with hearing, vision, and mental impairments. Textbooks will now be available in sign language for children with hearing impairments in the form of adapted video lessons. The application also contains audio lessons for children with visual impairments, as well as simplified graphic lessons for children who struggle with their mental health.

The presentation of the application took place on September 24th. The co-founder of the startup, Amalia Harutyunyan, spoke about where the idea for the application originated from. She, herself, faced these challenges as a person who struggled with poor eyesight. "The problem is clear. Textbooks are not suitable for people with disabilities. As a result, what was considered to be a problem, then became a solution," said Amalya.

The curriculum meant for the first semester of the first grade is already available in the application. They are in the process of creating more materials for other grades. 

The team members want to establish a cooperation with the Ministry of Education, Science, Culture, and Sports. Their goal is to recognize the application as an additional material so that it can be used freely in public schools.

Edith Soghomonyan, Head of the Learning and Innovation Department of Teach For Armenia, made a welcoming speech at the presentation, noting the importance and priority of the initiative. "No single child should be deprived of the opportunity to exercise their right to education. With this very idea in mind, let's move forward to an Armenia full of more inclusive opportunities.”

Երկու տարի առաջ կայացրեցրի կյանքիս ամենակարևոր և պատասխանատու որոշումը և ինքս ինձ և բոլորին ապացուցեցի, որ ես կարող եմ անել ավելին քան պատկերացնում եմ։ 

Ճամպրուկս, ֆոտոխցիկս և մոլբերտս վերցրեցի ու մեկնեցի Արմավիրի մարզի Հացիկ համայնք՝ սկսելու կյանքիս հեղափոխիչ փորձառությունը։ Համայնք եմ տարել ինձ հետ իմ երկու հոբբիները՝ նկարչությունն ու լուսանկարչությունը։

Երկու տարիների ընթացքում չի եղել այդիպսի մի օր, երբ ֆոտոխցիկս ինձ հետ չի եղել։ Այն միշտ ինձ հետ էր, որ կարողանայի հասցնել վավերագրել ամենաանսպասելի զգացմունքները։ Ամեն նկար, որ արել եմ պատմություն է՝ ստացված ու հիշարժան։ 

730 երջանիկ օրեր, որոնց ընթացքում արել եմ 7,000 լուսանկար՝ հավերժացնելով 7,000 ակնթարթ, 7,000 պատմություն, 7,000 հիշողություն։ 

Այսօր քո հերթն է, մեր երկրի ապագան կերտելով, հավերժացնելու քո կյանքի ակնթարթները։ Դիմի՛ր և սկսի՛ր քո երկամյա ճամփորդությունը։ 

Ինձ համար պատմական են Հացիկում արած իմ առաջին և վերջին լուսնակարները։ Առաջին լուսանկարում երեք տարեկան Արեգը, իր քրոջ ձեռքը բռնած, ուղեկցում էր առաջին դասարան։ Հենց այս պահին էր, երբ հասացա, որ Արեգի նման առաջիկա երկու տարիներին դառնալու եմ երեխաների ուղեկցորդը։ Հենց այս վայրկյնին էր, երբ գիտակցեցի կայացրածս որոշման նշանակությունը և ինձ վրա վերցրած պատասխանատվության կշիռը։ 

Արածս վերջին լուսանկարը ութերորդ դասարանի ավարտական խմբային նկարն էր։ Երբ երեխաները, ճերմակ վերնաշապիկները հագներին, սպասում էին լուսանկարչին, աչքս ուղղակի չէր կարող բաց թողնել նրանց հույսով ու ուրախությամբ լի հայացքները. ամառային արձակուրդներն էին սպասվում։ Նրանց հայացքներում տեսա ինձ, հասկացա, որ հաջողել եմ իմ առջև դրված նպատակը, քայլել եմ իմ առաջնորդության ուղիով և այսօր հասել եմ վերջնակետին, որը հետագայում նոր սկիզբ դարձավ։

Եթե դու էլ ցանկանում ես բացահայտել ինքդ քեզ, ավելի գունավոր և երազներով լի դարձնել մեր մանուկների կյանքը, ապա քո հերթն է։ Միանալով «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ին քո պարտքը որպես Ուսուցիչ-առաջնորդ լոկ դասավանդելը չէ, այլ առաջնորդելը, նախաձեռնելը և զարգացնելը։ Ես հավատացած եմ, որ կյանքում փոփոխությունը սկսվում է ընդամենը մեկ բեկումնային որոշումից։ Եվ ձեզ վստահեցնում եմ, որ ծրագրին դիմելը ձեզ համար կարող է դառնալ հենց այդ կարևորագույն որոշումը։ 

Դիմի՛ր, փոփոխի՛ր և ունեցի՛ր քո ներդրումը մեր երեխաների որպես առաջնորդներ դաստիարակելու գործում։ Դիմի՛ր և կերտի՛ր Հայաստանի ապագան դասարան առ դասարան։

________________
- ԼԻԼԻԹ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ
Կրթության հավասարության շրջանավարտ-դեսպան

Two years ago, I made the most important and responsible decision of my life. Through that, I proved to myself and others that I am capable of more than I can imagine. 

I took my suitcase, camera, and easel and left for the Hatsik community of Armavir region to start the revolutionary experience. I brought my two favorite hobbies with me: painting and photography. 

For two years, I carried my camera with me everywhere so I could document the unexpected moments.

Over 730 happy days, the 7,000 photos I took stand for 7,000 moments, 7,000 stories, and 7,000 memories. 

Today It’s your turn to create new memories that will have an impact on your life. Apply and start your journey with Teach For Armenia today!

My first and last photos taken in Hatsik are monumental for me. In the first photo, three-year-old Areg, is seen holding his sister’s hand accompanying her to the first grade. It was at this very moment I realized that I, like Areg, would become a guide for the children over the next two years. It was at this very moment that I realized the significance of the decision I had made and the weight of the responsibility I had taken on.

The last photo I took was a group photo of the eighth graders. When the children, in white shirts, were waiting to be photographed, my eyes simply could not miss their faces full of hope and joy as summer vacations were nearing. I saw myself in them and realized that I had achieved my goal. I walked the path of my leadership and today I reached the end of this journey and started a new beginning. 

If you want to discover yourself, to make our children's lives more colorful, and full of dreams, then it is your turn. By joining Teach For Armenia, your duty as a Teacher-Leader is not only to teach, but to lead, initiate, and develop. I believe that changes in life begin with one crucial decision. I assure you that applying to the program can be a life-changing decision. 

Apply to make your change and have your contribution to supporting the next generation of leaders. Build the future of Armenia and Artsakh one class at a time.

________________
- LILIT PETROSYAN
Alumni-Ambassador for Education Equity

---

Հունիսի 21-ից օգոստոսի 13-ը ՀՀ սփյուռքի գործերի գլխավոր հանձնակատարի գրասենյակը հյուրընկալել էր 25 երկրներից ժամանած 13-18 տարեկան 360 սփյուռքահայ պատանիների՝ մասնակցելու «Քայլ դեպի տուն» ծրագրին։ Ամենամյա ծրագրի կրթական բաղադրիչի իրականացումը 2018 թվականից ի վեր  վստահվել է «Դասավանդի՜ր, Հայաստան»-ի թիմին՝ հանձին Շրջանավարտ-դեպանների համայնքի։ Դեռ ավելին, մասնակիցների Հայաստանում գտնվելու ժամանակահատվածում «Դասավանդի՜ր, Հայաստան»-ի թիմը հանձն էր առել պատանիների առօրյան կազմակերպելու գործընթացը՝ նրանց ներգրավելով մշակութային, ժամանցային , ինտելեկտուալ ու այլ տեսակի միջոցառումներում, ինչպես նաև ուսումնաճանաչողական տարբեր այցելություններում։ 

«Քայլ դեպի տուն»-ը երկշաբաթյա դասընթացքների միջոցով հնարավորություն տվեց պատանիներին ավելի լավ ճանաչելու մեր պատմությունը և յուրացնելու մայրենի լեզուն։ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի կողմից առաջարկված կրթական մոդելի առաջին, ամենակարևոր առանձնահատկությունն այն է, որ հայոց լեզվի դասընթացը մշակվել է եռամակարդակ սկզբունքով ՝ լեզուն չտիրապետողների, մասամբ տիրապետողների և գերազանց տիրապետողների համար։  Բացի այդ, այն հիմնված է եղել իրական կյանքի հետ սերտ կապ ունեցող թեմաների ուսումնասիրության վրա՝ ընտանիք, ընկերներ, տոներ և սովորույթներ, այլն, որը հնարավորություն է տվել մասնակիցներին ավելի արագ հաղթահարել լեզվական դժվարությունները՝ կապ ստեղծելով իրենց անձնական փորձի հետ։

Թե՜ հայոց լեզվի, թե՜ պատմաճանաչողության դասընթացը ներառում են ոչ ֆորմալ կրթության բաղադրիչները՝ ինտերակտիվ են, ապահովում են տարբերակված մոտեցում, մասնակիցները ակտիվ դերակատարներ են։

Այս տարի «Դասավանդի՜ր, Հայաստան»-ի թիմը կիրառեց թիմային միջոցառումների իրականացման փորձը։ Յուրաքանչյուր ջոկատի (ընդհանուր թվով 6) մեկ մեծամասշտաբ միջոցառման կազմակերպման մարտահրավեր էր նետվում։ Ուսուցիչ -ջոկատավարների ուղղորդմամբ երեխաներն ընտրում էին առավել հետաքրքրական թեմա և ապա նախագծում, կազմակերպում և իրականացնում թեմատիկ միջոցառում բոլոր մասնակիցների մասնակցությամբ։ Այսպիսով յուրաքանչյուր հերթափոխում իրականացվեցին վեցական տարաբնույթ միջոցառումներ  (Ինտերակտիվ թատրոն, ինտելեկտուալ խաղ, վիդեոբլոգինգի մրցույթ, Արկածային խաղ(քվեստ), սպորտլանդիա, տպավորությունների ֆոտոցուցահանդես , տաղանդների շոու և այլ) , որոնք անփոխարելիորեն լրացրեցին ճամբարային առօրյան։

Ծրագրի բոլոր մասնակիցները սովորեցին նաև ազգային պարեր։ 

Այս տարի ծրագրում ներգրավված են եղել 36 շրջանավարտներ։ Մեր Շրջանավարտ-դեսպանների ջանքերով մասնակիցները հնարավորություն ունեցան այցելելու Հայաստանի պատմամշակույթային 22 կենտրոն՝ ավելի սովորելով հայոց պատմության և մեր մշակութային ժառանգության մասին։

«Ծրագրի տեսլականը անվերջանալի ոգեշնչանքի աղբյուր դարձավ կյանքիս դժվարին փուլում, և որպես արդյունք` հանդիսացավ ամուր հիմք նոր ու թարմ գաղափարների ծնունդի համար, որոնք ևս միտված կլինեն Հայաստանում փոփոխություններ բերելու համար։ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի Առաջնորդության զարգացման երկամյա ծրագրի շնորհիվ ձեռք բերված անկոտրուն ոգին, յուրաքանչյուր խնդրի համար ելքերի հայթայթումն ու ցանկացած դժվարին իրավիճակում դիմացկուն մնալը դարձան այն ճկուն բանալին, որի միջոցով հնարավոր էր դառնում այս ծրագրի մեջ գրանցել հաջողություններ և ամբողջ ջոկատին վարակել նույն կարևոր հմտություններով և գիտելիքներով։ Արդյունքում, շատ խնդիրների համար արդեն մասնակից երեխաներն էին փայլուն ելքեր գտնում և որոշ պարագաներում նաև առողջ առաջնորդի դերը ստանձնում»,- ասաց մեր Շրջանավարտ-դեսպան Անի Խաչատրյան։

«Ճամբարը յուրահատուկ հնարավորություն էր ինձ  համար բացահայտելու իմ հայրենիքը յուրովի։ Ես այդ 14 օրերի ընթացքում բացահայտեցի, որ իրոք Հայաստանը մշակութապես աշխարհի ամենահարուստ պետություններից մեկն է։ Իմ մոտ հատկապես շատ խորն են տպավորվել Դաշտադեմի ամրոցն ու Զվարթնոց տաճարը, սակայն ինձ համար ամենամեծ բացահայտումն այն էր, որ  Հայաստանը տեխնոլոգիական ոլորտում բավական բարձր դիրքի վրա է ու զգալի առավելություններ ունի մի շարք նշանակալի պետությունների հանդեպ, ինչը հպարտանալու մեծ տեղիք է տալիս ինձ։ Ծրագիրն իմ մեջ արմատավորեց անեզր սերը դեպի իմ Հայրենիքը»,- նշեց Ջավախքից ժամանած Հենրի Մալխասյանը։

From June 21st to August 13th, the Office of the Chief Commissioner for Diaspora Affairs of the Republic of Armenia hosted 360 Diaspora Armenian youth aged 13-18 from 25 countries to take part in the "Step Towards Home" program. The fulfillment of the educational component of the annual program since 2018 has been entrusted to the Teach For Armenia team on behalf of the Alumni Community. During their stay in Armenia, the Teach For Armenia team organized the daily lives of the youth, involving them in cultural, entertaining, intellectual, and other events, as well as various educational visits.

Through two-week courses, "Step Towards Home" gave youth the opportunity to get to know their history and learn their mother tongue. The first and most important feature that Teach For Armenia’s educational model offers is that the Armenian language course has been developed on a three-level principle. The levels are for those who do not know the language, those who have a partial understanding, and those who have mastered the language. This system was based on the study of topics that closely relate to real life like family, friends, holidays, customs, etc., which enabled participants to overcome language boundaries more quickly by connecting with their personal experiences.

Both the Armenian language and History courses include components of non-formal education. The classes are interactive, provide a differentiated approach, and participants are active players.

This year the Teach For Armenia team applied its experience of implementing 6 separate events. Each project was followed by a large-scale event. Under the guidance of Teacher-Leaders, the children chose an interesting topic, designed it, organized, and carried out a thematic event with the participation of all those involved in the program. Thus, six different events were held such as an interactive theater, intellectual game, video blogging contest, adventure quest, sport competition, photo exhibition of impressions, and talent show. These events became an irreplaceable part of the camp routine.

All participants of the program learned national dances.

This year the program involved 36 graduates. Through the efforts of our Alumni-Ambassadors, the participants had the opportunity to visit 22 historical and cultural centers of Armenia and learned more about Armenian history and cultural heritage.

"The vision of the program became a great inspiration in this difficult time of my life. As a result, new and fresh ideas were born to bring about change in Armenia. Due to the unbreakable spirit of Teach For Armenia's two-year Leadership Development Program,  finding a way out and overcoming any obstacle became the key to success, thus instilling the entire team with strong skills and knowledge. The children themselves found brilliant solutions with their friends and took the roles of healthy leaders," said our Alumni-Ambassador Ani Khachatryan.

"The camp gave me a unique opportunity to discover my homeland. During those 14 days, I discovered that Armenia is really one of the richest countries in the world because of its culture. I was highly impressed by Dashtadem Fortress and Zvartnots Cathedral, but the biggest revelation for me was that Armenia has a very high level of technology as well as significant advantages over a number of countries which made me very proud. The program instilled an unconditional love towards my Homeland," said Henry Malkhasyan from Javakhk.

Մեր համայնքները լի են անսահման հնարավորություններով, և մեր աշակերտները ունեն այդ հնարավորությունները բացահայտելու ներուժը։ Մենք հավատացած ենք, որ առաջնորդության զարգացումը և փոփոխությունները սկսվում են հենց դպրոցից, և համայնքների զարգացման առաջին նախապայմաններից կարևորագույնը աշակերտների կարողությունների և հմտությունների ձևավորումն ու ամրապնդումն է։ 

Երևանի Նիկողայոս Տիգրանյանի անվան տեսողության խանգարումներ ունեցող երեխաների թիվ 14 հատուկ դպրոցի աշակերտները նվեր էին պատրաստել Արմավիրի մարզի Ամբերդ համայնքի համար։ Երեխաների նախաձեռնությամբ Սուրբ Թովմաս Առաքյալ եկեղեցու դիմաց տեղադրվեց եռալեզու ցուցանակ, որը պատմում է գյուղի եկեղեցու պատմության մասին։ Ցուցանակը պատկանում է Հայաստանում այն եզակիների շարքին, որոնք հասանելի են նաև  բրայլյան գրով: 

Ծրագիրը նաև հնարավորություն ընձեռեց երեխաներին Ամբերդ համայնքի դպրոցի աշակերտների հետ գաղաափարներով և մտքերով փոխանակվելու, ինչպես նաև միմյանց հետ ընկերանալու համար։ 

Ծրագրի հիմնական նպատակն է պահպանել հայկական մշակութային վայրերը և բարձրացնել մարդկանց իրազեկվածության մակարդակը։ 

«Խոստանում ենք, որ այսքանով չի սահմանափակվի մեր գործունեությունը։ Ցանկանում ենք համագործակցել այլ դպրոցների հետ և համատեղ ծրագրեր իրականացնել»,- ասաց թիվ 14 դպրոցի 8-րդ դասարանի աշակերտուհի Վիկտորիան։ Վիկտորիան հավատացած էր, որ պետք է հավատալ սեփական ուժերին։ Այս դեպքում ո՛չ ինքը և ո՛չ էլ իր ընկերներնը կանգ չեն առնի որևէ մարտահրավերի առջև։ 

Դե իհարկե այս ամենը հնարավոր չէր լինի առանց մեր նվիրյալների աջակցության։ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի Ուսուցիչ-առաջնորդ Հակոբ Կարապետյանն իր Առաջնորդության զարգացման ծրագիրը սկսել է դեռևս երեք տարի առաջ Արմավիրի մարզ Ամբերդ գյուղում։ Ունենալով տեսողության խնդիր՝ Հակոբի համար մեծագույն մարտահրավերը նոր համայնք տեղափոխվելն ու երկարաժամկետ բնակություն հաստատելն էր։ Չնայած Հակոբի երկամյա ճանապարհը լի էր բազում մարտահրավերներով՝ հայրենիքին և աշակերտների նկատմամբ սերը և նվիրվածությունը ուժ տվեցին նրան հաղթահարելու յուրաքանչյուր դժվարություն։ 

Ծրագիրը իրականացվել է «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի փոխտնօրեն Ռուիզ Կլարկի կողմից ֆինանսական աջակցությամբ։ Ոգեշնչված լինելով երեխաների առաջարկած գաղափարով և Հայաստանի իրենց տեսլականով՝ Ռուիզը մեծ երջանկությամբ և ուրախությամբ աջակցեց նրանց իրենց ծրագիրը կյանքի կոչելու հարցում։

Հակոբը և 14 դպրոցի աշակերտները առաջնորդության, նախաձեռնողականության և նորարարության լավագույն օրինակներն են։ Սա ևս մեկ օրինակ եր, որ մեր համայնքները լի են հնարավորություններով և հենց մեր երեխաները ունեն այդ հնարավորությունները բացահայտելու ներուժը։

Our communities are full of endless opportunities, and our students have the potential to discover them. We believe that leadership development and change starts at school, and one of the first preconditions for community development is the building and strengthening of students' abilities and skills.

The students of the Yerghan Nikoghayos Tigranyan School No. 14 for children with visual impairments prepared a gift for the Amberd community of Armavir region. Through a Community Impact Project, students created and placed a sign that explains the history of their community’s St. Thomas the Apostle Church in Armenian, English, Russian, and Braille. The sign is one of only a few in Armenia that are available in Braille.

The program also gave the children an opportunity to exchange ideas and thoughts with the students of Amberd community school and make friends in the process.

The main goal of the program is to preserve the Armenian cultural sites and raise the level of awareness of their community.

“We promise that our activity will not be limited to this. We want to cooperate with other schools and implement joint programs,” said Victoria, an 8th grade student at school No. 14. Victoria believes that she has to be confident in herself in order to achieve goals and face challenges. 

Of course, all this would be possible without the support of our devotees. Teach For Armenia’s Teacher-Leader, Hakob Karapetyan, started his Leadership Development Program three years ago in the village of Amberd in the Armavir region. Being visually impaired, the biggest challenge for Hakob was moving to a new community and settling down for a long time. Although Hakob's two-year journey was full of challenges, his love and devotion towards his homeland and students strengthened him in the face of adversity.

The project was funded by Teach For Armenia’s Deputy CEO, Ruiz Clark. Inspired by the idea presented by the children and their vision of Armenia, Ruiz was happy to support them in the implementation of their program.

Hakob and the students of 14 schools are the best examples of leadership, initiative, and innovation. This was an example that our communities are full of opportunities and our children have the potential to enact positive change.