---

Every journey starts with a single step, but can lead down a million different paths. As we close out the year, we would like to congratulate our 4th generation of Teacher-Leaders as they complete their 2-year journey with Teach For Armenia. While all of them embarked upon a similar adventure to end educational inequity, each Teacher-Leader has a unique story to tell, just Anush, Siranush and Lilit. And their collective journey does not end here. Because of their continued leadership as Alumni Ambassadors of our program, we know that together we will be able to end the digital divide in Armenia and Artsakh.

ANUSH MELKONYAN | VILLAGE LERNAROT

The Program will end soon, and my teacher's mission in Lernarot will end. Here I leave the apples and wet walnuts on the table, the freshly baked loaf of bread and local cheese in the kitchen, the shepherd carrying the herd in the morning with his backpack, breathless running boys, with small but hardened bodies, girls with hardened hands, but with an unspeakably soft heart, smiling kids and never parting love -  love which will never be defiled or forgotten.

READ MORE →

SIRANUSH AMIRYAN, VILLAGE ARSHALUYS

Many of you will hear that we have changed in these two years, yes, I will repeat, we are all changing, but this is definitely a positive change. We have changed because we changed. We have changed because we spend our time with creatures who have not forgotten that life is a pleasure yet. We have changed because every moment the air is full of opportunities and your breath begins to open up. We have changed, because every time we have a soft and sincere conversation with one of the kids, it is impossible not to become better.

READ MORE →

LILIT ASLANYAN, VILLAGE VAHAN

I began working in school because my biggest goal was to give freedom to children living in villages, so that they had a broader horizon and understood that there were no closed doors and they could achieve their dreams. Each of us, no matter where we live, is confined to a cell. My goal was to open them up so that they could think deeply and broadly, dream boldly and move forward.

READ MORE →

---

Յուրաքանչյուր ճանապարհորդություն սկսվում է մեկ քայլով, բայց կարող է տանել դեպի մեկ միլիոն տարբեր ուղիներ: Մենք ավարտում ենք այս ակադեմիական տարին եւ ցանկանում ենք շնորհավորել մեր 4-րդ սերնդի Ուսուցիչ-առաջնորդներին, քանի որ նրանք ավարտում են իրենց երկամյա ճանապարհորդությունը «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ի հետ: Մինչ բոլորն էլ արել են ամեն ինչ կրթական անհավասարությունը վերջ տալու համար, յուրաքանչյուր Ուսուցիչ-առաջնորդ ունի իր եզակի պատմությունը։ Ահա այդ պատմություններից 3-ը՝ Անուշի, Սիրանուշի և Լիլիթի պատմությունները: Նրանց հավաքական ճանապարհորդությունն այստեղ չի ավարտվում: Մենք վստահ ենք, որ նրանց շարունակական առաջնորդության միջոցով, որպես մեր ծրագրի շրջանավարտներ, միասին կկարողանանք վերջ տալ թվային մեկուսացմանը Հայաստանում և Արցախում։

ԱՆՈՒՇ ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ, ԳՅՈՒՂ ԼԵՌՆԱՐՈՏ

Շուտով կավարտվի ծրագիրը, կավարտվի նաև իմ ուսուցչի առաքելությունը Լեռնարոտում։ Այստեղ ես թողնում եմ սեղանին դրված խնձորներն ու թաց ընկույզը, ուուցչանոցի թարմ թխած բոքոնով  ու մոզու պանրով ընդմիջումները, առավոտյան ուսապարկերով նախիրը արոտ տանող ու շնչակտուր դասի վազող,  փոքրիկ, բայց կոփված մարմնով տղաները, կոշտացած ձեռքերով, բայց անասելի փափուկ սրտով աղջիկները, ատամիկով ժպտացող պստոները ու երբեք չկիսատվող սերը. սեր, որը երբեք չի կեղտոտվում ու չի մոռացվում։

ԿԱՐԴԱ ԱՎԵԼԻՆ →

ՍԻՐԱՆՈՒՇ ԱՄԻՐՅԱՆ, ԳՅՈՒՂ ԱՐՇԱԼՈՒՅՍ

Շատերիցս կլսեք, որ այս երկու տարում փոխվել ենք, այո՛, ես էլ կկրկնվեմ, փոխվում ենք բոլորս, բայց սա միանշանակ դրական փոփոխություն է։ Փոխվում ենք, քանի որ փոխում ենք։ Փոխվում ենք, քանի որ շփվում ենք այն արարածների հետ, ովքեր դեռ չեն մոռացել որ կյանքը վայելք է։ Փոխվում ենք, քանի որ ամեն պահ օդը լցված է հնարավորություններով, ու շնչառությունդ էլ սկսվում է բացվել։ Փոխվում ենք, որովհետև ամեն անգամ երեխաներից մեկի հետ մեղմիկ ու անկեղծ զրույց ունենալիս հնարավոր չէ ավելի լավը չդառնալ։

ԿԱՐԴԱ ԱՎԵԼԻՆ →

ԼԻԼԻԹ ԱՍԼԱՆՅԱՆ, ԳՅՈՒՂ ՎԱՀԱՆ

Ամենամեծ նպատակը, որի համար որոշեցի աշխատել դպրոցում, գյուղերում ապրող երեխաներին ազատություն տալն էր, որ ավելի լայն տեսնեն ամեն ինչ, որ հասկանան՝ փակ դուռ չկա, կարող են հասնել իրենց երազանքին։ Յուրաքանչյուրս, որտեղ էլ ապրի, սահմանափակված է ինչ-որ քառակուսու մեջ։ Իմ նպատակն էր իրենց բացել, որ խորն ու լայն մտածեն, որ համարձակ երազեն ու գնան առաջ։

ԿԱՐԴԱ ԱՎԵԼԻՆ →

---

“THE CULTURE THAT HELPED ENSURE TEACH FOR ARMENIA’S SURVIVAL DURING THE FIRST FIVE YEARS
IS LIKELY NOT THE CULTURE THAT WILL HELP IT TO THRIVE FOR THE NEXT FIVE YEARS.”

---

RUIZ CLARK • Interim CEO at Teach For Armenia

---

One year ago, Larisa Hovanissian, the Chief Executive Officer of Teach For Armenia, extended an invitation to me to pack up my things and move half a world away to join her team. Having just celebrated its fifth year anniversary, the organization was going through some growing pains. In just a few short years, this small yet mighty nonprofit of 34 staff members had achieved considerable success at an accelerated rate. It had grown from a dozen participants in its first year, to a cohort that now reaches nearly 10% of public schools in Armenia and Artsakh. However, this growth rate came at a cost: staff culture.

Prior to my joining, multiple members of the then Senior Leadership Team had left. Given the scale of the organization, this was a significant exodus. Every spring, Teach For Armenia participates in a global staff survey organized by Teach For All and designed by Boston Consulting Group called Engaging For Results (EFR). As an organization that is committed to learning, Teach For Armenia had participated in EFR since the very beginning. During the first four years, the organization did well. However, as it rapidly grew in scale, culture took a hit. This time last year, Teach For Armenia’s results plummeted to the very bottom, second from the last in the network. In the qualitative comments, one person described the culture as “hostile and toxic.”

However, not all hope was lost. Despite the lower results, 94% of the team still believed in the organization’s mission. It was against this backdrop that Larisa enlisted my support. She recognized that she had a committed team, but they needed support navigating growing pains. As a startup, there were key characteristics that helped propel the success of the organization forward in its early years: drive, resilience, tenacity, and speed. These are the characteristics of survivors, without which the organization would not have been able to adapt. However, these same traits had led to a culture that could be described as impatient, uncaring, and exhausted. The culture that helped ensure Teach For Armenia’s survival during the first five years is likely not the culture that will help it to thrive for the next five years.

I will never forget what one of my previous managers once said to me: “Culture is going to happen whether you like it or not, so you better define the culture that you want to build.” That is exactly what happened at Teach For Armenia. When the team was small, culture felt cohesive and familial. As it grew, frustration permeated the team’s modus operandi. 

Since joining the team in August 2019, I have consistently vocalized that my aim is to make Teach For Armenia one of the best places to work, not just in Hayastan, but in the world. A couple weeks ago, we administered our sixth EFR Survey. Amid COVID-19, worldwide school closures, a global lockdown, and a looming economic recession, we administered the survey and held our breath. It was worth the wait: Teach For Armenia’s results skyrocketed, with every indicator in the top quartile and perfect scores in multiple indicators. Every individual indicated that they believe that we have established a culture of trust.

Teach For Armenia’s mission is to transform the educational outcomes of students across Armenia and Artsakh through leadership. We believe that transformation will take root when we create space for our students to lead the way. However, we also recognize that we must first serve as role models. As staff members, we must hold ourselves to the highest of expectations when it comes to building a culture where everyone can shine. Here is what we did to make this happen:

PRACTICE DEEP LISTENING

Humans are not very good at listening. The way our brains are wired can actually get in the way of truly hearing one another. From an early age, we are taught to listen in order to comprehend, and respond to stimulus. In fact, within 72 hours of being born, mirror neurons in our brains kick-in so that we can learn how to start mimicking facial expressions, which helps us to empathize. While empathy is important to building trust, it can also hinder listening. Instead of hearing what the other person is saying, our brains tell us: “Me too! I agree! I have a story just like yours!” We then wait to respond. In short, their story becomes less about them, and more about us. 

In order to practice deep listening, we need to train our brains to stop processing. For anyone who has ever tried to meditate, it can be a frustrating experience at first. The moment you sit down in a still room to not focus on thinking, your brain starts to think. You think about that itch. You think about your brain thinking about the itch. You get frustrated that you are thinking about the thinking. Deep listening is similarly challenging.

Knowing this, I pushed myself to practice deep listening. I will be the first to admit, I am still not the best at it. I am a highly opinionated person, and I am known for my efficiency. I like getting things done quickly with precision. However, I have had to fight this instinct.

During my first month on the team, I announced that I would not be making any critical decisions during my first 30 days. Rather, I scheduled one-on-one coffee chats with every staff member. I explained that the purpose was to simply listen, get to know their stories, and understand their perspective. I underscored that I would not be offering a response, and that I was purposely going to suspend my own judgment. Prior to joining the team, I also sent a survey asking them what they thought I should prioritize during the first 90 Days. 

I believe that this listening tour was the most important thing that I did all year long. It helped me establish trust. Once I started making decisions, I had an idea of the impact that it could have on each person based on what they had shared. It is important to note that deep listening does not mean that I have to eventually agree with every perspective that has been shared. However, because I allowed for the ideas to marinate, I was then able to follow up and explain my choices in contrast to their own input. As such, taking the time to listen during my first month allowed me to make swift decisions the rest of the year.

If you are a busy Executive, my number one piece of feedback to you: Never be too busy that you do not have time to truly listen to your team.

CO-OWN CULTURE

As an organization that focuses on leadership, it is important that our staff also feels developed. During last year’s EFR survey, staff members indicated that they did not feel as though the organization was investing in their leadership. For that reason, we decided to launch a monthly “All Team Leadership Series.” Every month, we carved out an entire day to focus on internal capacity building. During the first half of the year, our sessions focused heavily on defining our desired culture.

As with any problem, the first step was to recognize that we had a problem. For that reason, during the initial session, the team listed out all of the things about our culture that they liked and disliked. At that time, there were far more negatives than positives. While uncomfortable, the conversation created the space for healing. From there, the team then listed the characteristics of our desired culture. Over the course of three months, we refined this list. Through a democratic process, we then settled on “10 Culture Commitments.” 

Additionally, it is important to note the ways in which we have recognized the cultural dimensions at play on our team. While there are only two non-Armenians on staff (myself included), lived experiences differ dramatically. Staff members who are in their forties went to school in Armenia under the Soviet regime. For local millennials, their childhood was characterized by a massive energy crisis and an economic recession. Some staff members, including the founder, grew up in the Diaspora. We have teammates who were born in Israel, Azerbaijan, and the United States. Others have roots in Iran, Russia, and Ukraine. 

Early on, my manager and I recognized that it was important to recognize how our own worldviews could play into notions of “professionalism” and the “ideal culture.” While Larisa was born in Armenia, she spent much of her life in the United States and Russia. Meanwhile, I am a biethnic Mexican-American from California. From the get go, Larisa and I recognized that we share similar worldviews, and we think like “Americans.” That could be a massive problem if we did not take the time to acknowledge our own biases. 

For that reason, when creating our “culture commitments,” Larisa and I chose not to be involved in the selection process. Rather, we took the back seat. Furthermore, as we facilitated the creation of these culture commitments we also had an open discussion about our varying worldviews. We discussed differences in opinion around things like egalitarianism versus hierarchy, being linear versus nonlinear, and justice-driven versus harmony-oriented. In the end, our culture commitments are a representation of what our team thinks is the “ideal culture.”

These “Culture Commitments” are now a part of our performance framework. In order to be considered “Driving Change,” the highest tier of performance within the organization, the teammate must not only exceed their goals, they must also serve as a shining example of the culture we aim to build. Conversely, if a staff member is breaking our culture commitments, their performance will be deemed as “Developing Foundation,” the lowest level on the framework. Meaning, even if an individual is meeting their goals, they can be considered as an underperformer if they are breaking the culture commitments that were established by the team.

CO-CREATE A SHARED VISION

Lastly, but perhaps most importantly, the biggest shift in our culture stems from a renewed sense of collective leadership around a shared vision. Teach For Armenia’s vision and mission have always been the same: to deliver an “excellent education” by cultivating “leadership.” However, the organization had not defined these terms. As such, teammates were left to their own devices to create meaning on their own. This led to an organization with fractured ideology, causing departments to drift in different directions.

In order to course correct, the team embarked upon an effort to define our “Theory of Leadership,” also known as a Theory of Change. Throughout the past year, we have championed the need for “co-creation,” the practice of including diverse perspectives in the decision-making process. For that reason, between October and February, we orchestrated conversations with 285 individuals, including students, parents, school leaders, and supporters as well as our Teacher-Leaders, Alumni Ambassadors, and staff. We asked each group the same set of questions: What type of leadership is necessary to be honoring of Armenia’s past, adaptive to the present, and agile for the future?

In the end, we created Teach For Armenia’s Kochari.

The kochari is a traditional dance. Communities across Armenia have their own special versions of the kochari, but each one shares similar movements. Like the dance, each member of the Teach For Armenia community is connected through our shared vision, moving together in unison as we drive change. As such, Teach For Armenia’s Kochari is a collection of unifying principles and beliefs that help to synchronize our movement to end educational inequity. 

At the heart of our Kochari is student leadership. Teach For Armenia believes that our communities are full of infinite possibilities, and our students have the potential to unlock that potential by promoting civic responsibility, local ingenuity, and global connectivity. The Kochari includes Our 2050 Promise: To a child born into one of our villages today, we promise to you that by the time you reach adulthood, you will be a leader, driving change within your community. Because of you, and your leadership, we will transform the nation.

Through the most recently EFR survey, 100% of our staff now believe in what Teach For Armenia is trying to achieve, 100% understand our core values, and 100% understand how their work contributes to our broader vision. Our shared vision is palpable, and it has fueled greater cohesion across the team.

Now, more than ever, a shared vision is critical. Recently, Teach For Armenia launched the Digital Divide Call to Action. With continued school closures looming on the horizon, our team has been working around the clock to overhaul our program so that we can deliver it online. Less than a fifth of our students have access to technology that would support e-learning. As such, we are committed to ending the divide. 

No doubt, the impact of COVID-19 has been hard on all of us, some more than others. And, like many singletons around the world, I have spent quite a bit of time alone the last three months. My team has frequently checked in on me, recognizing that it may be difficult to practice self-isolation while away from family and friends in a foreign country.

However, when I think about my team and the work that we are doing, I know that there is no place I would rather be. 

After all, I personally believe that Teach For Armenia is the best place to work.

---

“«Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ի մշակույթը, որը նպաստեց առաջին հինգ տարվա գոյատեւմանը, ամենայն հավանականությամբ այն մշակույթը չէ, որը կիրառելի կլինի հետագա հինգ տարվա հաջողության համար։”

---

ՌՈՒԻԶ ՔԼԱՐՔ
«Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ի Գործադիր Տնօրենի Ժամանակավոր պաշտոնակատար

---

Մեկ տարի առաջ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի գործադիր տնօրեն Լարիսա Հովաննիսյանից ստացա հրավեր՝ հավաքելու իրերս ու աշխարհի կեսը կտրել-անցնելով՝ միանալու իր թիմին: Իր հնգամյակը նոր բոլորած կազմակերպությունն այդ ժամանակ անցնում էր զարգացման դժվարին փուլով: Ընդամենը մի քանի տարվա ընթացքում շահույթ չհետապնդող այս փոքրիկ, բայց հզոր կազմակերպությունն իր 34 անդամներով մեծ թափով հասել էր զգալի հաջողությունների: Կազմակերպության իրականացրած ծրագրի առաջին տարում մեկ տասնյակի հասնող մասնակիցների թիվն աճել էր՝ ընդգրկելով Հայաստանի ու Արցախի հանրակրթական դպրոցների 10%-ը: Սակայն աճի նման տեմպի դիմաց «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը վճարել էր իր կազմակերպական մշակույթով:

Մինչև իմ միանալը, թիմից հեռացել էին ավագ ղեկավար կազմի մեծ թվով անդամներ: Հաշվի առնելով կազմակերպության մասշտաբը՝ տեղի ունեցածը զգալի գաղթ էր եղել: Ամեն գարուն «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը մասնակցում է անձնակազմի համընդհանուր հարցումներին, որոնք անցկացվում են «Կրթություն բոլորի համար»-ի կողմից և մշակվել են Engaging For Results (EFR) անունը կրող Բոսթոնյան խորհրդատվական խմբի ուժերով: Որպես կրթական հանձնառություն կրող կազմակերպություն՝ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ն իր գոյության հենց սկզբից մասնակցել էր EFR-ին: Առաջին 4 տարիների ընթացքում կազմակերպությունում ամեն ինչ լավ էր գնացել: Սակայն այդ սրընթաց աճի հետ զուգահեռ՝ հարվածի տակ է ընկել աշխատանքային մշակույթը: Անցյալ տարվա այս ժամանակահատվածում «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ն իր արդյունքներով անկում էր ապրել մինչև վերջ՝ «Կրթություն բոլորի համար» ցանցում հայտնվելով վերջից երկրորդ տեղում: Հարցման որակական մեկնաբանություններում կազմակերպության  անդամներից մեկն աշխատանքային մշակույթը որակել էր որպես «թշնամական և թունոտ»:

Այնուամենայնիվ, բոլոր հույսերը չէին կորսված: Չնայած ցածր ցուցանիշներին՝ թիմի 94%-ը դեռևս հավատում էր կազմակերպության առաքելությանը: Ահա այսպիսի համապատկերի պայմաններում էր, որ Լարիսան խնդրեց իմ աջակցությունը: Նա վստահ էր, որ ունի նվիրյալների թիմ, որին, սակայն, անհրաժեշտ էր օգնել դուրս գալ խորացող դժվարություններից: Որպես ստարտափ՝ կազմակերպությունն իր առաջին տարիներին ունեցել է բնորոշ առանձհատկություններ, որոնցով էլ առաջ էր մղվել նրա հաջողությունը. խանդավառություն, դիմակայունություն, հաստատակամություն և արագություն: Սրանք հաջողակներին բնորոշ որակներ են, առանց որոնց կազմակերպությունը զուրկ կլիներ հարմարվողականությունից: Այդուհանդերձ, այս նույն առանձնահատկությունները ձևավորել էին մի մշակույթ, որն ընկալում էին որպես անհամբեր, անտարբեր և ինքն իրեն սպառած: Այն մշակույթը, որի շնորհիվ  «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը գոյատևել է իր առաջին հինգ տարիների ընթացքում, հավանաբար չի լինի նույն մշակույթը, որը կապահովի առաջընթաց հաջորդ հնգամյակում:

Ես երբեք չեմ մոռանա այն, ինչ մի անգամ ասաց նախկին ղեկավարներիցս մեկը. «Ուզես, թե չուզես՝ աշխատանքային մշակույթ ձևավորվելու է, այնպես որ ավելի լավ է՝ ինքդ հասկանաս, թե ինչպիսի մշակույթ ես ցանկանում ստեղծել»: Դա հենց այն է, ինչ տեղի էր ունեցել «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ում: Փոքր թիմում ներքին մշակույթին բնորոշ է եղել ձգողականությունն ու հարազատությունը, սակայն թիմի ընդլայնվելու հետ ընդհանուր գործելաոճ էր ներթափանցել որոշակի հիասթափություն:

2019թ. օգոստոսին թիմին միանալուց ի վեր՝ ես հետևողականորեն արտահայտել եմ իմ նպատակը՝ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը դարձնել աշխատելու համար լավագույն վայրերից մեկը ոչ միայն Հայաստանում, այլև աշխարհում: Մի քանի շաբաթ առաջ մենք անցկացրինք մեր 6-րդ EFR հարցումը: COVID-19 համավարակի, ողջ աշխարհում դպրոցների փակման, համընդհանուր մեկուսացման և վերահաս տնտեսական ճգնաժամի պայմաններում մենք անցկացրինք հարցումն ու շունչը պահած սպասում էինք արդյունքներին: Իսկ դրանք այնպիսին էին, որ արժեր սպասել: «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը, ըստ կատարված հարցման արդյունքների, վերընթաց էին ապրել. բոլոր ցուցանիշները տեղ էին գտել սանդղակի վերին քառորդում և հիանալի տվյալներ էին հայտնում բազմաթիվ ցուցիչների մասով: Բոլորը նշել էին, որ, իրենց կարծիքով, իրենց հաջողվել էր ձևավորել վստահության վրա խարսխված աշխատանքային մշակույթ:

«Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ն առաքելություն ունի փոփոխություններ բերելու Հայաստանի ու Արցախի աշակերտների կրթական արդյունքների համապատկերում՝ առաջնորդության զարգացման միջոցով: Մենք հավատում ենք, որ փոփոխությունները կյանքի կկոչվեն այն ժամանակ, երբ աշակերտներին հնարավորության տանք դրսևորվելու որպես առաջնորդներ: Միևնույն ժամանակ, մենք գիտակցում ենք, որ դրա համար նախևառաջ մենք պետք է հանդես գանք որպես օրինակելի կերպարներ նրանց համար: Որպես անձնակազմի անդամներ՝ ինքներս մեզնից պետք է ունենանք առավելագույն ակնկալիքներ, երբ խոսքը գնում է այնպիսի կազմակերպական մշակույթ ձևավորելու մասին, որում բոլորը հնարավորություն ունեն դրսևորվելու իրենց լավագույն կողմերով: Ահա թե դրան հասնելու համար ինչ արեցինք մենք:

ՈՒՇԱԴԻՐ ՈՒՆԿՆԴՐՈՒՄ

Մարդիկ այնքան էլ լավ չեն լսելու գործում: Մեր ուղեղը կառուցված է այնպես, որ այն կարող է խոչընդոտել միմյանց իսկապես լսելուն: Վաղ տարիքից մեզ սովորեցնում են լսել՝ հասկանալու և մեզ ուղարկված ազդակներին արձագանքելու համար: Իրականում, մեր ծնվելու պահից 72 ժամվա ընթացքում մեր մարմնում սկսում են զարգանալ հայելային նեյրոնները, որոնց միջոցով մենք կարողանում են նմանակել դիմախաղերը և դրանց միջոցով արձագանքել ապրումներին: Թեև ապրումակցումն անհրաժեշտ է վստահության դաշտի ձևավորման համար, այն կարող է նաև խանգարել լսելու կարողությանը. խոսակցի ասածը լսելու փոխարեն մեր միտքը մեզ հուշում է. «Ես էլ… Համաձայն եմ… Իմ պատմությունը ճիշտ քոնի նման է…»: Այնուհետև մենք սպասում ենք, մինչև կկարողանանք պատասխանել: Կարճ ասած՝ մյուսների պատմությունը դառնում է ավելի քիչ նրանց և ավելի շատ՝ մեր մասին:

Ուշադիր ունկնդրմանը մեզ վարժեցնելու համար պետք է մեր ուղեղին սովորեցնենք չվերլուծել: Ովքեր երբևէ զբաղվել են մեդիտացիայով, գիտեն, թե դա ինչ դժվարությամբ է տրվում սկզբում: Այն պահին, երբ նստում եք լուռ սենյակում և փորձում կենտրոնանալ չմտածելու վրա, ուղեղը սկսում է մտածել: Սկսում եք մտածել այդ պահին սկսած քորի մասին: Մտածում եք Ձեր ուղեղի մասին, որը մտածում է քորի մասին: Ձեզ զայրացնում է այն, որ մտածում եք մտածելու մասին: Ուշադիր ունկնդրումը նույնքան դժվար կարող է լինել:

Սա իմանալով՝ ես ինձ ստիպեցի սովորել ուշադիր լսել: Շտապեմ խոստովանել, որ այն դեռևս լավագույն կերպով չի հաջողվում ինձ: Ես շատ համառամիտ մեկն եմ և հայտնի եմ իմ աշխատանքային արդյունավետությամբ: Ես սիրում եմ գործել արագ և ճշգրիտ: Այդուհանդերձ, ես ստիպված էի վերանայել բնավորության այս գիծը: 

Թիմում աշխատելուս առաջին ամսում ես հայտարարեցի, որ չեմ գնա կտրուկ որոշումների առաջին 30 օրերի ընթացքում: Փոխարենը ես նշանակեցի սուրճի շուրջ անհատական մտերմիկ զրույցներ անձնակազմի յուրաքանչյուր անդամի հետ: Ես բացատրեցի, որ դրա նպատակը պարզապես նրանց լսելը, յուրաքանչյուրի պատմությունը իմանալն ու մոտեցումները ճանաչելն է: Շեշտեցի նաև, որ չեմ շտապելու արձագանքներիս մեջ և որ հատուկ փորձելու եմ զսպել սեփական դատողություններս: Մինչև թիմին միանալը ես նաև բոլորին ուղարկել էի հարցում այն մասին, թե, ըստ իրենց, որոնք պետք է լինեն իմ առաջնահերթությունները իմ գործունեության առաջին 90 օրերին:

Իմ կարծիքով՝ այս լսելու վարժանքն ամենակարևոր բանն էր, որ ես արեցի ամբողջ տարվա ընթացքում: Այն ինձ օգնեց կառուցել վստահության մթնոլորտ: Երբ արդեն սկսեցի որոշումներ ընդունել, ես արդեն պատկերացնում էի, թե դրանք ինչ ազդեցություն կունենան յուրաքանչյուրի վրա՝ հիմնվելով իմ լսածի վրա: Շատ կարևոր է նշել, որ ուշադիր ունկնդրումը չի նշանակում, թե ես վերջում պետք է համաձայնեմ բոլոր հնչած տեսանկյունների հետ: Այնուամենայնիվ, քանի որ ես թույլ էի տվել, որ մտքերը զբաղեցնեն իրենց տեղերն ինչպես հարկն է, ես արդեն կարող էի հետևել և մեկնաբանել իմ որոշումները՝ հենց մարդկանց օգնությամբ: Այսպես, առաջին ամսում համբերատար նրանց լսելն ինձ հնարավորություն տվեց արագ որոշումներ կայացնելու ողջ տարվա ընթացքում:

Եթե Դուք զբաղված ղեկավար եք, իմ առաջին խորհուրդը կլինի հետևյալը. երբեք մի եղեք այնքան զբաղված, որ չկարողանաք իսկապես լսել Ձեր թիմին:

ՀԱՎԱՍԱՐ  ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՆԿԱՏՄԱՄԲ

Որպես առաջնորդության զարգացման ուղղվածությամբ կազմակերպություն՝ մենք կարևորում ենք, որ մեր անձնակազմը զգա, որ զարգանում է: Անցյալ տարվա EFR հարցման ընթացքում անձնակազմի անդամները նշում էին, որ չունեին այն զգացողությունը, թե կազմակերպությունը հոգ է տանում իրենց առաջնորդական հմտությունների զարգացման համար: Այդ պատճառով մենք որոշեցինք սկսել ամենամսյա « առաջնորդության զարգացման շարքը»:

 Ամեն ամիս մենք մեկ ամբողջ օր հատկացնում էինք կարողությունների զարգացման ներքին խնդիրներին ուշադրությունն ուղղելուն: Տարվա առաջին կեսին մեր խորհրդակցությունները մեծապես անդրադառնում էին մեր երազած աշխատանքային մշակույթի մասին պատկերացումների հստակեցման վրա:

Ինչպես ցանկացած խնդրի դեպքում, առաջին քայլը հենց խնդրի գիտակցումն էր: Այդ նպատակով առաջին իսկ խորհրդակցության ժամանակ թիմը նշեց մեր կազմակերպական մշակույթին վերաբերող բոլոր դրական և բացասական կողմերը: Այդ պահին գերակշռում էին վերջինները: Ստեղծված անհարմար մթնոլորտով հանդերձ՝ զրույցը հնարավորություններ բացեց բարելավումների համար: Այնուհետև թիմով սկսեցինք թվարկել մեր ցանկալի մշակույթին բնորոշ առանձնահատկությունները: Երեք ամիս շարունակ մենք լրամշակում էինք այդ ցուցակը: Ժողովրդավարորեն կատարված զտման արդյունքում մենք կանգ առանք «10 մշակութային հանձնառությունների» վրա: 

Բացի այդ, կարևոր է, թե ինչ եղանակներով մենք որոշարկեցինք մեր թիմի համար նշանակալի մշակութային չափորոշիչները: Թեև թիմում ընդամենը երկու հոգի են, որ հայ չեն (որոնցից մեկն ինքս եմ), բոլորի կենսափորձերը խիստ տարբեր են միմյանցից: Կյանքի չորրորդ տասնամյակն ապրող անդամները Հայաստանում դպրոց են գնացել սովետական շրջանում: 20-րդ դարավերջին ծնված տեղացիների համար մանկությունը պատկերվում է զանգվածային էներգետիկ և տնտեսական ճգնաժամի հիշողությամբ: Անձնակազմի որոշ անդամներ, այդ թվում՝ կազմակերպության հիմնադիրը, մեծացել են հայկական սփյուռքում: Մենք ունենք թիմակիցներ, որոնք ծնվել են Իսրայելում, Ադրբեջանում և Միացյալ Նահանգներում: Ուրիշները ծնունդով Իրանից են, Ռուսաստանից կամ Ուկրաինայից:

Նախկինում ես ու իմ ղեկավարը հասկացել էին այն ըմբռնման կարևորությունը, թե մեր սեփական աշխարհայացքներն ինչ դեր կարող էին ունենալ «արհեստավարժության» կամ «կատարյալ աշխատանքային մշակույթի» գաղափարների հստակեցման համար: Թեև Լարիսան ծնվել է Հայաստանում, իր կյանքի մեծ մասը նա ապրել է ԱՄՆ-ում և Ռուսաստանում: Մյուս կողմից էլ ես ինքս եմ երկէթնիկ մեքսիկա-ամերիկացի Կալիֆորնիայից: Հենց ամենասկզբից ես և Լարիսան հասկանում էինք, որ ունենք ընդհանուր աշխարհընկալում և մտածում ենք «ինչպես ամերիկացիներ»: Դա կարող էր դառնալ մեծ խնդիր, եթե երկուսս էլ չփորձեինք գիտակցել մեր սեփական նախապաշարումները:

Այդ էր պատճառը, որ մեր «մշակութային հանձնառությունները» ստեղծելիս Լարիսայի հետ որոշեցինք չմասնակցել դրանց ընտրությանը և մի քայլ հետ քաշվել: Ավելին, «մշակութային հանձնառությունների» սահմանման գործընթացում մենք բաց քննարկում ունեցանք մեր տարբերվող աշխարհայացքների շուրջ:

Մենք քննարկեցինք հավասարապաշտական (էգալիտարիստական) և հիերարխիկ (ստորակարգային) հարաբերությունների, գծային կամ ոչ գծային մտածողության, արդարությամբ կամ ներդաշնակությամբ պայմանավորված վարքագծի վերաբերյալ ընկալումների տարբերությունները: Ի վերջո, մեր «մշակութային հանձնառությունները» թիմի ունեցած պատկերացումների արտացոլումն են «կատարյալ աշխատանքային մշակույթի» մասին:

Կազմակերպության «Մշակութային հանձնառություններն» այժմ մեր կատարողականության շրջանակների մաս են կազմում: «Փոփոխությունների խթանման» նպատակին հասնելու համար, որը կազմակերպության կատարողականության ամենաբարձր աստիճանն է, թիմի անդամները պետք է ոչ միայն հասնեն դրված նպատակներին, այլև ներկայանան որպես փայլուն օրինակ այն կազմակերպական մշակույթի, որ փորձում ենք ստեղծել: Հակառակ դրան՝ եթե թիմի որևէ անդամ խախտում է մեր «Մշակութային հանձնառությունները», նրա կատարողական ցուցանիշները կմեկնաբանվեն «Հիմքերի նախապատրաստման» նպատակի շրջանակում, որը կազմակերպության կատարողականության ամենացածր աստիճանն է: Սա նշանակում է, որ նույնիսկ իր պարտականությունները կատարելու դեպքում անհատը կարող է համարվել գործում թերացող աշխատակից, եթե խախտում է «Մշակութային հանձնառությունները», որոնք ստեղծվել են ամբողջ թիմի կողմից:

ՀԱՄԱՏԵՂ ՍՏԵՂԾԵԼ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՏԵՍԻԼ

Վերջապես, ամենից առավել կարևոր է այն, որ մեր աշխատանքային մշակույթի ամենամեծ փոփոխությունը բխում է հավաքական առաջնորդության վերանայված այնպիսի գիտակցումից, որը խարսխված է ընդհանուր տեսլականի վրա: «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի տեսլականն ու առաքելությունը մշտապես մնացել են անփոփոխ. «գերազանց կրթության» մատուցում՝ «առաջնորդության» զարգացման միջոցով: Այդուհանդերձ, դրանք հստակ նկարագրված չեն եղել կազմակերպության կողմից. թիմի անդամներն իրենք են որոշել, թե ինչն է էական իրենց համար դրան հասնելու համար: Դրա արդյունքում ունեինք ոչ միասնական գաղափարախոսությամբ մի կազմակերպություն, որտեղ ստորաբաժանումները շարժվում էին տարբեր ուղղություններով:

Այս սխալը հընթացս շտկելու նպատակով թիմը ձեռնարկեց «Առաջնորդության տեսության» ստեղծումը, որը նաև անվանում ենք «Փոփոխությունների տեսություն»: Անցյալ տարվա ընթացքում մենք առաջադրել ենք «համատեղ ստեղծարարության» կարևորությունը՝ որպես տարբեր մոտեցումների ներառում որոշումների կայացման գործընթացում: Այդ նպատակով հոկտեմբերից մինչև փետրվար ամիսներին մենք վարել ենք զրույցներ 285 անհատ, այդ թվում՝ աշակերտների, ծնողների, դպրոցների ղեկավար կազմի և աջակիցների, ինչպես նաև մեր Ուսուցիչ-առաջնորդների, Շրջանավարտ դեսպանների և «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի աշխատակազմի հետ: Բոլոր խմբերին մենք տվել ենք նույն հարցը՝ ինչպիսի՞ն պետք է լինի առաջնորդությունը, որպեսզի կարողանանք ձևավորել հարգանք՝ անցյալի, հարմարվողականություն՝ ներկայի և ճկունություն ապագայի հանդեպ:

Արդյունքում մենք ստեղծեցինք «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի քոչարին.

Քոչարին ավանդական պար է: Հայաստանի համայնքներն ունեն պարի սեփական տարբերակները, սակայն դրանցից բոլորում կան ընդհանուր շարժումներ: Ինչպես պարում, այնպես էլ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ում բոլոր անդամները փոխկապակցված են ընդհանուր տեսլականով՝ համահունչ շարժումներով ձգտելով փոփոխությունների: «Դասավանդի´ր, Հայաստան»-ի քոչարին ներկայանում է որպես միավորող համոզմունքների և սկզբունքների ամբողջություն, որը ներդաշնակում է կրթական հնարավորությունների անհամաչափության վերացմանն ուղղված մեր հավաքական շարժումը:

Մեր քոչարիի կորիզը աշակերտների մեջ առաջնորդության ջիղի մշակումն է: «Դասավանդի´ր, Հայաստան»-ում մենք հավատում ենք, որ մեր համայնքներն ունեն անսահման հնարավորություններ, և որ մեր աշակերտների ներուժը կարելի է բացահայտել՝ խթանելով քաղաքացիական պատասխանատվությունը, տեղացիների հնարագիտությունը և գլոբալ փոխկապակցվածությունը: Քոչարին իր մեջ ներառում է նաև «2050 թվականի մեր խոստումը, որ մեր գյուղերում ծնված երեխան, հասնելով չափահաս տարիքի, կլինի առաջնորդ, որը փոփոխություններ կբերի իր համայնքում: Նրա առաջնորդությամբ մենք կվերափոխենք մեր ազգը»:

Ամենաթարմ EFR հարցման տվյաներով՝ մեր անձնակազմի 100%-ը հավատում է «Դասավանդի´ր, Հայաստան»-ի ձգտած նպատակներին, ըմբռնում է մեր առանցքային արժեքները, և թե ինչպես է իրենց աշխատանքը նպաստում մեր լայն տեսլականին: Մեր ընդհանուր տեսիլը շոշափելի է և ավելի խոր կապեր է ստեղծել թիմի ներսում: 

Այժմ համընդունելի տեսիլ ունենալը կարևոր է առավել, քան երբևէ: Վերջերս «Դասավանդի´ր, Հայաստան»-ը նախաձեռնեց Թվային «անհամաչափության» վերացման արշավ: Դպրոցների փակման սպառնալիքի ֆոնի վրա մեր թիմն օրնիբուն աշխատել է մեր ծրագրի լրամշակման վրա, որպեսզի այն հասանելի դարձնենք առցանց ռեժիմում: Մեր աշակերտների մեկ հինգերորդից քիչ մասին են հասանելի այնպիսի տեխնոլոգիաներ, որոնք կարող են նպաստել էլեկտրոնային ուսումնառությանը: Սրա վրա է հիմնված թվային «անհամաչափության» հաղթահարման մեր վճռականությունը:

Կասկած չկա, որ COVID-19-ի համավարակը ծանր ազդեցություն է ունեցել բոլորիս վրա, իսկ ոմանց վրա՝ ավելի ծանր, քան մյուսների: Ես ևս, ինչպես աշխարհի շատ մենակյացներ, վերջին երեք ամիսներին բավականին երկար ժամանակ եմ անցկացրել մենության մեջ: Իմ թիմը պարբերաբար հետաքրքրվում էր ինձնով՝ լավ հասկանալով, որ մեկուսացումը օտար երկրում դժվար կլիներ ինձ համար՝ հեռու իմ ընտանիքից և ընկերներից:

Այնպես որ, անկախ ամեն ինչից, իմ թիմի և մեր կատարած աշխատանքի մասին մտորելիս ես ունենում եմ այն հստակ համոզում, որ չկա որևէ այլ տեղ, որտեղ կցանկանա գտնվել սրա փոխարեն:

Ի վերջո, ես ինքս եմ հավատացած, որ «Դասավանդի´ր, Հայաստան»-ը լավագույն վայրն է աշխատելու համար: 

- Վլադ, Անիպեմզան ինչքան ես սիրմ:
- Քեզնից օր շատ:

- Սվետ, կուզեի՞ր քաղակում ապրեիր:
- Ընճի ստեղ վադ եմ ապրմ:

- Գոնե մե բանմ էղներ, զբաղվեինք, չէ՞, Տաթ:
- Արի էրթանք էն մեր տեղը, նստինք, տեսնեինք թուրքերի օչխրները շատ են ծնե:

****

Չմտածեք, օր Անիպեմզայում թուրքերի օչխրներից բացի ուրիշ հետաքրքիր բան չկա
Բը՞ մենք...բը՞ մեր գյուղը…

Փշալարերից մե էրկու ոտմ էսկողմ Անիպեմզան է՝ մոտավորապես 200 հոգի՝ 28 դպրոցական, 15-17 մինչդպրոցական, մնացածն էլ, դե մնացած են:
Մեր առօրյան ըդման չէ, օր կնախանձեք, բայց դե ըմբես չէ, օր մենք դժգոհ ենք:
Էրթմ ենք դպրոց, գալմ ենք տուն, էրթմ ենք դպրոց, գալմ ենք տուն, էրթմ ենք դպրոց, գալմ ենք տուն, էրթմ ենք դպրոց, ջուրը գալմ է, էրթմ ենք ջուրը կրմ ենք, գալմ ենք դպրոց:
Մի օր էլ որոշինք, օր էրթլու ու գալու արանքում մե նոր բանմ էնենք, էն էլ գլխներիս գալիքը չէինք պատկերացնմ:

---

ԱՆԻՊԵՄԶԱՅԻ ԿԱՆՈՆ 1
Դասից չփախնել

Իրգուններն արդեն ուրիշ պատմություն է սկսվմ: Սաղ արահետները տանմ են ֆուտբոլի դաշտ ու սկսվմ է խաղը

- Քիսո, գնդակը ընգավ Թուրքիա

ԱՆԻՊԵՄԶԱՅԻ ԿԱՆՈՆ 2
Ֆուտբոլ խաղալուց գնդակին ծուռ ու ուժեղ չխպել

Էդ դաշտը մեր միակ տարածքն է, գյուղացիների հմար՝ զիբլանոց, մեր հմար՝ խաղադաշտ: Բայց մենք զիբլանոցի հետ համաձայն չէինք ու սաղովի հավաքանք, ռեմոնտ էրեցինք: 

Հմի էլ որոշել ենք ստեղ իսկական խաղահրապարակ սարքել՝ ցանցով դարպասներով, կառուսելներով, խոտածածկով՝ էն երևանինների նման:
Գյուղում հեչ մեկ չի հավադմ, բայց ընկեր Լիլիթն սմ է՝ մենք կարող ենք:

ԱՆԻՊԵՄԶԱՅԻ ԿԱՆՈՆ 3
Մենք կրանք

Ու ըդման մենք կրցանք նաև մեր թերթը բացել: Էրեխեքով խմբագրություն բացինք ու սկսինք գրել մեր գյուղի ու մարդկանց մասին:

Եթե անկեղծ էղնինք, մեր տաղանդը մեանգամից Անիպեմզայում չգնահատին:
Բայց եպ օր 2 համար տպեցինք ու ծախեցինք, մեր վարկանիշը գեղում կտրուկ աճեց:

Մենք էլ մեր առաջին աշխատավարձն ու հավաքած փողը փոխանցինք մեր խաղահրապարակի կառուցմանը:
Հմի մենք որոշել ենք, որ  գյուղի զարգացումը վերցնում ենք մեր վրա: Եթե մենք չենենք, ո՞վ բտի էնե օր:
Մենք էնքան թույլ չենք, օր դժվարություններից վախենանք: Սկզբի համար բտի սորվինք, որովհետև  գիտելիքն է էն ուժը, որով կարող ենք բան փոխել, բտի հոգ տանինք իրար մասին ու հավատանք իրար, բտի համարձակ էղնինք ու չհուսահատվինք:

Հիշմ եք, չէ՞, մենք որ գյուղից ենք:

- ԺԵՆՅԱ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ

---

YERVAND ABRAHAMYAN
Public Partnerships & Communication Manager,
Teach For Armenia

From Author: REFLECTIONS ON DISTANCE LEARNING

Schooling across the world has been fully transitioned to distance learning due to the new coronavirus pandemic. Face-to-face teaching has moved to online platforms. Even the paperback classroom registers have been replaced with e-versions. The odds are that certain teachers and students have always had preference for distance learning methods. However, for a good number of people this transition has been confusing and the distance learning tools – unusual or unknown. Aside from this, the poor quality or lack of internet access and the limited opportunities of students in many communities of Armenia and Artsakh are other dimensions of the problem. Furthermore, internet access and technologies are not the only disruptive issues to effective distance learning. We also need to consider challenges with student engagement, considering the negative impact that hours of seemingly endless online classes can pose to students who are not accustomed to this new reality.

The COVID-19 pandemic has caused a worldwide frustration, producing an immediate impact on educators and students. Distance education appeared and remains a challenge for many teachers and students. Although the pandemic will not last forever, it will leave behind a lasting impact on the way we deliver an “excellent education”. Today, teachers have a unique opportunity to adopt new teaching skills and methods in order to inspire a new generation of students.

To examine the new situation further, we have interviewed several Teach For Armenia’s program Teacher-Leaders asking them to share their experiences and ideas.

ANUSH AMIRBEKYAN, MUSALER SCHOOL

“It is very important for both students and teachers to go to school, but it is also important to gain and give knowledge without going to school, this is the main task of teachers at this moment. I am trying to make sure that my students are not discouraged from staying at home, but develop love and interest in online classes. For example, we can write in different colors on our “online whiteboard” or simply talk so that the lessons are more engaging and the students are not left under the influence of the atmosphere where it is mainly about COVID-19. I can say that during this period I also learned to be a teacher outside of school.

Today we already have a lot of experience and progress in organizing classes with the help of online platforms. These skills need to be further developed and refined to provide a more accessible and up-to-date education for all students.’’

- Ms. Amirbekyan, can I leave for a minute, please?
- Ms. Amirbekyan, my pen won't write! 
- Ms. Amirbekyan, your image is frozen, could you try to reconnect, please?
- Ms. Amirbekyan, can I show you the wheat grass I've grown for Easter when we are done? (...followed by a tour around the house). 

Phrases like this have become an inevitable language of daily communication between the Musaler Elementary School teacher Ms. Amirbekyan and her students. Anush remembers when she first informed parents of her students that, due to the emergency situation, she would teach completely online. This is when she started experiencing challenges. Unfortunately, many people use the internet only for sharing pictures and messages, while students and their parents had no knowledge of operating online platforms for distance learning. During the first few days, they started to use the Viber mobile application to shoot and submit their home assignments, but this approach proved to be dull and inefficient.

Since Skype was more popular among the parents of her students, Anush decided to deliver the lessons through this platform. In order to make the lessons more exciting and productive, she divided the class into groups of 5 to 6, so that they could take turns participating in the lessons. The lesson breaks were replaced by short stretches and physical exercises in front of the screen, while misconduct was resulted with a temporary dismissal of a student from the group chat. However, along with the fun and positive energy, problems emerged, having an immediate impact on the productivity and student engagement. The key issue was poor internet connectivity, causing interruptions of sound and image during video calls. Another challenge that we faced was the students’ lack of skills with operating different web-based tools, making the process of explaining time consuming. Discipline and responsibility were also a major concern, given that our students are not accustomed to online learning. According to Anush, it is important to note that the current situation did not create, but revealed the problems that already existed. For the teacher the most important thing is the ability to adjust very quickly to this situation and  start using the online platforms in a way so that the students are interested.

HAYK SIMONYAN, BAGARAN SCHOOL

“The lack of direct contact with students and the colorful environment of the community is very much felt during the distance learning. The scarcity of digital devices in the community and its resulting new problems have created the need and opportunity for self-development, proficiency of new tools and skills.  

COVID-19 had and will have both positive and negative impacts on the education system. The downside is that there has been a decline in efficiency, as all students need direct contact and some have a lack of digital devices. On the other side, it helps students learn how to use the Internet not only for social networking but also for education, self-development and exploring the World outside their own communities. I am sure that this will help the students to realize their potential  and opportunities regardless of their location.” 

Hayk, who teaches algebra, geometry and computer science at Bagaran School, found that his students were unprepared for a sudden shift to distance learning too, with everything happening in a matter of days. Although Hayk had the skills to use modern online platforms and had already introduced some platforms to his students, he too faced certain difficulties with teaching online. Internet access, and the availability of technology, are not the only hurdles to successful distance learning, since many teachers, especially those in remote communities, may not be tech savvy. Hayk thinks that the transition from a world of hard copies and chalkboards to a virtual space will require robust training and support.

In addition to technical issues, Hayk specified that many students simply miss the online classes because of the generally low level of enthusiasm, self-awareness, and motivation. With so many choices for online entertainment competing with e-learning, self-discipline is key. While maintaining student engagement has been challenging for some students, Hayk has been inspired by the students who diligently log-in each and every class session.

According to Hayk, the next academic year will be a time of working harder and gaining new skills. This unexpected situation brought forward new methods and approaches which we can develop to work more skillfully and effectively with students.

MARIA MANUKYAN, TSOVAZARD SCHOOL

“By switching to distance learning, we needed to develop our knowledge and skills so that we can use various online tools and platforms for education. As a teacher, I prefer direct contact with students, but at the moment it is important and alarming for me that if distance learning continues, all students shall have equal opportunity and accessibility. 

In the context of COVID-19 and the current situation, it became clear that not all students are provided with accessibility and equal opportunities. I am glad to see that steps are being taken now to find possible solutions to this problem.”

“Alright dears, now turn on your cameras, raise your exercise-books without opening them, and put them aside so I can see them.”

This is the way Masha, the friendly English language teacher of Tsovazard School, makes sure that her students don't cheat while completing the online assignments. Switching to distance teaching, Masha too has faced the question of what platform to use. Most of the teachers in her school were used to the Viber application, but it wasn't meeting her needs, because it only allowed them to connect via group audio calls, notably with frequent interruptions, which makes explaining the material and the overall work with students impossible or inefficient. So, she decided to introduce the Zoom to her students, and now she is using this platform to deliver the new material through screen sharing while using a Word doc as a board to make the lesson exciting for the children. 

To make the work more interactive, Masha shares different video materials with the students or makes her own videos for new lessons. She says that the school and the community were not prepared for a full transition to distance learning because the internet connection was so poor, and many students didn't have computers or sophisticated smartphones, forcing students to skip certain lessons or turn to their neighbour and friends for technical support. Masha is trying to fill the gap with these students through phone calls, which requires extra time and efforts. Internet interruptions and power outages pose additional hurdles. Despite all hardships, Masha is full of hope that distance learning will bring good changes and open new opportunities for her students.

---

ԵՐՎԱՆԴ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
Հանրային համագործակցության եւ հաղորդակցության ղեկավա,
«Դասավանդի'ր, Հայաստան»

Հեղինակից. ՀԵՏՀԱՅԱՑՔ ՀԵՌԱՎԱՐ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆԸ

Աշխարհում թագավարակի հետեւանքով դպրոցներն ամբողջովին անցել են հեռավար ուսուցման։ Դեմ առ դեմ դասընթացները փոխարինվել են առցանց հարթակներով։ Թղթե մատյաններն անգամ դարձել են առցանց։ Գուցե ուսուցիչների եւ աշակերտների որոշ հատված միշտ էլ գերադասել է առցանց ուսուցման մեթոդները, սակայն շատ-շատերի համար հեռավար կրթության անցումն ավելի քան անսպասելի էր, իսկ հեռավար դասընթացների գործիքները՝ անհայտ եւ չլսված։ Դրան ավելացնենք Հայաստանի եւ Արցախի շատ համայնքներում ինտերնետ կապի անհասանելիությունը, վատ որակն ու աշակերտների սահմանափակ հնարավորությունները։ Այնուամենայնիվ, ինտերնետային կապը կամ տեխնոլոգիական ապահովությունը հեռավար կրթության միակ խնդրահարույց կողմերը չեն, հարկավոր է նաեւ նկատել, որ շատ աշակերտները սովոր չեն օգտագործել համացանցը հեռավար կրթության կազմակերպման համար։

COVID-19-ը անխոս ցնցեց աշխարհը և ուղղակիորեն ազդեց կրթության կազմակերպման եւ դրա հետագա զարգացման վրա: Կրթության հեռավար ուսուցանումը ուսուցիչների եւ աշակերտների համար եղել եւ շարունակում է մնալ խնդրահարույց։ Թեեւ թագավարակը ժամանակավոր է, բայց աշակերտների այսօրվա կրթության կազմակերպումը թողնելու է մշտական հետեւանքներ։ Այսօր ուսուցիչները ունեն յուրահատուկ հնարավորություն օգտագործելու իրենց ուսուցողական հմտությունները, մեթոդները եւ անգամ անձնային հատկությունները, որպեսզի ոգեւորեն աշակերտներին մնալ մոտիվացված եւ շարունակել սովորել։

Ստեղծված իրականության մանրամասների հետքերով զրուցել ենք «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ի Ծրագրի Ուսուցիչ-առաջնորդներից մի քանիսի հետ, ովքեր կիսվում են իրենց փորձով եւ կարծիքներով։

ԱՆՈՒՇ ԱՄԻՐԲԵԿՅԱՆ, ՄՈՒՍԱԼԵՌԻ ԴՊՐՈՑ

«Կարեւոր է նշել, որ ստեղծված իրավիճակը չստեղծեց, այլ վերհանեց խնդիրներ, որոնք եղել են։ Ամենակարեւորն այն է, որ ուսուցիչը կարողանա շատ արագ կողմնորոշվել եւ օգտագործել առցանց հարթակն այնպես, որ աշակերտների մոտ հետաքրքրություն առաջանա։ 

Թե’ աշակերտների, թե’ ուսուցիչների համար շատ կարեւոր է դպրոց գնալ, սակայն կարեւոր է նաեւ դպրոց չգնալով ստանալ եւ փոխանցել գիտելիք, այս պարագայում սա ուսուցիչների գերխնդիրն է։ Ես փորձում եմ այնպես անել, որ աշակերտները չհուսահատվեն տանը մնալով, այլ սկսեն սիրել առցանց դասերն ու սպասել դրանց։ Օրինակ՝ փորձում ենք մեր «առցանց գրատախտակի» վրա տարբեր գույներով գրել կամ պազրապես զրուցել, որպեսզի դասերն ավելի հետաքրքիր լինեն, եւ աշակերտները չմնան տան մթնոլորտի ազդեցության տակ, որտեղ հիմնականում խոսվում է համավարակի մասին։ Կարող եմ ասել, որ այս շրջանում ես սովորեցի ուսուցիչ լինել նաեւ դպրոցից դուրս։

Այսօր մենք արդեն ունենք առցանց հարթակների օգնությամբ դասերի կազմակերպման հսկայական փորձ եւ առաջխաղացում։ Հարկավոր է այս հմտությունները էլ ավելի զարգացնել եւ հղկել՝ բոլոր աշակերտների համար ավելի հասանելի եւ արդիական կրթություն ապահովելու համար»։ 

-Ընկեր Ամիրբեկյան, կարելի՞ է մի րոպեով դուրս գնալ:
-Ընկեր Ամիրբեկյան, գրիչս չի գրում: 
-Ընկեր Ամիրբեկյան, Ձեր նկարը քարացել է, դուրս գա՞ք, նորից գաք:
-Ընկեր Ամիրբեկյան, կարելի՞ է դասից հետո Զատիկի համար ցանած ցորենը ցույց տամ (իսկ հետո՝ շրջայց ամբողջ տնով)։

Այս արտահայտությունները դարձել են Մուսալեռի դպրոցի տարրական դասարանի ուսուցչուհի ընկեր Ամիրբեկյանի առօրյայի անբաժանելի մասնիկը։ Անուշի խոսքերով, երբ երկրում հայտարարվեց արտակարգ դրություն,  նա  անմիջապես տեղեկացրեց  իր դասարանի ծնողներին, որ հարկավոր է դասերը շարունակել առցանց հարթակում եւ հենց այդտեղ էր, որ նա բախվեց որոշակի խնդիրների։ Ցավոք, շատերի համար ինտերնետը պարզապես նկար կամ հաղորդագրություն ուղարկելն է, իսկ հեռահար դասընթացների համար նախատեսված հարթակներին թե’ աշակերտները, թե’ ծնողները ծանոթ չէին։ Սկզբի մի քանի օրերին սկսեցին օգտագործել Viber հավելվածը, տնային աշխատանքները գրում ուղարկում էին, սակայն այդպես արդյունավետ ու հետաքրքիր չէր։ 

Քանի որ աշակերտների ծնողներին առավել ծանոթ էր Skype-ը, Անուշը որոշեց, հեռահար դասերը շարունակել անցկացնել այդ հարթակով։ Երեխաների համար դասերն առավել արդյունավետ ու հետաքրքիր դարձնելու համար դասարանը բաժանել է 5-6 հոգանոց խմբերի եւ հերթականությամբ կազմակերպում է դասերը։ Դասամիջոցները փոխարինվել են էկրանի դիմաց միմյանց հետ կարճ մարմնամարզությունով, իսկ անկարգություն անելու նկատողությունը չաթից ժամանակավորապես հեռացնելն է։ Այնուամենայնիվ, զվարճալի եւ դրական լիցքերի հետ մեկտեղ գոյություն ունեն խնդիրներ, որոնք անմիջականորեն ազդում են դասերի արդյունավետության եւ հավասար ներգրավածության վրա։ Հիմնական խնդիրը թերեւս ինտերնետային վատ կապն է, ձայնի կամ էկրանի անընդմեջ ընդհատումը։ Խնդրահարույց եւ ժամանակատար է նաեւ աշակերտների՝ գործիքներին չտիրապետելը եւ դրանք օգտագործելու բացատրման գործընթացը։ Կա նաեւ դասին ժամանակին չմիանալու եւ պատասխանատվության խնդիր, շատ հաճախ աշակերտները ծուլանում կամ մոռանում են եւ դասերին միանում են ուշացած։ Ըստ Անուշի, չնայած բոլոր խնդիրների, հեռահար ուսուցման այս փորձը դեռ անպայման դրական ազդեցություն է ունենալու եւ ապագայում բոլորն ավելի պատրաստված եւ իրազեկված կլինեն հեռահար դասերի կազմակերպման համար։ 

ՀԱՅԿ ՍԻՄՈՆՅԱՆ, ԲԱԳԱՐԱՆԻ ԴՊՐՈՑ

«Հաջորդ ուսումնական տարին լինելու է շատ ավելի աշխատատար եւ նորանոր հմտություններ ձեռք բերելու ժամանակաշրջան։ Ստեղծված անսպասելի իրավիճակն իր հետ բերեց նոր մեթոդներ եւ մոտեցումներ, որոնք զարգացնելով կարող ենք ավելի հմուտ եւ արդյունավետ աշխատել աշակերտների հետ։ Հեռավար ուսուցմանն անցնելիս շատ է զգացվում աշակերտների հետ անմիջական շփման եւ համայնքի կոլորիտային միջավայրի պակասը։ Համայնքում թվային միջոցների սղությունը եւ դրա հետեւանքով ստեղծված նոր բնույթի խնդիրները, առաջ բերեցին ինքնազարգացման, նոր գործիքների եւ հմտությունների տիրապետման անհրաժեշտություն եւ հնարավորություն։ COVID-19-ը կրթական համակարգի վրա ունեցավ եւ կունենա թե’ դրակական, թե’ բացասական կող։ Բացասականն այն է, որ եղավ արդյունավետության անկում, քանի որ բոլոր աշակերտները կարիք ունեն անմիջական շփման եւ ոմանք էլ ունեն թվային միջոցների սղություն։ Դրականն այն է, որ աշակերտները սովորեցին կիրառել համացանցը ոչ միայն սոցիալական ցանցերի օգտագործման, այլ նաեւ կրթության, զարգացման եւ համայնքից դուրս գտնվող աշխարհի ճանաճման համար։ Վստահ եմ, որ սա կնպաստի աշակերտների մոտ անկախ գտնվելու վայրից գիտակցել իրենց հնարավորությունները»։

Բագարանի դպրոցում հանրահաշվի, երկրաչափության եւ ինֆորմատիկայի ուսուցիչ Հայկի եւ իր աշակերտների համար հեռավար կրթությանն անցումը եւս կատարվեց մի քանի օրվա ընթացքում՝ համպատրաստից։ Թեեւ Հայկը լավ է տիրապետում ժամանակակից առցանց հարթակներին եւ իր աշակերտներին էլ դպրոցի հնարավորությունների սահմաններում  փոխանցում է իր փորձը, հեռավար կրթությանն անցնելիս հանդիպեց որոշակի դժվարությունների։ Ըստ Հայկի, մեկ շաբաթում թղթե մատյաններից, կավճե գրատախտակներից եւ դեմ առ դեմ դասերից հեռավար ուսուցման անցումն անարդյունավետ է եւ այս պահին չի կարող արդարացնել մեծածավալ սպասելիքներ։ Միայն ինտերնետ կապի հասանելիությունը չի կարող առցանց դասի անցկացման չափորոշիչ լինել, քանի որ ուսուցիչներց շատերը, հատկապես համայնքներում, չեն տիրապետում համապատասխան հմտություններին, չունեն համակարգիչներ եւ այդքան էլ լավ ծանոթ չեն հեռավար դասերի առցանց գործիքներին։ Ի հավելում տեխնիկական հագեցվածության խնդիրների, Հայկը նաեւ նշում է կա արդյունավետության եւ մոտիվացիայի պակաս։ Առցանց ժամանցային հաղորդումների հսկայական ընտրության պայմաններում առցանց կրթությունը կարեւորելու հարցում առանցքային է ինքնակարգապահությունը։ Մինչ որոշ աշակերտների համար մարտահրավերային է ներգրավվածության պահպանումը, Հայկը տպավորված է այն աշակերտներով, ովքեր հետաքրքրությամբ մասնակցում են ամեն դասի: 

ՄԱՐԻԱ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ, ԾՈՎԱԶԱՐԴԻ ԴՊՐՈՑ

«Հեռավար ուսուցմանն անցնելով անհրաժեշտություն եղավ զարգացնել մեր գիտելիքներն ու հմտությունները, որպեսզի կրթության համար կիրառենք առցանց տարբեր գործիքներ եւ հարթակներ։  Որպես ուսուցիչ ես գերադասում եմ աշակերտների հետ անմիջական շփումը, բայց այս պահին ինձ համար կարեւոր ու մտահոգիչ է, որ եթե հեռավար կրթությունը շարունակվի, ապա բոլոր աշակերտները պետք է ունենան հավասար հնարավորություն եւ հասանելիություն։ 

COVID-19-ի եւ ստեղծված իրավիճակի պայմաններում հասկանալի դարձավ այն փաստը, որ ոչ բոլոր աշակերտներն են ապահովված հասանելիությամբ եւ համաչափ հնարավորություններով։ Ուրախ եմ տեսնել, որ հիմա ձեռնարկվում են քայլեր այս խնդրի հնարավոր լուծումների համար»։

«Երեխեք ջան, հիմա վիդեոն միացնում եք, տետրերը բարձրացնում եք, փակ ցույց եք տալիս ու դնում եք մի կողմ, որ ես տեսնեմ»։

Ծովազարդում անգլերենի ընկերասեր ուսուցչուհի Մաշան այսպես է փորձում հետեւել, որ աշակերտները չարտագրեն առցանց առաջադրանքներ անելիս։ Հեռավար կրթությանն անցնելիս Մաշան եւս բախվեց «ի՞նչ հարթակ օգտագործել» հարցին, իր դպրոցում ուսուցիչների մեծամասնությունը օգտագործում է Viber-հավելվածը, բայց իր համար դա հարմար տարբերակ չէր, քանի որ կարող ես միայն ձայնը լսել, այն էլ կապի խաթարմամբ, իսկ աշակերտներին դաս բացատրելը կամ ընդհանուր առաջադրանքների շուրջ աշխատելը դառնում է անհնար եւ անարդյունավետ։ Որոշեց, որ աշակերտներին պետք է ներկայացնի եւ սովորեցնի Zoom-ը։ Այժմ դասերը հիմնականում այդպես է կազմակերպում, նոր դաս բացատրելիս կիսվում է իր էկրանով, իսկ Word file-ը ծառայում է որպես գրատախտակ, որպեսզի երեխաների համար էլ ավելի հետաքրքիր լինի։ 

Աշխատանքն ավելի ինտերակտիվ դարձնելու համար աշակերտներին ուղարկում է տարբեր հոլովակներ կամ ինքն իրեն է ձայնագրում դասերը ներկայացնելիս։ Մաշան նշում է, որ իր դպրոցն ու համայնքը պատրաստ չէին ամբողջությամբ հեռավար կրթությանն անցնել, քանի որ ինտերնետ կապը թույլ է, աշակերտներից շատերը չունեն համակարգիչ կամ համապատասխան հեռախոս եւ երբեմն ստիպված են լինում բաց թողնել դասերը կամ դիմել հարեւաններին եւ ընկերներին։ Մաշան փորձում է այդպիսի աշակերտների հետ դասերը լրացնել հեռախոսազանգերով, ինչը իրենից հավելյալ ժամանակ եւ էներգիա է տանում։ Դասերի ընթացքում երբեմն կարող է ինտերնետ կապը ընդհատվել կամ հոսանքը գնալ, դրան ավելանում է աշակերտների քիչ ներգրավածությունն ու հետաքրքրությունը։ Անկախ բոլոր խնդիրներից Մաշան լիահույս է, որ հեռավար կրթության այս փորձը ունենալու է դրական ազդեցություն  եւ ապագայում բերելու է նոր հնարավորություններ։

---

---

---

While the world was in a lockdown, the educational direction of Innovative Solutions and Technologies Center (ISTC) - Zil Academy, and Teach For Armenia (TFA) followed the global trend of transformation of all industries, including education, and quickly responded to the crisis jointly conducting online learning sessions for TFA Teacher-Leaders, so that they adapt to the new conditions and working styles.

With the efforts of Zil Academy’s team, 3 sessions have been organized in the following directions: Digital learning, Digital presentations and Working online. 

DIGITAL LEARNING

An introduction to innovative tools and methods for effective organization of digital and online classes alongside with tips and techniques for student engagement in a quarantined status. The workshop included usage of some tools for better understanding.

---

DIGITAL PRESENTATIONS

A hands-on workshop on outlining, designing and presenting effective, interesting and resourceful presentations, including tools for creating and illustrating educational presentations and video-materials.

---

WORKING ONLINE

An introduction on task management, effective communication, video-conferencing and research tools for a better digital working experience in the times of quarantine.

With the help of these sessions, 40 participants got practical knowledge and are ready to use their gained knowledge in the teaching process.

---

---

Մինչ աշխարհը կարանտինային ռեժիմի մեջ էր, ISTC կենտրոնի կրթական հատվածը՝ «Զիլ Ակադեմիան», և «Դասավանդի’ր, Հայաստան» հետևեցին տարբեր ոլորտներում՝ ներառյալ կրությունը, լուրջ տրանսֆորմացիաների համաշխարհային նախադեպին։ Որպես արձագանք ճգնաժամին՝ թիմերը համատեղ ուժերով իրականացրեցին առցանց դասընթացներ «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ի ՈՒսուցիչ-առաջնորդների համար, որպեսզի նրանք կարողանան հարմարվել աշխատանքային նոր պայմաններին և ստեղծված իրավիճակին։

«Զիլ Ակադեմիայի» թիմի ջանքերով իրականցվեցին առցանց դասընթացներ 3 հիմնական ուղղություններով՝ թվային ոսուցում, պրեզենտացիանր, առցանց աշխատանք։ 

ԹՎԱՅԻՆ ՈՒՍՈՒՑՈՒՄ
Ծանոթացում առցանց դասեր վարելու նորարարական գործիքներին և մեթոդներին՝ համակցված կարանտինի պայմաններում աշակերտներին/ուսանողներին ներգրավելու օգտակար խորհուրդներով և հետաքրքիր լուծումներով։ Դասընթացը նաև ներառում էր որոշ գործիքների պրակտիկ կիրառություն հենց դասընթացի ժամանակ։

---

ԹՎԱՅԻՆ ՊՐԵԶԵՆՏԱՑԻԱՆԵՐ
Կիրառական դասընթաց օգտակար, հետաքրքիր և արդյունավետ պրեզենտացիաներ կազմելու և ներկայացնելու համար՝ ընդգրկելով կրթական պրեզենտացիաներ և հոլովակներ պատրաստելու և ձևավորելու մի քանի գործիքներ։

---

ԱՌՑԱՆՑ ԱՇԽԱՏԱՆՔ
Ծանոթացում առաջադրանքների կառավարման, արդյունավետ հաղորդակցության, վիդեո կոնֆերանսների և «խելացի» որոնումների իրականացնելու գործիքներ, որոնք նպաստում են կարանտինային պայմաններում ավելի հաջողված հեռավար աշխատանքի փորձառությանը։

Այս դասընթացների շնորհիվ շուրջ 40 մասնակիցներ ստացան գործնական գիտելիքներ և պատրաստ են իրենց ձեռք բերած հմտություններն օգտագործել իրենց դասավանդման պրակտիկայում։

---

Սիրանուշ Ամիրյան, գյուղ Արշալույս

Ահա և վերջ, թե՞ սկիզբ․․․

Ես Սիրանուշն եմ․․․ էէէէ, ընկեր Ամիրյանը, և, այո՛, ես երջանիկ եմ։ Դասավանդում եմ Արամվիրի՝ ամենաշխատասեր Արշալույս համայնքում։ Չնայած դրան իմ ճամփորդությունը «Դասվանդի’ր, Հայաստանի» հետ սկսել է Վազաշեն համայնքից, երբ  մեկ օրով հյուր էի Սաթենիկի ու Էսթերի մոտ։ Այդ օրը իմ մեջ վերացան բոլոր կասկածները։ Մինչ այդ ես նման էի լարախաղացի, որը դեռ վստահ չէր վերջնակետ կհասնի թե ոչ, իսկ այդ օրը հստակ նշմարվեց ինձ մոտ վերջնակետը։ Ինչու՞ ։ Այդ օրը ինձ դիմավորեց 5 ամյա մի փոքրիկ, որը սկսեց պատմել գյուղի մասին, ու ամեն քայլ դնելուց որոշումս ավելի ու ավելի էր ամրապնդվում, երբ պատկերացնում էի իմ աշակերտներին ու նրանց հետ բացահայտելիք աշխարհս։

Լինելով տնտեսագետ ու աշխատելով իմ մասնագիտության՝ հոգու անտառի մի լուսավոր կետում երազում էի սեփական դպրոց ունենալու մասին։ Ամեն օր մտքում մի քար ավելացնում։ Ու դե ինչպես որ լինում է սովորաբար, երբ գիտենք ինչ ենք ուզում, ճանապարհները մեզ բերում են դեպի այն կետը, որը օգնելու է հաջորդ որոշիչ քարը դնելու։ Հաջորդ կանգառս, թեև ավելի ճիշտ կլինի ասել թռիչքուսին (չեմ ասի, ինչու, որ բացահայտելու բերկրանքը դու էլ ապրես) եղավ «Դասավանդի’ր, Հայաստանը»։ Ի՞նչ եղավ դրանից հետո։ Հայտնվեցի ամենաստեղծարար երեխաների հետ մի կտուրի տակ։ Սկսեցի ապրել նրանց հետ, ոգևորվել նրանցից, նշմարել առաքելությունս, իմաստավորել արածս ու անելիքս։

Շատերիցս կլսեք, որ այս երկու տարում փոխվել ենք, այո՛, ես էլ կկրկնվեմ, փոխվում ենք բոլորս, բայց սա միանշանակ դրական փոփոխություն է։ Փոխվում ենք, քանի որ փոխում ենք։ Փոխվում ենք, քանի որ շփվում ենք այն արարածների հետ, ովքեր դեռ չեն մոռացել որ կյանքը վայելք է։ Փոխվում ենք, քանի որ ամեն պահ օդը լցված է հնարավորություններով, ու շնչառությունդ էլ սկսվում է բացվել։ Փոխվում ենք, որովհետև ամեն անգամ երեխաներից մեկի հետ մեղմիկ ու անկեղծ զրույց ունենալիս հնարավոր չէ ավելի լավը չդառնալ։ 

---

And here is the end, or the beginning? 

I am Siranush...oooh Miss Amiryan, and yes, I am happy. I am teaching in Armavir region's most hardworking community-in Arshaluys. Although my journey with Teach For Armenia has started from Vazashen community where I was hosted for a day by Satenik and Esther. On that day all my hesitation faded away. Till that I was like a tightrope walker who is not certain that the endpoint is reachable or not, but on that day the endpoint was visible. Why? On that day a 5 year old baby girl greeted me and started to tell me about her village and by every step my decision was strengthening more and more when I was imagining my students and the new World to be discovered with them.

Being an economist and working in my field, in a bright side of my soul’s deep forest I have always dreamed of having my own school. I was putting one more stone each day. And as usual, when we know what we want, the roads lead us to the point where we will help to put the next decisive stone. My next stop or I would say my flight (I will not say why so that you also can enjoy the excitement of discovering it) has become Teach For Armenia. What happened afterwards? I suddenly appeared under the same shelter with the most creative kids. I started to live with them, I got inspired by them, everything I said and did started to make sense.      

Many of you will hear that we have changed in these two years, yes, I will repeat, we are all changing, but this is definitely a positive change. We have changed because we changed. We have changed because we spend our time with creatures who have not forgotten that life is a pleasure yet. We have changed because every moment the air is full of opportunities and your breath begins to open up. We have changed, because every time we have a soft and sincere conversation with one of the kids, it is impossible not to become better.

---

---

---

Անուշ Մելքոնյան, գյուղ Լեռնարոտ

Կիրակոս, ա՜յ Կիրակոս, այդ ու՞ր…
Կիսաքանդ աստիճանները արագ֊արագ հաղթահարելով շրջվեց դեպի ինձ ու իրեն բնորոշ անմիջականությամբ պատասխանեց.
֊Ընկեր Մելքոնյան, պիտի գնամ, կովը ծնելա։
Կիրակոսը ապրում էր դպրոցի դիմացի տանը ու իր դասարանցիների հետ դասամիջոցին վազում այգի՝ խնձոր պոկելու։ Խնձորները շատ հաճախ  հայտնվում էին նաև իմ սեղանին, սկզբում վախվորած հայացքով հետևելով արձագանքիս, հետո՝ չարաճճիորեն ժպտալով։
Սա Լեռնարոտն է. առեղծվածային Արագածի փեշի տակ մեծացած 100֊ամյա համայնքը, որը կերտվել է լեռանը բնորոշ համառությամբ ու վեհությամբ։

Հիշում եմ՝ առաջին այցելությունս համայնք շատ էպիկ էր։ Օգոստոս, կիզիչ արև, մոտոցիկլ, փշածածկ ու չորացած բնություն, քարքարոտ ու անվերջ թվացող ճանապարհ։ Ակամայից հիշեցնում էր AC/DC- ի «Highway to hell» երգը։ Ճանապարհին մի մարդու հանդիպեցինք, ով  պարզվեց դպրոցի պահակն էր.
֊Ախր դուք ո՞նց եք գտել էս գյուղը, սա ըսկի քարտեզում չկա, մեր մեջ ասած, Հայաստանի կույրաղիքն է։
Հետո հարց ու փորձ արեցինք ազատ տուն գտնելու համար ու պարզվեց, որ ազատ տուն չկա,բայց ազատ գոմ կա))) Վերջապես նշմարվեց Լեռնարոտի ցուցատախտակն ու մեր տեսադաշտում հայտնվեց այդքան սպասված դպրոցը։ Դպրոցի բակում մեզ էին սպասում մի  երիտասարդ տղամարդ և մի  ժպտերես կին։ Երիտասարդը դպրոցի տնօրենն էր, ով  արդեն երկու տարի էր ինչ ստանձնել էր այդ պաշտոնը և շատ նվիրված էր իր դպրոցին։ Իրենց առաջարկով տեղափոխվեցի իրենց տուն, մինչ մի ազատ տուն կգտնեի։ 

Նոր տունը, որ տեղափոխվեցի գտնվում էր հարակից Կոշ  գյուղում, այն Լեռնարոտից հեռու էր 11կմ-ով։ Ես հասցրեցի ընկերանալ հարևանների, ջրի մարդու, տաքսու վարորդ Էդգարի (ով ուներ շատ սուր հումոր), խանութպան Լադոյի  և  հաճախ տուն մտնող կատուների, հնդկահավերի ու  մկների հետ. վերջիններիս ու իմ միջև սկսեց գոյության կռիվ։

Երկու  տարի առաջ երբևէ չէի պատկերացնի թե կարող եմ թողնել ամեն ինչ ու գալ մի անծանոթ գյուղ, որտեղ ջրի ու տան միակ վարդակի առկայությունը շքեղություն կդիտվեր։ Կենցաղային պայմանների դժվարությունները ու կարոտը շատ տարրական բաների հանդեպ  վերափոխեց ու վերաիմաստավորեց կյանքս։ Մի տեսակ կարևոր մարդ էի զգում ինձ ու արժեւորվում էր կյանքս։ Ամեն օր դպրոց գնալիս ու երեխաների անեղծ ժպիտները տեսնելիս մոռանում էի ամեն դժվարության  մասին։

Միշտ մտածում էի որևէ կերպ ինչ֊որ բան փոխելու մասին ու վերջապես ունեի նման հնարավորորություն։ Այս պարագայում ոչ միայն ինքդ ես լինում վերափոխող ու կարծրատիպեր կոտրող, այլև ինքդ ես փոխվում։ 
Անվերջ տիրող գաջեթների ու նույն լեկալով արտադրած դեմքերի մեջ էնքան էր  պակասում գյուղական մաքուր օդն  ու մանկան անկեղծությունը, քիթդ ընկնող  թարմ թխած բոքոնի հոտն ու չոբանի հետ զրույցները։ 

Աշակերտներիս հետ շատ շուտ մտերմացանք ու վստահություն ձեռքբերելուց հետո մի օր անկեղծացան.
֊Ընկեր Մելքոնյան, որ իմացանք Երևանից դասատու ա գալու, քար կտրեցինք, հետո, երբ Ձեզ տեսանք կարմիր, կարճ մազերով, հետն էլ մոտոցիկլով էկած, մտածեցինք` բաններս բուրդ ա։ Բայց, որ ժպտացիք ու խոսեցիք մեզ հետ, իսկույն հասկացանք, որ դուք ծեծողներից չեք։ Համ էլ,֊ավելացրեց Անդրանիկը, - դուք, որ էկաք մեր գյուղ մեր  դասատուներն էլ սկսեցին գունավոր «կալգոտկա» հագնել ։

Շուտով կավարտվի ծրագիրը, կավարտվի նաև իմ ուսուցչի առաքելությունը Լեռնարոտում։ Այստեղ ես թողնում եմ սեղանին դրված խնձորներն ու թաց ընկույզը, ուուցչանոցի թարմ թխած բոքոնով  ու մոզու պանրով ընդմիջումները, առավոտյան ուսապարկերով նախիրը արոտ տանող ու շնչակտուր դասի վազող ,  փոքրիկ, բայց կոփված մարմնով տղաները, կոշտացած ձեռքերով, բայց անասելի փափուկ սրտով աղջիկները, ատամիկով ժպտացող պստոները ու երբեք չկիսատվող սերը. սեր, որը երբեք չի կեղտոտվում ու չի մոռացվում։

---

Anush Melkonyan, Village Lernarot

"Kirakos, Kirakos, where are you going?
Overcoming the half-destroyed stairs, he turned to me and answered with his typical directness.
-Miss Melkonyan, I have to go - the cow is giving birth.
Kirakos lived in front of the school and during the pauses he would ran to a garden with his classmates to pick apples. Apples often appeared on my table, first with a frightened look on his face, then with a mischievous smile. 

This is Lernarot - a 100-year-old community, which grew up under the mysterious mount Aragat, was built with the typical stubbornness and majesty of the mountain.

I remember my first visit to the community, it was very epic. August, scorching sun, motorcycle, thorny and dry nature, rocky and seemingly endless road. Involuntarily I remembered AC/DC's "Highway to hell" song. On our way we met a man who turned out to be the school guard.

"How did you find this village? This is not even on the map, as we say, it is the blind alley of Armenia.

Then we asked questions and tried to find a vacant house, and it turned out that there was no free house, but there was a free barn. 

A young man and a smiling woman were waiting for us in the school yard. The young man was the principal of the school, who had been in charge for two years and was very devoted to his school. At their suggestion, I moved into their home until I found a vacant home.

The new house where I moved was in the nearby village of Kosh, 11 km from Lernarot. I managed to make friends with neighbors, with water man, taxi driver Edgar (who had a very sharp sense of humor), shopkeeper Lado, and with some cats, turkeys, and mice who always entered my house. A war started between the latter and me.

Two years ago, I would never have imagined that I could leave everything and come to an unfamiliar village, where water and a house would be luxury. The hardships and longings of everyday life have transformed and redefined my life. I felt a kind of important person and my life became very appreciated. Every day when I went to school and saw the sincere smiles of children, I forgot about all the difficulties.

I always wanted to change something and I finally had that opportunity. In this case, you are not only transforming yourself and breaking stereotypes, but you are changing yourself.

The endless gadgets and the faces produced with the same varnish were so lacking in the clean rural air and in the sincerity of childildren, the smell of freshly baked loaf of bread and conversations with the shepherd.

My students and I soon became close and one day, after gaining trust, they became more sincere.

"Comrade Melkonyan, when we learned that a teacher would come from Yerevan, we were so amazed, and then when we saw you with red, short hair, and then on a motorcycle, we thought, 'We are in a hard situation.' But when you smiled and talked to us, we immediately realized that you were not one of the beaters. And, Andranik added, "when you came to our village, our teachers started wearing colored tights - just like you.

The Program will end soon, and my teacher's mission in Lernarot will end. Here I leave the apples and wet walnuts on the table, the freshly baked loaf of bread and local cheese in the kitchen, the shepherd carrying the herd in the morning with his backpack, breathless running boys, with small but hardened bodies, girls with hardened hands, but with an unspeakably soft heart, smiling kids and never parting love -  love which will never be defiled or forgotten.

---

---

---

Before COVID-19 and consequent school closures, access to the world wide web was viewed by many of us as a luxury, a privilege afforded to those who could pay for the service. The thought of equipping every child with the necessary technology to learn online would have been viewed as excessive with an exorbitant price tag. Instead of dreaming big, we often tempered our expectations and instead focused on the lowest common denominators in education: basic literacy, numeracy, and content mastery delivered through traditional means. It took a pandemic to show us how woefully underprepared we are to deliver on a future-facing education. 

Imagine a classroom with 19 students. To the front of the classroom are four students, sitting behind a laptop or a tablet, ready to learn. Behind them are 13 students with smartphones, however a few of them are sharing devices with their families, and a couple of them are not connected to the internet at all. At the back of the class are two students using basic cell phones with no data plan. While the cell phones that the students may not be ideal for instruction, these students at least have access to their teacher. Meanwhile, in the classroom next door, there are another four students who are sitting completely in the dark with no access to technology. Period. Take this analogy, and stretch it across Armenia and Artsakh, and this is the challenge that our teachers are currently facing.* In other words, a third of our students are struggling to stay connected with their teachers and less than a fifth have devices that effectively support sustained online learning.

COVID-19 did not create the digital divide, it simply exacerbated the disparity. Across the nation, our students are falling through the crack created by this chasm. For students without access to technology, the effects of summer learning loss will certainly widen dramatically. Furthermore, even after the virus subsides, our students deserve an equitable education. The term “equity” in English does equate to “equality.” Equality infers equal distribution, while equity means that we are providing ample resources to reach students who need it the most. As an organization that is committed to educational equity, ending the digital divide is a part of Teach For Armenia’s mission.

However, access will not suffice. Amid lockdowns, educators around the world raced to provide students with emergency remote teaching. Hastily, school systems put into place remedies in order to address the immediate needs of students (who at least had the ability to connect). For students without technology, creative teachers like Narine Selimyan found ways to send work home. While these responses were absolutely necessary and appropriate, we need to go beyond temporary mitigation. At times, crisis forces innovation. Now is the time for Armenia’s education system to leapfrog. The answer could be found in Change-Based Learning.

Back in 2009, Apple Inc. coined the term: “Challenge-Based Learning.” In short, it is a form of project-based learning that guides students through the process of solving real-life problems that confront their communities by leveraging self-guided online research. At Teach For Armenia, we adapted a version of this approach, and we call it “Change-Based Learning.” Why “change” and not “challenge”? The distinction is small, but important. As Peter Block wrote, our communities are not problems to be solved. Rather, they are full of infinite possibilities, and our students have the power to unlock that potential. In short, we see our students are drivers of positive change and innovation.

This summer, Teach For Armenia aims to run a Virtual Student Leadership Camp. We have already placed an order for 360 devices so that we can pilot a program that will weave together Change-Based Learning with the national syllabus. Through the camp, students will work in teams as they explore “big ideas” pulled from state-mandated topics. By the end of the camp, the students will then create proposals and record pitches for projects that will spark innovation within their respective communities. Using Teach For Armenia’s Community Impact Fund, we will then award a group of students a microgrant so that they can implement the idea during the coming school year. All of this is being done in alignment with priorities outlined by the Ministry of Education, Science, Culture and Sport in Armenia.

Before the close of 2020, Teach For Armenia aims to equip every student in our partner schools with a device that will support effective online learning. We will train our participants how to facilitate Change-Based Learning in their classrooms while following the syllabus. Our hope is to then support other teachers across the nation to adopt innovative approaches to teaching. 

Our children are inheriting a broken world. It is at least our duty to supply the right tools so that they can fix the problems that we were unable to solve for them. 

To help end the digital divide, click here. 

*These numbers are based on data collected from Teach For Armenia’s Teacher-Leaders in April 2020.

---

Ինչո՞ւ պետք է հաղթահարել «թվային մեկուսացումը»

Մինչև COVID-19-ի տարածումը և դրան հետևած դպրոցական տարածքների փակումը համացանցի հասանելիությունը շատերիս կողմից դիտվում էր որպես շքեղություն կամ առավելություն, որ մատչելի է միայն դրա ծառայությունների համար վճարունակ մարդկանց: Առցանց ուսման համար անհրաժեշտ տեխնոլոգիական գործիքներով յուրաքանչյուր երեխայի զինելու միտքը կարող էր ընկալվել որպես աննկարագրելի մեծ ծախսեր ենթադրող չափազանցություն: 

Մեծ երազանքներ ունենալու փոխարեն մենք հաճախ մեղմել ենք մեր ակնկալիքները և մեր ուշադրությունն ուղղել կրթության նվազագույն ընդհանուր շեմերին՝ տարրական լեզվական և մաթեմատիկական գրագիտություն կամ բովանդակության յուրացում՝ ավանդական եղանակներով։ Մեզ համավարակ անհրաժեշտ եղավ, որպեսզի հասկանանք, թե որքան ցավալիորեն անպատրաստ ենք մատուցել հայացքով դեպի ապագան շրջված կրթություն:

Պատկերացրե´ք 19 աշակերտից բաղկացած դասարան: Առաջին նստարաններին՝ շարժական համակարգչի կամ պլանշետի առջև, նստած է սովորելու պատրաստ 4 աշակերտ: Նրանց հետևի շարքերում բջջային հեռախոսը ձեռքին նստած է 13 աշակերտ, որոնցից շատերն օգտվում են իրենց ընտանիքի անդամների հեռախոսներից, իսկ ոմանք ընդհանրապես չունեն ինտերնետային կապ: Դասարանի հետնամասում երկու աշակերտի ձեռքին կան պարզունակ բջջային հեռախոսներ, որոնցում չկան ինտերնետային կապի համար անհրաժեշտ կարգավորումներ: Թեև բջջային հեռախոսները լավագույն գործիքը չեն աշակերտների ուսումնառության համար, սակայն նրանք առնվազն ունեն ուսուցչի հետ շփվելու հնարավորություն: Միևնույն ժամանակ, հարևան դասարանում կան են 4 այլ աշակերտներ, որոնք նստած են լիարժեք մթության մեջ՝ առանց որևէ տեխնոլոգիական հասանելիության: Այսքանը: Այժմ փորձե´ք այս այլաբանությունը մտովի տարածել ամբողջ Հայաստանի և Արցախի վրա և կստանաք այն մարտահրավերների պատկերը, որոնց այսօր առերեսվում են մեր ուսուցիչները*: Այլ կերպ ասած՝ մեր աշակերտների 1/3-ը պայքարում է ուսուցիչների հետ կապ պահպանելու համար, և միայն 1/5-ից պակաս մասն ունի անհրաժեշտ սարքերը, որոնք արդյունավետ կերպով կարող են ապահովել առցանց կայուն ուսուցումը:

«Թվային մեկուսացումը» չի ծագել COVID-19-ի պատճառով. այն պարզապես վատթարացել է նոր պայմաններում: Ողջ երկրում մեր աշակերտները հայտնվում են այս մեծ ճեղքից դուրս: Առանց տեխնոլոգիական հասանելիության՝ գիտելիքի ամառային կորուստը, վստահաբար, կունենա սովորականից շատ ավելի մեծ ազդեցություն նրանց վրա: Ավելին՝ նույնիսկ համավարակի նահանջից հետո մեր աշակերտներին անհրաժեշտ կլինի ստանալ կրթական համաչափ հնարավորություններ: «Համաչափություն» ասելով՝ պետք չէ հասկանալ «հավասարություն». հավասարությունը ենթադրում է հավասար բաշխվածություն, մինչդեռ համաչափության դեպքում նկատի ունենք առատ հնարավորությունների այնպիսի բաշխում, երբ դրանք հասնում են այն աշակերտներին, որոնք ամենաշատն ունեն դրանց կարիքը: Որպես կրթական համաչափ հնարավորությունների հանձնառությամբ կազմակերպություն՝ թվային անհամաչափության հաղթահարումը մենք համարում ենք «Դասավանդի´ր, Հայաստան»-ի առաքելության մի մասը:

Այդուհանդերձ, միայն թվային հասանելիությունը բավարար չէ: Մեկուսացման պայմաններում դասավանդողներն ամբողջ աշխարհում անում են ամեն բան՝ ապահովելու աշակերտների հեռավար դասավանդումն արտակարգ պայմաններում:

Դպրոցական համակարգերը հապճեպորեն գտան ելքեր, որպեսզի բավարարեն աշակերտների (առնվազն կապուղիների հասանելիություն ունեցողների) ամենահրատապ կարիքները: Իսկ տեխնոլոգիական հասանելիություն չունեցող աշակերտների համար Նարինե Սելիմյանի նման ստեղծագործ ուսուցիչները գտան հանձնարարությունները նրանց տներ հասցնելու եղանակներ: Թեև այս լուծումները լիովին անհրաժեշտ էին ու տեղին, սակայն մենք պետք է առաջ անցնենք ժամանակավոր ելքեր փնտրելուց: Ճգնաժամերը հաճախ հանգեցնում են նորարարությունների: Հայաստանի կրթական համակարգի համար հիմա է մեծ ցատկ կատարելու ժամանակը: Իսկ լուծումը կարող է տալ այն, ինչ անվանում ենք «փոփոխությունների վրա հիմնված կրթություն»:  

2009 թվականին “Apple Inc.” ընկերությունը կրթական այդ մեթոդաբանության անունը կնքեց «Մարտահրավերային ուսում»: Համառոտ բացատրությամբ՝ այն նախագծահեն ուսուցման մի ձև է, որով աշակերտներն առաջնորդվում են՝ լուծելու համար իրական կենսական խնդիրներ, որոնք առկա են իրենց համայնքներում և դա անում են ինքնուրույն առցանց հետազոտական  աշխատանքի միջոցով: «Դասավանդի´ր, Հայաստան»-ը մշակել է այդ մոտեցման մի տարբերակ և այն անվանել «փոփոխությունների վրա հիմնված ուսում»: Ինչո՞ւ «փոփոխություն» և ոչ «մարտահրավեր». դրանց միջև կա փոքր, սակայն էական տարբերություն: Ինչպես գրում է Փիթեր Բլոքը, մեր համայնքները խնդիրներ չեն, որ պետք է լուծել, այլ անսահման հնարավորություններ, և մեր աշակերտներն ունեն այդ ներուժը բացահայտելու կարողությունները: Այլ կերպ ասած՝ մեր աշակերտներին մենք դիտում ենք որպես դրական փոփոխությունների և նորարարությունների առաջամարտիկներ:

Այս ամառ «Դասավանդի´ր, Հայաստան»-ը պատրաստվում է անցկացնել Վիրտուալ ուսուցման ճամբար աշակերտների համար: Մենք արդեն պատվիրել ենք 360 սարք, որոնցով կկարողանանք փորձարկել մի նախագիծ, որը կմիահյուսի փոփոխությունների վրա հիմնված ուսումը պետական ուսումնական ծրագրի հետ: Ճամբարի միջոցով աշակերտները կաշխատեն թիմերով և կհետազոտեն «խոշոր գաղափարներ» պետական պարտադիր ծրագրով նախատեսված թեմաների շրջանակում:

Ճամբարի վերջում աշակերտները կստեղծեն ու տեսագրություններով կներկայացնեն նախագծեր, որոնք կխթանեն նորարարություններ իրենց համայնքներում: «Դասավանդի´ր, Հայաստան»-ի Համայնքային ներազդեցության հիմնադրամի շնորհիվ մենք աշակերտական խմբերին կհատկացնենք միկրոդրամաշնորհներ, որոնց միջոցով նրանք կկարողանան իրագործել իրենց գաղափարները հաջորդ ուսումնական տարվա ընթացքում: Այս բոլոր միջոցառումներն իրականացվում են ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության նախանշած առաջնահերթություններին համահունչ:

Մինչև 2020 թվականի վերջը «Դասավանդի´ր, Հայաստան»-ը նպատակ ունի մեր գործընկեր դպրոցների յուրաքանչյուր աշակերտի ապահովել անհրաժեշտ գործիքներով, որոնք կնպաստեն նրանց արդյունավետ առցանց ուսումնառությանը: Մեր ծրագրի մասնակիցների համար կանկացնենք վերապատրաստումներ, որոնք կվերաբերեն «փոփոխությունների վրա հիմնված ուսման» կազմակերպմանը իրենց դասարաններում՝ միաժամանակ հետևելով ուսումնական ծրագրին: Այնուհետև, մենք հուսով ենք երկրի այլ ուսուցիչների ևս աջակցել՝ որդեգրելու դասավանդման նորարարական մոտեցումներ:

Մեր երեխաները մեզնից ժառանգում են տրոհված աշխարհ։ Մեր նվազագույն պարտականությունը պետք է լինի տալ ճիշտ գործիքներ, որ նրանց կօգնեն լուծել այն խնդիրները, որ մենք չենք կարողացել լուծել նրանց համար:

 «Թվային մեկուսացումը» հաղթահարմանն աջակցելու համար սեղմե´ք այստեղ: 

 *Այս թվերը  ներկայացված են «Դասավանդի´ր, Հայաստան»-ի Ուսուցիչ-առաջնորդների կողմից 2020թ. ապրիլին ձեռք բերված տվյալների հիման վրա:

---

Աշխեն Վարդանյան, գյուղ Սարուխան

-C’est tout, au revoir,- ցտեսություն ասեցի աշակերտներիս և արդեն ուզում էի դուրս գալ, երբ աշակերտուհիներիցս երեքը մոտեցան ինձ:

-Ընկեր Վարդանյան, կարելի՞ է ձեզ մի քանի հարց տալ, -ասաց Մոնիկան և ամաչելով ավելացրեց,-բայց դասի վերաբերյալ չի…

- Լսում եմ, Մոնիկա ջան , - ժպիտով պատասխանեցի:

-Ընկեր Վարդանյան, դուք արդեն երկար ժամանակ է ՝ մեր գյուղում եք, որո՞նք են ձեր ձեռքբերումներն այս ամիսների ընթացքում: Ի՞նչ եք սովորել, ի՞նչ խնդիրներ եք հաղթահարել և ինչպե՞ս:

Հարցն անակնկալի բերեց ինձ. չգիտեի որտեղից սկսել, իսկ աղջիկները , հավանաբար մտածելով, որ ես հարցը չհասկացա, սկսեցին մեկնաբանել.

-Ընկեր Վարդանյան ջան, ուղղակի ճիշտ հասկացեք, մենք որ ձեզ շատ ենք սիրում,  ուզում ենք ձեզ նմանվել, այնքան հետաքրքիր է՝ ինչպես եք հարմարվել ձեզ համար նախկինում անծանոթ մարզին ու այստեղի բնակիչներին: Ուղղակի հետաքրքիր է, կասե՞ք:

-Էրեխեք ջան, միշտ էլ բոլորիս կյանքում լինում է մի այնպիսի շրջափուլ, որից հետո մենք այլևս այն չենք լինում, ինչ առաջ էինք: Սկզբում ինձ համար օտար էր ձեր գյուղը, օտար էիք դուք, ձեր բարբառը՝, և որքան էլ մեծ սիրով և մեծ գաղափարներով ոգեշնչված էի եկել, մտավախություն ունեի, որ դուք , ձեր համագյուղացիները ինձ միգուցե չկարողանաք ընդունել, որ ես օտար մարդ եմ՝ ուրիշ մարզից, ով շատ տարբեր է ձեզնից: Ձեր բարբառն սկզբում ընդհանրապես չէի հասկանում, շատ դժվար էր մնալ այստեղ: Միակ մխիթարանքս ձեզ շատ սիրելն էր՝ սիրով էի գալիս աշխատանքի: Որոշեցի ավելի մոտիկից ճանաչել ձեզ, ձեր գյուղը, հետաքրքրվել ձեր սովորություններով: Նույնիսկ ավանդական ճաշատեսակներից սովորեցի Գավառի քյուֆթա պատրաստել, Գավառի փախլավա թխել: Սովորեցի տեսնել, գնահատել ու վեր հանել յուրաքանչյուրի սրտի ոսկին, ուրիշի խնդիրը համարել իմը, ուրիշի ուրախությամբ ուրախանալ այնպես , ինչպես կուրախանայի իմ հաջողությունների համար: Իսկ դա գիտե՞ք ինձ ինչ տվեց. Սարուխանից հեռու սկսեցի կարոտել նույնիսկ դեպի գյուղ տանող ծառուղին, ամեն քարը, ամեն բնակչին՝ ծանոթ թե անծանոթ, մեր դպրոցը , դասերը… Մարզից դուրս ձեր բարբառը լսելով ակամայից սիրտս սկսեց թրթռալ… Էրեխեք…մի խոսքով, շատ սիրեք ձեր գյուղը, ձեր գյուղն ամենալավն է, արդեն ես էլ եմ շատ սիրում… ցտեսություն…

Հուզված դուրս եկա դասարանից՝ չկարողանալով նայել իմ բարի աշակերտների աչքերին, քանի որ վախենում էի ցույց տալ այն արցունքի կաթիլները, որոնք առաջացել էին այն մտքից, որ շուտով ժամանակն է մոտենում իմ հերթը հանձնելու Առաջնորդության Ծրագրի այլ մասնակցի:

-Բարև, ընգեր Վարդանյաաաան ջաաաա՜ն, իմա՞լ եք, չխասկըցա , էս դուք մեզ չեք կարոտցե՞լ, որ մկա չեք գալում մեր դասարան, ինչ անենք թե էսօր ֆրանս չունենք,- միջանցքի մի ծայրից մյուս ծայրը տարածվեց Դավիթի բամբ ձայնը:

Երբ մոտեցավ, բարևեցի ու փոխանցեցի, որ այսօր իրենց դասարանի աշակերտների հետ երեկոյան տեսազանգով կխոսենք, համ էլ՝ կքքնարկենք ֆիլմը որ հանձնարարել էի դիտել:

-Ընգեր Վարդանյան ջա՞ն, հետո մեզ կասեք , որ մենք ձեր անկարգներն ենք (այդպես փաղաքշորեն դիմում էի չարաճճիներիս, երբ մոռացած էին լինում ինչ-որ հանձնարարություն կատարել), բա ինչի՞ եք ութերի հետ գնում փուռ(աթարի մեջ խորովված կարտոֆիլ) ուտելու , իսկ մեզ խետ էս մի ամիս ա ոչ մի տեղ չեք գացել: 

Ժպտացի, ասեցի՝ կքննարկենք դա երեկոյան, ու դպրոցի աստիճաններով իջա դպրոցի բակ: Քայլում էի ու մտածում՝ ինչպես է հնարավոր չսիրել այս հրաշք գյուղը, այս բարի ու աշխատասեր մարդկանց, քո հանդեպ հավատով ու հույսով լցված այս աշակերտների աչուկները… Ես այլևս չէի ուզի լինել այնպիսին, ինչպես երկու տարի առաջ: Ես ինչ-որ առումով այն փոփոխությունն էի, որ ակնկալում էին այս երեխաները, իսկ իրենք այն փոփոխությունն էին իմ կյանքում, որը ես երբևէ չէի ակնկալել … Հիմա քո՛ ժամանակն է դառնալու ա՛յն փոփոխությունը, որն ակնկալում են այլ աշակերտներ, ա՛յն հույսն ու օրինակելի ուսուցիչը, որին միայն երախտագիտությամբ լի աչուկներ կնայեն: Ոգեշնչի՛ր նրանց, և նրանք կոգեշնչեն քեզ, արի՛ Գեղարքունիք, շարունակի՛ր իմ գործը, քանի որ այստեղ քեզ սպասում են:

---

---

---

Արի՛, վայելի՛ր, սիրի՛ր և սիրվի՛ր։

Շիրակի մարզի Կառնուտ գյուղի մասին գիտե՞ք։ Ես էլ չգիտեի։
Առաջին անգամ լսել եմ, երբ իմացա, որ երկու տարի այնտեղ եմ աշխատելու։ Ինչ խոսք՝ երջանիկ էի (դե Գյումրիին ով մոտ լիներ ու տխրեր)։
Առաջին քայլս,որ արել եմ դրանից հետո՝ սոցիալական ցանցերում դպրոցը փնտրելն էր։ Գտա։ Նկարներից հասկացա, որ ամուր ու կայացած դպրոց է։ Չէի սխալվում։ Գյուղից առաջինը ծանոթացա տնօրենիս ու նրա հայրիկի հետ։ Հեռվից փնտրում էի ու փորձում իմանալ, ով է Կառնուտի տնօրենը և ճիշտ էի գուշակել՝ Շիրակ աշխարհին բնորոշ հպարտ կեցվածքով, անկեղծ ու լայն ժպիտով, գանգրահեր և գեղեցկադեմ կինը տնօրենս էր։ Մոտեցա, զրուցեցինք և այսօրվա պես հիշում եմ նրա խոսքերը.

֊Բախտդ բերել է, որ մեր գյուղ ես գալու։ Գյուղում ցուրտ է և ուժեղ քամիներ են լինում, տաք շորեր կբերե՛ս։ Ժպտացի՝ հավանաբար այդ պահին ուժեղ քամիները չէին, որ ինձ անհանգստացնում էին։ Հետո ծանոթացա նրա հայրիկի հետ և զրույցի ընթացքում չգիտեի՝ ոնց թաքցնեմ վախից առաջացած հուզմունքս, երբ իմացա, որ աշխատելու եմ նրա փոխարեն։

֊Ես ըդպես էլ գիդեի օր իմ աղջկաս ձեռով բդի դուս գամ էս դպրոցից ,֊կատակում էր ....
Սեպտեմբերի մեկն էր. բոլորը բակում էին։ Եթե ասեմ քամի էր, դուք փոթորիկ հասկացեք։ Այս ամենը զվարճալի էր այնքան ժամանակ, մինչև եկավ երդման արարողության պահը։ Մի ձեռքով պահել էի հագուստս, մի ձեռքով բարձրախոսը, իսկ հողախառն քամին այդպես էլ չէր թողնում մինչև վերջ բացեի աչքերս, որ կարդամ տեքստը, որով հավերժ երդում էի տալու։ Ու պատահական չէր, որ ուղիս սկսվեց հենց այս դպրոցից։

Հրճվանքով եմ հիշում այն պահը, երբ տեսա դասղեկական դասարանիս աշակերտներին։ Քչփչում էին, ծիծաղում, ոտքից գլուխ չափում ու ուրախանում։ Վերջերս հարցրի. ֊Երեխե՛ք, ի՞նչ էիք խոսում առաջին օրը, որ տեսաք ինձ։ ֊Դե ասում էինք՝ լավ է, որ սիրուն է ու ժպտում է։ Մնում է խիստ չլինի։ Երեխեքիս սպասումները արդարացված էին. խիստ չկարողացա լինել։ Մյուս դասարանը, որտեղ դասավանդելու էի՝ 10֊րդ դասարանն էր։ Լսել էի, որ հանգիստ դասարան է, աշակերտները՝ խելացի։ Երբ ծանոթացա նրանց հետ, վախերս կրկնապատկվեցին։

«Աստված իմ, ինձնից բոյով էս տղերքին ես ո՞նց եմ ասելու լսեք ինձ»։
Ընթացքում հասկացա, որ դրա համար ինձնից ջանք չպահանջվեց, ուղղակի անկեղծություն շփման մեջ ու մի քիչ էլ հարգանք իրենց կարծրատիպերի հանդեպ։ Զրուցում էինք, ես՝ գրական հայերենով, իրենք Գյումրու մաքրամաքուր բարբառով։ Շատ հաճելի էր լսել նրանց բարբառը, բայց դե հայոց լեզվի ուսուցչուհին պետք է ուշադրություն դարձներ ուղղախոսությանը։ Քիչ թե շատ, ստացվեց գոնե հայոց լեզվի և գրականության ժամերին անցում կատարել գրական հայերենին։ Հիմա խնդիրն այլ է. ես եմ խոսում իրենց բարբառով, իսկ իրենք ծիծաղում են իմ փափուկ արտասանած բառերի վրա և ուղղում։

Անցել է գրեթե երկու տարի այն օրից, երբ կատարեցի կյանքիս ամենալուրջ և ամենաճիշտ քայլը։ Այո՛,իմ կյանքը բաժանվում է երկու շրջանի՝«Անուշը, ով փնտրում էր իր տեղը կյանքում» և «Անուշիգը, ով աբրում է Կառնուտում»։ Գիտե՞ք՝ երկար եմ մտածել՝ իմ այստեղ գալս՝ ինչ֊որ մեկին որևէ բան տվեց, թե ես անվերջ էգոիստի նման ստացա ու գտա։ Գտել ու ստացել եմ մարդկային բոլոր դրական արժեքները և վերջապես գտել եմ ինձ ու ճանաչում եմ։ Հա, ես Անուշիկն եմ, ով պաշտում է Կառնուտը՝ մեծանալով Ալավերդիում, հրճվում է իր տնակի դիմացի այգու մեկ ծաղկած ծառը տեսնելով, երբ եկել է Լոռվա հարուստ բնությունից, սովորել է վառարանը վառել առանց նավթի ու կապ չունի, որ ամեն օր մի մատը վառում է, ով սարսափում էր մկներից և օրերով անքուն նստում՝ ելքեր մտածելով նրանց վերացնելու համար, իսկ հիմա երեկոյան լռությունը և մենությունը կոտրող նրա ընկերներն են մուկիկները։

Ես գտել եմ մի անկյուն, որն անչափ հարազատ է ինձ և գտել եմ թանկ մարդիկ, ովքեր ինձ ամուր թելերով կապել են այս հողին։ Եկել է պահը, որ ես գնալու եմ գյուղից։

Ցանկանո՞ւմ ես վայելել այս ամենը և երկու տարում ճանաչել քեզ նորովի, ուրեմն հերթը քոնն է։Արի՛, վայելի՛ր, սիրի՛ր և սիրվի՛ր։

---

---

Thousands of students across the nation are falling between the cracks created by the digital divide. Students growing up in rural communities lack access to technology and internet connectivity. With continued school closures looming on the horizon, the current situation has further magnified educational inequities within our system. 

More than ever before, our students need access. Without it, our students are experiencing a tremendous disruption in learning. The global shutdown has highlighted that our schools are not prepared to meet the current needs of our students.

You can help to close the digital divide in Armenia and Artsakh. 
By donating $200, you will equip one student with a device and internet connectivity. Our aim is to equip 1,000 students with technology by June.

Even once the virus subsides, the technological disparity facing our students must be addressed. COVID-19 did not create the digital divide, it simply exacerbated the problem. Teach For Armenia is committed to ensuring that ALL of our students have access to an education that will prepare them to tackle an uncertain future.

By next school year, our aim is to provide each and every student with the necessary tools in alignment with the current priorities of the Ministry of Education, Science, Culture and Sport of Armenia. With your help, we can make it happen.

Here for our students, 
Larisa Hovannisian
Founder and CEO

---

Կորոնավիրուսը եւ թվային մեկուսացումը

Ողջ Հայաստանում և Արցախում հազարավոր երեխաներ թվային մեկուսացման արդյունքում էլ ավելի են թերանում իրենց կրթության մեջ։ Գյուղական համայնքներում ապրող աշակերտները չունեն բավականաչափ տեխնիկական սարքավորումներ և ինտերնետ կապ: Ապագայում դպրոցների հնարավոր շարունակական փակումն էլ ավելի է մեծացնում կրթական անհավասարությունը:

Ավելի քան երբևէ, այսօր մեր աշակերտները կարիք ունեն հասանելիության: Առանց դրա նրանք բախվում են ուսման հսկայական  խոչընդոտների և դժվարությունների հետ: 

Թվային մեկուսացումը ցույց տվեց, որ մեր դպրոցները պատրաստ չեն բավարարելու մեր աշակերտների կարիքները:

Դուք կարող եք օգնել, որպեսզի Հայաստանում և Արցախում  թվային մեկուսացման մակարդակը նվազի։ Նվիրաբերելով 200 դոլար՝ Դուք կկարողանաք մեկ աշակերտին վերազինել տեխնիկական միջոցներով և ինտերնետ կապով: Մեր նպատակն է մինչև հունիս ամիսը 1000 աշակերտի ապահովել  անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցներով:

Անգամ վիրուսի նահանջից հետո, տեխնիկական անհավասարության խնդիրը մեր աշակերտների շրջանում պետք է բարձրաձայնվի: COVID-19-ը չի ստեղծել թվային մեկուսացումը, այն պարզապես խորացրել է առկա խնդիրը: «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ը, ավելի քան երբեւէ, նվիրված է մեր աշակերտների կրթական հնարավորությունների ընդլայնման գաղափարին, ինչը նրանց կարող է ուղղորդել ապագայում։

Հաջորդ ուսումնական տարվանից սկսած՝ մեր նպատակն է յուրաքանչյուր աշակերտին տրամադրել անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցներ` համահունչ  Հայաստանի Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի ներկայիս գերակա ուղղություններին: Ձեր օգնությամբ մենք սա կարող ենք իրականություն դարձնել։

Հարգանքով ՝
Լարիսա Հովաննիսյան
Հիմնադիր և տնօրեն

---

-Կուզե՞ք մի քիչ էլ ճամփու դնեմ:

-Չէ, Թագուհի ջան, ես մենակ կգնամ:

-Դե մինչ վաղը: Տափը սառած ա, զգույշ կըքյաք։

Ժպտացի և քայլեցի դեպի Սևքարի իմ փոքրիկ տուն` մի պահ մտքերով տեղափոխվելով երկու տարի առաջ այն պահը, երբ որոշեցի գալ և աշխատել այստեղ։ Վերոնշյալ դիալոգը այն ժամանակվա Սերինեի համար պարզապես մի խորթ բան կթվար։ Քայլում ու խորհում եմ, կինոժապավենի նման աչքիս դիմաց հերթով սահեցին բոլոր այն մտավախությունները, որոնք ունեի այս գյուղ գալուց առաջ. «Երեխաները ինձ ո՞նց կընդունեն, իսկ համայնքի բնակիչները...», «Բարբառը ո՞նց եմ հասկանալու»։ Բայց արի ու տես այսօր այդ բարբառը ոչ միայն հասկանում եմ, այլ նաև երբեմն հենց այդ բարբառով եմ պատասխանում աշակերտներիս։  

Բայց այս ամենի մեջ ամենամեծ մտավախությունս այն էր, որ չգիտեի` ինչպես եմ մի քանի տարի շարունակ աշխարհագրության ուսուցիչ չունեցած աշակերտների հետ նավարկելու մեր մոլորակի տարբեր անկյուններով, և արդյոք այս նավարկությունը աշակերտներիս հետ լինելու էր խաղա՞ղ, թե՞ փոթորկոտ։ Այդ փոթորիկից խուսափելու համար ես ինձ հետ վերցրի Մագելանի համառությունը, ձգեցի գիտելիքի առագաստները և կողմնացույցը ձեռքումս ամուր պահած՝ շարժվեցի առաջ։

Այժմ վստահաբար կարող եմ ասել, որ շրջագայությունս հաջողությամբ պսակվեց, քանի որ ինձ հետ նավարկող աշակերտները` սահմանամերձ գոտում թրծված այդ փոքրիկ զինվորները, անվախ էին, արկածախնդիր, նպատակասլաց ու չկոտրվող։ Այս նավարկության արդյունքում շահեցի և՛ ես, և՛ ուղեկիցներս։ Այս երկու տարիների ընթացքում ես հասցրեցի ոչ միայն սովորեցնել, այլ նաև՝ սովորել։ Սովորեցինք չհուսահատվել և հույս տալ, ձգտել և հասնել, ոգեշնչել և ոգեշնչվել, չշտապել` հաստատուն քայլերով առաջ շարժվել և առաջնորդել։ 

Մոտենում է ուսումնական տարվա ավարտը։ Եւ որքան ավելի է մոտենում վերջը, այնքան ավելի եմ սկսում գնահատել Տավուշի հրաշք բնությունը, տեղացիների պայքարող ու արարող տեսակը, ովքեր, քաջ գիտակցելով սահմանին ապրելու անխուսափելի վտանգը, ամուր կառչած են իրենց հողին։ 

Եթե ուզում ես բացահայտել և կատարելագործել քո հմտությունները, դառնալ վերափոխող Ուսուցիչ-առաջնորդ, միաժամանակ վայելել երեխաների անկեղծ սերն ու ջերմությունը, տեղացիների հյուրընկալությունը և հիանալ շրջապատող բնության անձեռակերտ գեղեցկությամբ, ապա այժմ քո՛ հերթն է։ 

Արի՛ Տավուշ և կիսվիր քո պատմությամբ` ցույց տալով մարդկանց, որ դեռ մնացել են բարության ու կամքի գեղեցիկ դրսևորումներ՝ մեր իրականության ծայրամասային ու կիսալքված փոքրիկ  աշխարհներում։

---

---

---

---

• Ինչու՞ որոշեցիր մասնակցել «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ի ծրագրին։

Եթե այս հարցը տային ինձ երեք տարի առաջ, երբ որոշել էի դիմել  «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ին, երևի պատասխանը շատ ավելի ուրիշ կլիներ, կասեի՝ որովհետև ցանկանում եմ փոփոխություն բերել կրթական համակարգում, երկրում, ցանկանում եմ հավասար հնարավորություններ ապահովել բոլոր երեխաների համար։ Բայց երբ երկու տարվա փորձառության միջով եմ նայում այս հարցին, հասկանում եմ, որ դիմել եմ ծրագրին թեկուզ մեկ երեխայի կյանքում փոփոխություն բերելու համար։ Հիմա «բոլոր երեխաներ» ասվածը անձնավորվել է, անուն ու դեմք ունի, շոշափելի խնդիրներ ու երազանքներ։ Երկու տարի շարունակ դասերից հետո ինձ տուն էր ուղեկցում, հետո գալիս կանչում խաղալու կամ զբոսնելու, դաշտից հավաքած ծաղիկներ բերում կամ դպրոցում իր ունեցած կոնֆետն ու մանդարինը կիսում, իսկ հիմա արդեն զանգում ու ֆեյսբուքով գրում է, ու ինքն ավելի լավ գիտի, թե 3 տարի առաջ ինչու էի դիմել։ 

•  Որո՞նք էին 2 տարվա ընթացքում քո ամենամեծ ձեռքբերումները։ 

Առաջինը կնշեմ այն հմտություններն ու գիտելիքները, որոնք ձեռք եմ բերել՝ առաջնորդություն, ծրագրերի կառավարում, խնդիրների լուծում, գեղեցիկ խոսք, փոփոխության կառավարում, հարաբերությունների ստեղծում եւ այլն։ Անձնային աճից ու տարբեր հմտություններից բացի, նաև աշխարհայացքս է փոխվել, դրական մտածելակերպ է զարգացել․ հիմա ես գիտեմ, որ սահմանափակ հնարավորություններով կարելի է անսահման լավ բաներ անել, որ խնդիրներին կարելի է նայել որպես ռեսուրս։ Դե իսկ ամենամեծ ձեռքբերումը մարդիկ են։ 

• Որո՞նք էին «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ի ծրագրի առավելությունները։

Ամենամեծ առավելությունն այն է, որ դու քեզ մեծ համայնքի մի մասն ես զգում ու ամեն պահի զգում ես միասնականության ուժը։ Եվ հաջողելու, և ինչ-որ բանում չհաջողելու դեպքում մենք թիմ ենք, ու խնդիրները բոլորինս են, ու միասին ենք լուծումներ փնտրում։ Ոչ միայն  «Դասավանդի’ր, Հայաստան»-ի  ներսում այլ Teach For All ցանցի շրջանակներում հնարավորություն ես ունենում փորձով կիսվել աշխարհի տարբեր երկրներում կրթական անհավասարության խնդիրը լուծել փորձող մասնագետների հետ, ոգեշնչվել նրանց պատմություններով ու օրինակներով։ 

«Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը նաև մասնագիտական աջակցություն ու վերապատրաստման դասընթացներ է կազմակերպում, ինչպես նախքան երկամյա ծրագիրը սկսելը, այնպես էլ  ծրագրի ամբողջ ընթացքում։ 

Նաեւ հնարավորություն է տալիս այն անձանց, ովքեր չունեն մանկավարժի որակավորում, այն ձեռք բերել։ 

Բացի այս, հիմնադրամը մեր՝ Ուսուցիչ-առաջնորդներիս համար գտնում է այն վայրը, որտեղ ամենից շատ կա մեր կարիքը։ Հիմա շատերը մտահոգվում են, որ նախապես չեն կարող իմանալ, թե որ համայնքում են դասավանդելու, կամ չեն կարող իրենք ընտրել այդ համայնքը, բայց հսկայական աշխատանք է տարվում այդ ուղղությամբ, որպեսզի ընտրվի այնպիսի համայնք, որտեղ ամենից շատ կա մեր կարիքը ու հնարավորություն մեր ուժեղ կողմերը բացահայտելու ու մեր խենթ մտքերն իրագործելու։ 

• Ես շատ ուրախ եմ, որ կրթության հավասարության դեսպան եմ, քանի որ…

ես ընտրել եմ կրթությունը մարդու հաջողության հասնելու, աշխարհի՝ ավելի լավը դառնալու նախապայմանը։ Ես հավատացած եմ, որ կրթության ու կրթության հավասար հնարավորություններ ապահովելու միջոցով է, որ մենք կունենանք ավելի լավ երկիր՝ ավելի գրագետ հասարակությամբ ու երջանիկ հանրությամբ։ Երբ որ մեկ անգամ ծանոթանում ես կրթական խնդիրներին, հատկապես մարզերում, այլևս չես կարող բաժանվել այդ իրականությունից ու մոռանալ դրա մասին։ Հիմա մենք՝ կրթության հավասարության դեսպաններս, արդեն 80-ից ավելի ենք, ու անկախ նրանից, թե ինչ ոլորտում ենք շարունակում մեր գործունեությունը, թեկուզ անուղղակի կերպով միտված ենք հենց այս գաղափարներին։ 

---

---

---

ԱՐԵՎՆԵՐԻ ՈՒՍՈՒՑԻՉ ԴԱՌՆԱԼՈՒ ՀԵՐԹԸ ՔՈՆՆ Է

Շալուա, Քաշաթաղի շրջան, Արցախ

ՈՒԱԶ-ը, որը  տեղափոխում է ինձ ու  ամուսնուս  Շալուա, արդեն յոթ սար, յոր ձոր  անցել է, բայց էդպես էլ  տեղ չենք  հասնում։ Ճանապարհին  վարորդն ու իր կինը  խոսում են․
-Գայլերն էս գիշեր  էլի  գյուղ են իջել, -ու տեսնելով իմ  դեմքի արտահայտությունը, ոգևորված ավելացրեց,-  Մի հորթ են խփել ։ (Հետո հասկացա, որ կերել են։) Գիտե՞ք, որ գայլերի աչքերը  գիշերը  փայլում  են։

Ես արդեն  կորցրել  էի  սարերի ու ձորերի  թիվը ու  մտածում էի, թե  էս ուր են ինձ  գործուղել։
-Էս էլ ձեր  Շալուան։
Տնօրենս որդու ու ամուսնու  հետ  դիմավորեց մեզ  և   ցույց տվեց այն տունը, որտեղ պիտի երկու տարի ապրեինք ։ Վարորդի կինը, աչքն ինձանից  չկտրելով , փորձում էր  կռահել իմ հիասթափության  աստիճանը։
-Երկու մահճակալ և մեկ  դարակ, հրաշալի է, էլ ի՞նչ է պետք,- հատուկ  շեշտեցի ես։
-Երկար  ճանապարհ եք եկել, հաց եմ պատրաստել, գնանք,- առաջարկեց տնօրենս։

Տուն վերադառնալիս  տնօրենիս  որդին ուղեկցում էր  մեզ։ Մեկ էլ  մթի  մեջ  վեց  զույգ պսպղուն  աչք․
-Գայլերը՜,- ու  էդ պահին մատծում եմ՝լավ,  հենց առաջին օրը  գայլի  բաժին պիտի դառնամ։։
-Կովերն են, մի՛  վախեցեք։Կենդանիների  աչքերրը  գիշերը  փայլում են։
Սա Շալուան է և սա իմ առաջին դասն էր։
Ես ու աշակերտներս  շատ արագ ընկերացանք։ Ապրեսյան Հայկ  Պավելինը մի  շաբաթ ուշ  միացավ մեզ։
-Հայկը  շատ  լուրջ  տղա ա, իրա հետ  դժվար կլինի,- ասում էին  բոլորը։
Հայկը  եկավ ու  հոնքերը  կիտած, ձեռքերը  խաչած, դանդաղ քայլերով  մտավ դասարան։

-Ողջո՜ւյն Հայկ, ես ընկեր Առաքելյանն եմ։
-Հա՛,- շատ ցածր պատասխանեց  Հայկն ու վերից վար  նայելով ինձ, նստեց։
<<Վա՜յ, մամա ջան, ո՞նց եմ հետը լեզու գտնելու>>։
Մի շաբաթ   թաքուն իրար էինք  ուսումնասիրում , մինչև  էն պահը, երբ Հայկը  բռնացրեց ինձ , ու ես չկարողացա հայացքս  փախցնել։  Ժպտացի։ Հայկն էլ   ժպտաց։ Ժպտաց  ամենասիրուն ժպիտով։ Հայկը  սիրում է օդապարիկներ ու նավեր նկարել, ճամփորդել ու երազել։
-Ընկե՛ր Առաքելյան, երկնքում լիքը աստղեր  կան, էկե՛ք  երազանք  պահենք։
-Ընկե՛ր Առաքելյան, էկե՛ք մի հատ  օդապարիկ սարքենք, նստենք ու  բարձրանանք  ամպերի  մոտ։
Սա Շալուան է։ Իմ  մյուս  աշակերտը  Հովհաննիսյան Մհեր Արմանինն է։
-Սա  աջն է, սա ձախը, Մհե՛ր,- սովորում ենք  տարբերել աջն ու ձախը։

Մհերն առաջին նկատեց, որ  ամուսնուս իր թույլ  տեսողության պատճառով   միշտ  ուղղություն եմ  ցույց տալիս ՝  աջ, ձախ, թեքվի, հասանք։
-Դուք  գնացեք, ես ընկեր Էդգարին կբերեմ։ Ա՛ջ, ձա՛խ, ընկեր Էդգար, ապրե՛ք,- ու ընկեր Էդգարին ուղիղ  թրիքի  մեջ,- Է՜, ասի աջ։ Էսիկ աջը չի՞։
Ու Մհերը  սովորեց  աջն ու ձախը, որ  ինքն  ուղեկցի  ընկեր Էդգարին։ Դպրոցում Ռազմիկ անունով ԿԱՊԿՈՒ մի  տղա ունենք, որի  հետ  բոլորը  միշտ  կռվում են։
-Գնա՛մ Ռազմիկի  ձենը  հանեմ , գամ։
Սա Շալուան է։
-Ռազմի՛կ, կոշիկիդ շնորուկները  արձակվել են, կապի՛, թե չէ կընգնես։
-Չեմ կարում, Մհե՛ր։
-Արի՛  ստեղ,- ասում է Մհերն ու  կռանում, որ կապի  Ռազմիկի  կոշիկների  շնորուկները։
Սա Շալուան է , մատյանում հաջորդը Բադալայն Նելլի  Կարենինն է։
-Նելլի  ջան, մի հատ Լիանային  << Ճշմարիտ և ոչ  ճշմարիտ  դատողություններ>>-ը  բացատրի, ես տղաներին  էս նյութը նորից  բացատրեմ։

- Հարց չկա,- ասում է Նելլին ու ցույց տալով գիրքը՝ շարունակում,- Լիանա՛, եթե քեզ ասեմ, որ էս գիրքը  պատուհան է, սա ճշմարի՞տ, թե՞ ոչ  ճշմարիտ  պնդում է։
-Ճշմարիտ  պնդում է,-  հանգիստ  պատասխանում է Լիանան։
-Լիանա՛,-համբերատար  շարունակում է Նելլին,- սա գիրք է , ոչ թե պատուհան, ուրեմն՝ իմ պնդումը  սխալ է կամ  ոչ  ճշմարիտ։
Այ հիմա հանգիստ եմ, փոխարինող ունեմ։
Սա Շալուան է։ Մատյանում վեջին  համարի դիմաց գրված է Խաչատրյան Լիանա Սևակի։ Լիանայի համար  հատուկ  կանոն ունենք՝ << Հարգե՛լ մաթեմատիկան >>։ 

-Ընկե՛ր Առաքելյան, էսօր  կգա՞ք մեր  տուն։
-Մինչև  մաթեմատիկան չհարգես, չեմ գալու։
Միայն  Աստված ու Լիանայի մայրը  գիտեն, թե ինչ  ճանապարհ անցանք, մինչև Լիանան սկսեց հարգել մաթեմատիկան։  
Սա Շալուան է, որտեղ  ապրում են արևները , և ես նրանց ուսուցիչն եմ։
Շուտով  կավարտվի իմ առաքելությունը և հիմա հերթը  քոնն է։ Նրանք՝  Հայկը, Մհերը, Նելլին ու  Լիանան  սպասում են քեզ։

---

---

We are excited to share a good news about our partnership with Startup Armenia Foundation which will give this amazing opportunity to develop joined Leadership Program by launching incubators for the students in the regions. By becoming a StartUp Teacher-Leader, you will commit to teaching in a rural community for 2 years. While you are there, you will help students launch their own enterprises through StartUp Clubs program. As a participant in the Teach For Armenia + StartUp Leadership Program, you will have access to an unparalleled career trajectory.

More details provided in link below:
https://www.teachforarmenia.org/tfa-and-startup
Don’t loose this chance to apply today!
It’s Your Turn to build strong and advanced future of Armenia!

#TeachForArmenia #StartUpArmenia #ItsYourTurn

Ոգեւորված ենք Ձեզ հետ կիսվել «Ստառտափ Արմենիա» հիմնադրամի հետ ձեռք բերված համագործակցության մասին, ինչը հնարավորություն է տալիս Առաջնորդության միասնական ծրագիր մեկնարկել, որը միտված է գյուղական համայնքների աշակերտների գաղափարների իրականացման աջակցության եւ նորարարությունների ինկուբատորներ մեկնարկման համար: Դառնալով «Ստառտափ Արմենիա» հիմնադրամի Ուսուցիչ-առաջնորդ՝ դուք ուղեւորվում եք որեւիցէ համայնք եւ դասավանդմանը զուգահեռ «Ստառտափ» ակումբների ծրագրի միջոցով աջակցում եք աշակերտներին մեկնարկել իրենց նախաձեռնությունը։ Որպես «Դասավանդի’ր, Հայաստան» եւ «Ստառտափ Արմենիա» հիմնադրամների Առաջնորդության ծրագրի մասնակից , դուք հնարավորություն եք ունենում սկսել մասնագիտական աճի խոստումնալից հետագիծ։

Մանրամասները հետեւյալ հղմամբ՝
https://arm.teachforarmenia.org/tfa-and-startup

Շտապի’ր դիմել այսօր։

Քո հերթն է կերտել Հայաստանի կայուն եւ առաջադեմ ապագան։

#Քոհերթնէ

Կրթության հավասարությանն ուղղված առաջին ինկուբատորը Հայաստանում։

Ձեզ ենք ներկայացնում «Կայծ» սոցիալականնորարարությունների լաբորատորիան, որը կգործի որպես լիակատար ինկուբատոր եւ կաջակցի «Դասավանդի´ր, Հայաստան»-ի շրջանավարտներին և բոլոր նրանց, ովքեր կարող են առաջարկել «Դասավանդի´ր, Հայաստան»-ի տեսլականին համահունչ նորարարականգաղափարներ և ազդունակ լուծումներ:

«Կայծ»-ը Հայաստանում սոցիալական նորարարության առաջին և միակ ինկուբատորն է, որն ուղղված է կրթության ոլորտում նորարականծրագրերի խթանմանը:

«Կայծ»-ը ձեզ տրամադրում է մենթորություն և ամենամսյա դրամական օժանդակություն, ինչպես նաև Ձեր սեփական նախաձեռնությունը սկսելու նպատակով սկզբնական ֆինանսավորման դիմելու հնարավորություն։

Ավելին իմանալու համար՝ https://teachforarmenia.org/am/incubator
--
The first incubator in Armenia dedicated to Educational Equity.
It is our great pleasure to introduce you with "Káits" SocialInnovationLab, which intends to be a full-stage incubator that supports TeachForArmenia’s Ambassadors for Educational Equity and others, who have innovative ideas and impactful solutions aligned with a vision of TFA.
Káits gives you an advantage of TFA's unique network and understanding of the local educational landscape.
Káits grants you an opportunity to receive mentorship, a monthly stipend, and the chance to apply for seed funding in order to launch your own initiative.
Follow this link to learn more about Káits - https://www.teachforarmenia.org/en/incubator

«Արտակարգ» դրությունից՝ «արտակարգ» հնարավորություն

Այսօր մեր դաս-զրույցը կավագործության մասին է։ Մեր շրջանավարտներ Անդրանիկն ու Անին կզրուցեն կավագործության, կավագործական նյութերի, գործիքների եւ սարքավորումների, ինչպես նաեւ կավի պատրաստման գործընթացի մասին։
#ՄնաՏանը #ԱռցանցԴաս

A letter from our Founder and CEO Larisa Hovannisian.

"Thoughts after a long silence.

The shutting down of schools -- especially in underdeveloped and economically deprived countries like ours -- crystalizes and makes even more urgent the inequities we're dealing with in the system.

The 15,000+ kids we work with across rural Armenia and Artsakh are already so deprived economically, left out of any educational opportunity, and lack basic necessities for learning. And to give you context, we work with only about 10% of students who are faced with such challenges.

Yes, we should absolutely think of leveraging virtual learning. And I'm glad to see some private and affluent public schools in Yerevan doing this for students. But what about the rest of the country? What about the majority of our students? Thousands upon thousands of kids do not have access to a backpack, notebook, or shoes, let alone a computer or tablet. How do we ensure ALL of our kids are learning?

For one, we can urgently ask our tech companies to refurbish, sanitize, and donate their technology to students and their teachers living in economic hardship. This will begin to enable learning to happen, albeit not perfect, but a crucial start.

PicsArt, VOLO, Synopsys Armenia, ServiceTitan Armenia, Globbing, just to name a few -- would you come together in urgent response to this looming education crisis our kids are faced with now? This will have impact far beyond what we can even know at this point. We've got to do something.

To those reading - please feel free to share, message, reach out. If you work for a tech company, please feel free to put your management team in direct touch with me. If you're management of a tech company, let's set up a Zoom call to discuss! "