ԱՊԱՀՈՎԵԼ ՀԱՎԱՍԱՐ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ
Առավոտյան բոլորս սրտատրոփ սպասում էինք երեխաներին, իսկ ժամացույցը չէր շտապում ազդարարել դասի սկիզբը։
Մենք՝ ուսուցիչներ, աշակերտներ, ծնողներ, դպրոցի բակում հավաքված՝ փուչիկներն ու դրոշակները թափահարելով՝ դիմավորում էինք դպրոց ներս մտնող երեխաներին ու նրանց հարազատներին։ Տնօրենը ողջույնի ոգեշնչող խոսքեր էր ասում, հնչեցնում աշակերտների անունները, դասարանը և դասղեկների անուները։ Ժպիտի ոչ մի ծալք չէր նշմարվում հավաքվածների երեսներին։
Սա սովորական ուսումնական տարեսկիզբ չէր, սեպտեմբերի մեկ չէր, հոկտեմբերն էր, իսկ աշակերտներն, ում համար կազմակերպել էինք տարվա երկրորդ Գիտելիքի օրը՝ արցախցի երեխաներն էին։
Մեկ օր առաջ, երբ տնօրենը խորհրդակցություն հրավիրեց և տեղեկացրեց, որ հաջորդ օրվանից մեր դպրոց են հաճախելու արցախցի աշակերտներ, առաջարկեցի՝ Գիտելիքի օրվա պես դիմավորենք երեխաներին՝ փուչիկներով, դրոշակներով ու ժպիտով, ով գիտե՝ քանի օր են հասցրել զգալ, որ դպրոցական տարին սկսվել է…
Ժպիտի նշաններ, ինչպես ասացի, չկար փոքրիկների ոչ դեմքին, ոչ աչքերում։
Նրանց նոր դասղեկները հերթով մոտենում ու գորովանքով բռնում էին իրենց նոր աշակերտի ձեռքն ու ուղեկցում դասարան։
Արցախի կորուստը նոր փորձությունների շրջափուլ էր ու իմ դասավանդման մեջ փոփոխությունների մի նոր սկիզբ։
Ես ևս մոտեցա ու գրկեցի իմ աշակերտուհուն, ով երկրորդ դասարանի սան է։ Ծանոթացանք.
—Որտեղի՞ց ես եկել,- հարցնում եմ։
—Ղարաբաղից,- ասում է, երևի մտածում է, որ բնակավայրով չեմ տարբերի։
—Լա՞վն է մեր դպրոցը, - հարցնում եմ, լռում է։
Հասանք դասարան, որտեղ արդեն երեխաները մեզ դիմավորեցին ծափերով, փուչիկներով ու դրոշակներով։ Անհանգիստ էի՝ ինչպես կհարմարվի աղջիկը նոր դասարանին։ Մի քանի օրից դասամիջոցին նկատեցի, որ իր նոր ընկերներին ցույց է տալիս իր նոր իրերը՝ տետր, պայուսակ, և փայլուն ու մեծ աչուկներով ժպտում է։
Անցան օրեր։ Մեր դասարան եկան ևս երկու արցախցի աշակերտ. մի տղա, հետո էլի մի աղջիկ։
Տղան դժվար էր հարմարվում, ընդհանրապես չէր խոսում։
Զրուցեցի մայրիկի հետ, ասաց, որ կխոսի երեխայի հետ։
Հաջորդ օրը պատմեց՝
« Ասում եմ՝ Կամո՛, ինչու՞ չես խոսում դասերի ժամանակ, չես պատասխանում հարցերին։
Երեխաս տխուր նայում է ինձ՝
–Վախումըմ մեր լյուզուն մննաս քցիմ(վախենում եմ մոռանալ մեր լեզուն)։
Էլ ի՞նչ ասեի նրան, ընկեր Ասատրյան…»
Այս դեպքն ինձ հանգիստ չէր տալիս, գիտեի, որ պարզապես համոզելով չի ստացվելու, այլ, նոր բան է պետք։
Այս մտքերով էի, երբ մասնակցեցի «Դասավանդի՛ր, Հայաստանի» ու ԿԻՔՆ նախաձեռնության կողմից իրականացվող «Արտակարգ իրավիճակային կրթություն» ֆոկուս- խմբային քննարկմանը։
Դեռ ճանապարհին մտածում էի՝ տեղում է պետք անել ամեն ինչ, գործել է պետք։ Ապահովել հավասար (=) կրթությունը բառեր չեն, հիմա է ժամանակը։
Չորրորդ դասարանում ևս արցախցի աշակերտներ ունեմ՝ մեկ տղա և մեկ աղջիկ։ Տղան ի սկզբանե շատ ակտիվ էր, կոմպլեքսներ չուներ։ Աղջնակը չէր խոսում ու անընդհատ խուսափում էր դաս պատասխանելուց։ Ու դա ոչ միայն իմ դասաժամին էր, այլ մնացած բոլոր դասերի ընթացքում։ Արցախցի երեխաներին խնդրեցի, որ իրենց ծնողների կամ ավագ քույր-եղբայրների հետ Արցախի բարբառով բառեր գրեն և նշեն գրական հայերենով բացատրությունը։
Հենց այդպես՝ ծնող, աշակերտ, ուսուցիչ համագործակցությամբ էլ դասարաններում ստեղծեցինք «Բարբառը մեր հարստությունն է » խորագրով պաստառը։
Դասամիջոցներին երեխաները մեկը մյուսին սովորեցնում են բարբառային և գրական բառերը, զվարճանում են, իրենց սիրելի խաղն է դարձել։
«Բարբառը մեր լեզվի հարստությունն է», - գոչում են թոթով լեզվով, բայց մեծի պես։
Ալինան պատմում է, որ, երբ պաստառի վրա գրում էին բառերն իրենց համարժեքներով, արցախցի Սեդան ուղղել է՝ «ը» տառն էլ պետք է գրել «ձմեռ-ծըմեռնը» բառազույգի դեպքում, որ ճիշտ արտասանենք։
—Ընկեր Ասատրյան, բառազույգերից իմ ամենասիրածը «վատ եմ-փիսում»-ն ա, ասում է Քնարիկն ու Սեդայի հետ ծիծաղում են։
Մերին ասում է՝ «Ես գիտեմ, որ մեզ մոտ ամյալա կյամ ամեն ինչ»։
Ես էլ գիտեմ, որ «ամալ ա կյամ», ու հենց այդ վստահությամբ եմ հաճախ իմ շատ աղքատիկ արցախյան բառապաշարով արձագանքում երեխաների հարցերին. այդ պահերին սիրտս լցվում է արցախցի աշակերտների աչքերի փայլից։ Մի բառ, ու երեխաներն ասես ավելի շատ են իրենց իրե’նց հայրենիքում զգում։
Հիմա, երբ հետ եմ նայում, այս փոքրիկ հնարներով մի քանի խնդիր լուծեցինք։
Արցախցի աշակերտներս այժմ ազատ ու անկաշկանդ շփվում են դասընկերների հետ, փորձում են ակտիվ լինել դասերին։ Մյուս երեխաներն էլ նոր բարբառ են սովորում, ավելի ընկերասեր, ապրումակցող են դարձել։ Նույնիսկ դասընկերների անզգույշ ակնարկների դեպքում դիտողություն են անում։ Վերջերս, երբ Սեդան պատմում էր դասը և «կաթի վրա ջուր էր լցնում»-ի փոխարեն ասաց «կաթի վրա ջուր էր ածում», դասընկերներից մեկը փռթկացրեց։ Ես կանգնեցի տղայի կողքին, որ Սեդան չնկատի, իսկ նա չշարունակի։ Կողքի նստարանին նստած տղան ասաց՝ «Հա՜, ի՞նչ, բարբառով է ասում»։ Ժպտացի, չարաճճին հասկացավ իր սխալը՝ «Վայ, ախր մենք ուրիշ բանին ենք ածել ասում, ես էլ ասում եմ՝ էդ ինչպես ա լինում»։
Չնայած դժվարություններին ու փորձություններին, ես վստահ եմ, որ եթե մի քիչ նվիրում, սեր ու ուշադրություն տածենք ու նրբանկատություն «ածենք» մեր խոսքի սկզբում, վերջում ու մեր վարքում, կօգնի, որ մեր հայրենակիցները, գոնե փոքրիկները, հավասար կրթություն ստանան ու լրացնեն բաց թողածը՝ շարժվելով առաջ։ Չվախենալով, որ կկորցնեն իրենց լեզուն, որովհետև վստահ կլինեն, որ ուրյանց լեզուն մեր լեզուն էլ է, ու մերն՝ ուրյանցը։
Պատմությունը և լուսանկարները՝
Ուսուցիչ-արաջնորդ՝ Աստղիկ Ասատրյանի
Արալեզ գյուղ, Արարատի մարզ
